بررسی تجربه‌های کشورهای جهان در گسترش زبان بومی خود/ فارسی شِکر است

عطنا- به همت انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه علامه طباطبائی (ره)، میزگرد «بررسی تجربه‌های کشورهای جهان در گسترش زبان بومی خود» برگزار شد.

به گزارش خبرنگار تشکل‌های دانشگاهی خبرگزاری فارس، به همت انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه علامه طباطبائی (ره)، میزگرد «بررسی تجربه‌های کشورهای جهان در گسترش زبان بومی خود» با حضور زهرا ابوالحسنی، عضو هیئت علمی پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی سمت و الهام حدادی، کارشناس بین‌الملل بنیاد سعدی در دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

ضرورت گسترش زبان فارسی

زهرا ابوالحسنی در این نشست درباره ضرورت گسترش زبان فارسی بیان کرد: زبان یک نظام قراردادی اما در عین حال طبیعی، از یک سری نمادها هست که این نمادها ارتباط بین انسان‌های مختلف و انتقال دانش را انجام می‌دهد. بنابراین نقش زبان در انتقال دانش و در ارتباط اجتماعی تعریف می‌شود.

عضو هیئت علمی پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی سمت افزود: پس معلوم است یک قدرت و ماهیتی در این پدیده نهفته است که لازم است علاوه بر اجتماع اولیه خودمان  (community)به اجتماع بیرون از خودمان منتقل کنیم. اگر این اجتماع باشد که متشکل از انسان‌ها است در دل خودشان فقط باهم ارتباط داشته باشند و با اجتماع بیرون مرتبط نباشند به جمعیت ایزوله تبدیل می‌شود. ضرورت انتقال این پدیده، زبان فارسی یا زبان بومی یک کشور به بیرون از مرزهای یک کشور یک ضرورت حتمی است.

پیوند هویت ملی و زبان

الهام حدادی کارشناس بین‌الملل بنیاد سعدی در پاسخ به چرایی ضرورت گسترش زبان بومی گفت: ما بحث هویت ملی را مطرح می‌کنیم تا برسیم به اینکه هویت ما چرا با زبان ارتباط می‌یابد. اگر بخواهیم هویت ملی را تعریف کنیم، به معنای احساس تعلق و وفاداری و نمادهای مشترکی که در یک اجتماع و در میان مرزهای تعریف‌شده سیاسی قرار می‌گیرد که مهم‌ترین عناصر و نمادهای ملی را می‌توانیم سرزمین، دین، آیین، آداب ومناسک، تاریخ، زبان، ادبیات و مردم و دولت نام ببریم.

وی ادامه داد: حالا ما هویت ملی را تعریف کردیم که ویژگی‌هایی به این شکل دارد. حالا ارتباطش با زبان چیست که اگر زبانی را از هویت خود جدا کنند و زبان ملی را که درواقع عامل وحدت‌بخش و داخل آن کشور و خارج از مرزهای سیاسی‌اش است، آن زبان را بخواهیم تضعیف کنیم، ارتباط بین نسل جدید و نسل گذشته را کاملا قطع می‌کنیم. قطع ارتباط این دو نسل باعث می‌شود که وقتی فرد داده‌ای از فرهنگ گذشته‌اش و از هویت خود ندارد، داده‌های جدیدی که یک کشوری می‌خواهد غلبه کند، در ذهن آن فرد می‌ریزد؛ فرد از خود بیگانه می‌شود و در نتیجه این هویت خود را از دست می‌دهد.

تجاری‌سازی زبان؛ راهبرد بریتانیا

ابوالحسنی در ادامه در خصوص برنامه‌های کشورهای دیگر در راستای گسترش زبان ملی و بومی خود گفت: نسبت به تجربه‌ای که هم به صورت مکتوب و هم به صورت عینی در سفرهایی که داشتیم و دیدیم؛ اول بسترسازی برای گسترش زبانشان انجام یعنی قبل از اینکه آن‌ها بخواهند زبانی را گسترش دهند اول در دل مرزهای خودشان به لحاظ تمرکزی، جمعیت زبانی مورد نظر را در یک‌جا قرار می‌دهند تا آن زبان عضو بگیرد و قوی شود.

وی ادامه داد: برای مثال در کشور کانادا دو زبان ملی وجود دارد زبان انگلیسی و زبان کانادایی که زبان انگلیسی بیشتر در ایالات کبک هست که بیشتر جمعیت فرانسوی زبان متمرکز هستند و در واقع با زبان ملی تکلم می‌کنند. در ایالت های دیگر بیشتر زبان انگلیسی استفاده می‌شود.کشور کانادا کشوری مهاجرپذیر است و بیشتر ملت آن ملت مهاجری هستند که معنی واحد ملت یا هویت ملی در آن ضعیف است.

ابوالحسنی تاکید کرد: برای تقویت این امر ارتباط بین ایالت‌ها را به قدری زیاد می‌کنند که رابطه بین انسان‌ها تقویت شود مثلا اگر کسی در یک ایالت کار می‌کند بتواند در ایالت دیگر ازدواج کند و رفت و آمد بین این دو ایالت اتفاق بیافتد. پس از اینکه زبان تقویت شد به مدون کردن آن زبان یعنی خالی کردن از خطاها، تقویت کردن متون مکتوب، سیستم آموزش زبان را جدی کردن، مسلط کردن دانشگاه ها به آن زبان و در دسترس قرار دادن متون منبعی در واقع کتاب‌هایی که به آن زبان خاص تولید می‌کنند می‌پردازند.

وی افزود: برای این کارها یک سری روش‌هایی به کار گرفته می‌شود یکی از این کارهایی که کشورها به آن دست می‌زنند استفاده از مراکز سفارت‌های خودشان در کشورهای دیگر است بودجه‌ای که به سفارت‌خانه‌ها برای تقویت آموزش زبان بومی‌شان داده می‌شود بسیار چشمگیر است به صورتی که کشوری مثل عربستان سعودی در انتقال زبان عربی بومی خود در کشورهای اروپایی کاری که انجام می‌دهد علاوه بر اینکه سفارت‌خانه‌هایش را تقویت می‌کند، نمایشگاه‌های مختلف کتاب برگزار می‌کند، گروه‌های تئاتری برای دانشگاه تشکیل می‌دهد و این‌ها را تغذیه می‌کند تا مرتب در مراکز نمایشی شهر به زبان عربی تئاتر اجرا کنند یا در مسافرت‌هایی که بچه‌ها دوست دارند به کشورهای عربی بروند آن نوعی از زبان عربی را استفاده می‌کنند که در عربستان سعودی رایج هست و با گذاشتن بورس‌های خوب (تخفیف) و اینکه این بورس‌ها را به بچه‌ها دهند که تشویق شوند یا حکایت‌ها و داستان‌هایی که به صورت بومی در آن کشور نوشته شده در اختیارشان قرار بگیرد که بتوانند یک سناریو برای نمایش هایشان بسازند از آن‌ها کمک می‌گیرند این کاری است که عربستان انجام می‌دهد.

ابوالحسنی گفت: کشور دیگر مثل چین، انجمن کنفیسیوس را در کشور های دیگر فعال می‌کند یعنی می‌گوید  انجمن کنفیسیوس یک انجمن تشریفاتی فقط نیست و به این انجمن اختیاراتی می‌دهد که حتی بتواند رشته در دانشگاه تأسیس کند و ارتباط علمی بگیرد و با مراکز انجمن کشورهایی که وارد می‌شود می‌تواند به آن کشورها استاد بفرستد و می‌توانند منابع زبانی خودشان را تبلیغ کنند و فرهنگ خودشان را بیارایند و به کشورهای دیگر عرضه کنند.

وی تاکید کرد: کشور چک برای اینکه افراد خارجی که در دانشگاه‌های خودش برای درس خواند می‌آیند بتواند آن زبان را به آن‌ها تدریس بکند و سفیران زبان چکی در خارج از کشور شوند، بورس‌های تحصیلاتی می‌دهد و رشته زبان‌های چکی را با بودجه‌های بسیار پایین تاسیس می‌کند و شهریه آنچنانی هم نمی‌گیرد به آن‌ها هم گواهینامه‌های(certificate ‌) خیلی خوبی می‌دهد تا آن‌ها بتوانند زبانشان را به عنوان زبان چکی تقویت کنند.
ابوالحسنی ادامه داد: در مورد زبان انگلیسی برنامه هایی مثل word englishes و learn english movement ، ستادها و انجمن ها و کارهایی که برای زبان انگلیسی خیلی راحت دارد انجام می‌شود، فکر نکنید زبان کار خودش را به صورت اتوماتیک انجام می‌دهد برای انتقال زبان به خارج از مرزها حتما باید هزینه پرداخت شود بخشی از هزینه مادی و بخشی مدیریتی است.

وی گفت: برقراری رابطه جدی بین سفارت‌خانه‌ها و مراکز فرهنگی‌شان یکی دیگر از کارهایی است که در امر گسترش زبان باید انجام شود و این ارتباط به قدری باید قوی باشد که این حوزه آموزشی به صورت متقاطع اتفاق نیفتد بلکه به صورت هم‌افزایی اتفاق افتد.

بسترسازی؛ بودجه و مدیریت فرهنگی

حدادی در بخش دیگری از سخنانش در خصوص برنامه‌های کشورهای جهان در راستای گسترش زبان خود بیان داشت: قدیمی‌ترین کشوری که این کار را کرده انگلستان است با تأسیس بنیاد بریتیش کانسیل، در آلمان گوته، در فرانسه آلیانس، در اسپانیا موسسه سروانتس، در ایتالیا دانته، در چین موسسة کفنوسیوس و... این‌ها با این موسسات دارند زبان خود را در کشورهای مختلف گسترش می‌دهند. چرا اسم بزرگان این کشورها روی مؤسسات انتخاب شده است؟ به دلیل اینکه شاعر یا نویسنده بزرگ کشور خود را که در کشورهای دیگر شناخته شده است؛ برای مردم و اقوام دیگر یک فرد بانفوذ مهم است. همین نام‌گذری یک فرد شاعر بر روی زبان یعنی انتقال فرهنگ از طریق زبان است. در ایران هم بنیاد سعدی از سال 1392 تا به امروز تأسیس شد که سعدی بنیانگذار آموزش زبان فارسی در جهان است. اسم بنیاد را سعدی گذاشتند.

وی افزود: کارهای شورای بریتانیا که قدیمی‌ترین مؤسسه زبان در جهان است. پویش‌های علمی مشترک بین دانشگاه بریتانیا و سایر کشورهای جهان از طریق تأمین بودجه پژوهشی خود ایجاد می‌کنند. یک سری همایش‌ها برگزار می‌کنند با موضوعات مختلف که منحصر به زبان نیست مثلا معرفی هنر معاصر بریتانیا، بررسی کنسرت‌های زنده موسیقی، برگزاری سمینارهایی جهت آشنایی مردم با فرهنگ بریتانیا و برگزاری همایش‌های تئاتر.

حدادی گفت: آموزش زبان انگلیسی به کشورهای بلوک شرق سابق راه‌اندازی کرده‌اند که کمک می‌کند به اینکه کشورها جزء اتحادیه اروپا شوند. جایزه بین المللی مدارس دارند که سالانه این جایزه را پرداخت می‌کنند به یکی از مدارس بریتانیا که در این حوزه فعالیت می‌کند. آموزش زبان انگلیسی به کودکان و نوجوانان دارند.

وی گفت: ایجاد مراکز آموزشی و اطلاعاتی دارند که خود برگزاری آزمون آیلتس یکی از نقاط قوت و بسیار درآمدزای بریتانیا می‌شود. و یکی از بخش‌های مهم آموزش زبان بخش تجاری سازی زبان است که در واقع بازاریابی می‌کنند برای زبان و واقعا بخش مهم درآمد بریتانیا بحث آموزش زبان انگلیسی در جهان است که به آن طرح ابتکار نخست‌وزیر می‌گویند طرحی است که برای جذب هرچه بیشتر زبان‌آموزان و دانشجویان خارجی تنظیم شده و کمک می‌کند به اینکه افراد بسیاری جذب شود و انگلیسی بخوانند به این خاطر که بتوانند در دانشگاه‌هایی که تحت حمایت بریتانیا است زبان را یاد یگیرند یا فعالیت در زمینه آموزش عالی که در واقع می‌خواهند تعداد دانشجویان خارجی غیر اروپایی دو برابر بشود و به پنجاه هزار نفر برسد و کارمندان این بخش به صد و شصت هزار نفر برسد.

بومی‌سازی تجربه‌ها

ابوالحسنی در پاسخ به  بایسته‌های آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان و الگوی متناسب با زبان فارسی گفت: یکی از رسمی ترین و مشخص ترین راهبردها جهت آموزش، کرسی زبان آموزی است اما مهم است که شخص آموزش دهنده چه کسی است و چقدر دانش زبانی و فرهنگی را داراست؛ علاوه بر آن ما باید تریبون‌های مجازی و فیزیکی را در دنیا پیدا کنیم و از ظرفیت آن‌ها استفاده کنیم.

وی گفت: یکی دیگر از ظرفیت‌ها وجود نسل دوم و سومی هستند که در خارج از کشور متولد می‌شوند و مشتاق یادگیری زبان مادری خود هستند. ما می‌توانیم با تخصیص بودجه روی انتقال زبان و فرهنگ تمرکز کنیم و در این راستا از جذب توریست نیز بهره ببریم.

الگوی استانداردسازی‌ آموزش زبان

حدادی در پاسخ به این سوال که الگوی متناسب با زبان فارسی چه الگویی ‌می‌تواند باشد گفت: در حوزه آموزش زبان فارسی یکی از کارهای مهمی که بنیاد سعدی در ابتدا انجام داد، بحث استانداردسازی آموزش زبان فارسی است. بنیاد سعدی برای زبان فارسی یک مرجع استانداردی تهیه کرد و طبق این استاندارد مرجع به واسطه سند راهبردی که نوشته شد و سیاست گذاری‌هایی که صورت گرفت  در حوزه تدوین محتوا(اولین حوزه که به حوزه های بسته اموزشی بر می گردد) در این زمینه بنیاد سعدی کتاب‌هایی تدوین کرد که از سطح نوآموز تا نزدیک به سطح ۳۰ را در بر می‌گیرد‌.

وی افزود: موضوع بعدی مربوط به حوزه برگزاری دوره‌ها است مانند دوره‌های دانش‌افزایی، دوره‌های تربیت مدرس که  قبل از کرونا  دوره‌های دانش‌افزایی داشتیم که یک دوره دانش‌افزایی ویژه فارسی آموزان و یک دوره آموزشی ویژه مدرسان در این زمینه بود. همچنین ۲۰۰ استاد بومی را در خارج از کشور حقوق تدریسشان را تامین ‌می‌کنیم حدود ۳۲۰ کلاس در خارج از کشور داشتیم ، ۸۰۰۰ زبان آموز به صورت مستقیم و غیر مستقیم ، نزدیک ۲۰۰ الی ۳۰۰ برنامه حمایتی و حدود ۵۵۰۰ جلد کتاب هم به خارج از کشور ارسال کردیم.

حدادی گفت: بحث آموزش مجازی یکی از بحث‌های مهمی است که در بنیاد سعدی هم بسیار توجه شده است. یک اپلیکشین است که به راحتی روی نرم افزارها نصب می‌شود و به راحتی ‌ با آن می‌توان  فارسی را یاد گرفت، بخش واژه بازی، واژه یابی و واژه مینا داریم.

تقاضای جهانی

ابوالحسنی در بخش دیگری ضمن تأکید بر اهمیت اشعار فردوسی، سعدی و حافظ در جذب مخاطب و کسی که می‌تواند در زبان فارسی ورود کند افزود: ما یک همایشی را با نام همایش حافظ و سعدی، سال 1391  در دانشگاه چارلز پراگ برگزار کردیم. در این همایش قرار بود راجع به شعرا حرف بزنیم. من یک ساعت قبل از برگزاری همایش در دانشگاه 2- 3 تا خانم سالخورده‌ای که زبان فارسی بلد نیستند را دیدم که در برنامه شرکت کرده کرده‌اند و وقتی علت شرکت در همایش را جویا شدم گفتند که ما به خاطر این آمدیم که عاشق تمدن و ادبیات ایران هستیم و شنیدن صدای کسی که فارسی حرف می‌زند و شعر فارسی می‌خواند برایمان لذت بخش است.

وی اضافه کرد: خب این مطلب نشان‌دهنده چیست؟ نشان می‌دهد که تقاضا شدیدا وجود دارد. به لحاظ ذهنی کل جهان اما به لحاظ واقعی و ملموس و فیزیکی قطعا این بستگی به ما دارد که آیا بلدیم این تقاضای جهانی را به یک نیاز واقعی و ملموس تبدیل کنیم؟ و این چه زمانی اتفاق می‌افتد؟ وقتی که ما فرهنگ خودمون رو خوب بتوانیم نشر بدهیم.

ابوالحسنی گفت: این پرسش که به لحاظ آماری اینکه آیا میزان زبان فارسی در کشورهای خارجی رضایت بخش است مبهم است چون به عنوان مثال اینقدر ایرانی به کشورهای خارجی مهاجرت کرده که فارسی زبان زیاد است اما اگر منظور ما کشورهایی هستند که به عنوان زبان دوم یا زبان خارجی به زبان فارسی نزدیک می‌شوند در بسیاری از کشورها وضعیت خوب نیست و آمار خیلی اسف انگیز است.

فارسی شِکر است

حدادی در بخش پایانی سخنانش تاکید کرد: ما نمی‌توانیم تعداد گویش‌وران فارسی در جهان را به صورت آماری بگوییم. نه در واقع ابزارهایش را داریم؛ نه قدرتش را. ما نمی‌توانیم این را با یک آمار دقیق مشخص کنیم اما اگر ما بخواهیم بحث انگیزه‌هایی که یک فردی فارسی را یاد می‌گیرد در قبال رقابت با دیگر زبان‌ها مثل انگلیسی چینی، عربی، فرانسوی و آلمانی بررسی کنیم باید ببینیم که انگیزه‌ای که یک فرد برای یادگیری زبان دوم چه می‌باشند.

وی گفت: در شرایط فعلی انگیزه شغل و درآمد است. انگیزه اینکه من وقتی می خواهم زبان چینی یاد بگیرم به واسطه زبان چینی چه چیزی به دست می‌آورم. پس این خیلی انگیزه مهمی است که ما باید درواقع سیاست گذاری‌هایمان به این سمت باشد که برای فارسی درآمدزایی کنیم.

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام