جهاد تبیین باید موضوعی مردمی شود/ تبیین ها باید با یک رویکرد جهادی همراه باشد

عطنا- نشست «هم‌اندیشی جهاد تبیین در سبک زندگی» به همت دفتر نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه علامه طباطبائی و با همکاری دفتر مشاوره و سلامت روان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با حضور صاحب نظران این حوزه حجت الاسلام صادق اکبری اقدم، مسئول دفتر نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه علامه طباطبائی و دبیر این نشست علمی، دکتر معصومه اسمعیلی، معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی و رئیس انجمن مشاوره ایران، دکتر علی اصغر اصغرنژاد، مدیر گروه بهداشت روان دانشگاه علوم پزشکی ایران، دکتر ابراهیم نعیمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی و مدیر کل دفتر مشاوره و سلامت روان سازمان امور دانشجویان وزارت علوم، دکتر حوران اکبرزاده، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی، دکتر زهرا داورپناه، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده، دکتر بنت الهی یزدانبخش، دکترای برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان و دکتر سمیرا هاشمی، دکترای مشاوره دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

در ابتدای نشست حجت الاسلام صادق اکبری اقدم، با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری در رابطه با بحث جهاد تبیین، اظهار کرد: رهبر انقلاب فرمودند جهاد تبیین و این یعنی یک استراتژی، رویکرد و یک جهت گیری جدید و همانطور که به دفعات مختلف بحث جنگ را مطرح کرده اند باید فکر کنیم که صحنه، صحنه کارزار جنگ است. جنگ نظامی، جنگ اقتصادی، جنگ فرهنگی و در مقابل آن جهاد نظامی، جهاد اقتصادی  و غیره. تبیین در سال های متمادی و بعد یا قبل از انقلاب توسط علما، نخبگان و اهالی فکر معمولا صورت می‌گرفت و بعد از انقلاب نیز دستگاه های متعدد فرهنگی همه به نحوی عهده دار تبیین بودند.

وی ادامه داد: هجمۀ دنیای غرب در غربی سازی زیست بشر به لحاظ این‌که در تفکر لیبرالیستی، فردگرایی، اومانیستی و غیره، سیاست زیستی آن ها به تعبیری اقتضا می‌کند که دنیا را خصوصا در دنیا مدرن و پست مدرن ، به سمت زیستی ببرند که انگاره سازی می‌کنند. زیستی که خود با انگاره سازی ها و تغییراتی در برساخت ذهنی مخاطب از ظرفیت رسانه و از ظرفیت نخبه گان و متون درسی و همه ظرفیت هایی که به کمک آن می‌توانند با روایتگری از زیست به ظاهر رفاه، خوشگذران و آسوده غربی القا و انگاره سازی کرده و به تصویر بکشانند.

وی افزود: خلاصه به گونه ای جوامع شرقی، سنتی، اسلامی و مردم را به تعبیر رهبر انقلاب با تنگنای اقتصادی و از آن طرف با تبلیغ و تبیینی که دارند، صورت می دهند. در آن طرف دارد جنگ تمام ایار شناختی صورت می‌گیرد و طبیعتا این طرف ماجرا آن آرایش عادی و با چیدمان قبلی صورت نمی گیرد. چیدمان، چیدمان جنگی باید باشد و چیدمانی باشد که نگاه تحولی باشد. در نگاه تحولی استفاده ازهمه ظرفیت ها و حتی ظرفیت های مغفول مورد تأکید قرارگرفته است. بحث رهبر در  تمدن نوین اقتصادی دو بخش دارد. یکی بخش ابزاری کار است که مهم است و باید کار صورت گیرد.

او ادامه داد: این بحثی که اخیرا هم فرمودند بحث اقتدار ملی یا آن پیشرفت، بخشی از آن به تعبیری ابزاری است. اما بخش دیگر که بخش اصلی کار است، متن است و پیرامون این متن آن زمینه های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و به لحاظ محتوایی آن نظام معنایی، فکری و محتوایی که در واقع پشت این آیین زندگی و این شیوه از زیست است که می‌تواند نجات‌بخش انسان و جامعه بشری باشد. خود رهبر عزیز انقلاب در چندین جا فرموده اند که در سبک زندگی اسلامی توجه به این متن که بخش عمده و تأثیرگذار تمدن نوین اسلامی است و پایه اصلی پیشرفت و اقتدار است و به تعبیری اصلی ترین مسئله درنظام جمهوری اسلامی ایران می تواند باشد، توجه به بحث سبک زندگی است.

مسئول دفتر نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به این که سخنان رهبر در رابطه با سبک زندگی نیاز به تبیین دارد که سر فرصت تبیین خواهند فرمود، گفت: خود فرموده اند که کار اصلی نخبگان، دانشگاهیان، حوزویان و غیره تبیین در حوزه سبک زندگی است. زیست ما، نوع ساختمان ها، نوع رفاه و مراودات اجتماعی، نوع حضور در اجتماع، نوع عملکرد و کنشگری و نوع فعالیتی که در عرصه جمهوری اسلامی انجام می دهیم، نمی‌تواند متاثر از زیست غربی باشد و بعد بگوییم که چرا تمدن نوین اسلامی رخ نمی دهد و جامعه اسلامی آرمان های امام و شهدا با وجود رهبری مقام معظم رهبری چرا محقق نمی‌شود.

حجت الاسلام اکبری اقدم تصریح کرد: بر اساس سخنان مقام معظم رهبری، شورای عالی انقلاب فرهنگی باید پای کار بیاید و به همه دستگاه ها ماموریت دهد که با نگاه شبکه ای و سیستمی همه مجموعه ها پای کار بیایند و به یک ساحتی در تبیین علمی و در آرمان ها و اهداف و دستاورد های انقلاب و خصوصا در معارف دینی انقلاب که پشتوانه و مبنای این انقلاب و نظام اسلامی بوده است و به تعبیر آن چه که سبک زندگی است، کمک کنند. باید بیاییم و دستاوردها و پیشرفت های خود را در این عرصه بگوییم تا جوان امروزی ناامید نشود و امیدوار باشد که با دستان خود و رهبری امام امت و عنایت جمعی می شود در مسیر موعود و آینده گامی برداشت و آن تمدن نوین اسلامی ای که زمینه ساز ظهور است.

وی ادامه داد: من معتقدم می شود چندین نشست مثل این نشست برگزار کرد تا به یک تبیین علمی برسیم. باید دید در کل همه مجموعه ها حتی دفتر ما در دانشگاه علامه طباطبائی و دانشگاه های مهم چه نقشی در تبیین دارند آن هم با نگاه جهاد تبیین در سبک زندگی که متن، پایه و اساس حرکت برای تمدن نوین اسلامی است. تأکید من جهاد تبیین است زیرا نگاهم این است که در حال حاضر تبیین ها باید با یک رویکرد جهادی همراه باشد.

در جهان امروز به جای بندگی، دچار بردگی شده‌ایم

دکتر معصومه اسمعیلی نیز در ادامه نشست گفت: در حال حاظر ما در جهانی هستیم که این جهان به جای چندلایگی که ما را به کشف پویایی و رسیدن به وقایع و حقایق تشویق می‌کند، به یک چندپارگی دچار شده و این چندپارگی در حقیقت عمدا برای گیج کردن و برای این که هیچ انسان آزاده ای نتواند اداره و کنترل خود را به عهده گیرد، ایجاد شده است. به این ترتیب وقتی به قول بسیاری از انديشمندان غربی انسان نتواند کنترل خود را به عهده گیرد، تبعا قابلیت کنترل بیشتری را خواهد داشت و آن کسانی که از این سود می‌برند، همان مستکبرین هستند. جهان امروز به جای نور بارگی که در واقع به نظر می رسید که انسان با توجه به پیشرفت و علمی که پیدا می‌کند بتواند با نور بیشتری همراه شود، اما به حالت ابهام آلودگی درآمده است.

وی ادامه داد: ابهاماتی که برای ما ساخته می شود و ما انسان ها در آن لایه ها و ابهامات گیج و غيرقابل کنترل می شویم. نتیجه این ویژگی ها بردگی به جای بندگی است. بندگی انسان را آزاد می کند و اگر ما مسیری را می‌رفتیم باید به بندگی می‌رسیدیم ولی به دلیل منحرف شدگی دچار بردگی شدیم و این جهان امروز ما است. در حال حاضر بحث، بحث جنگ معانی است که می گوید کسی پیروز است که بتواند تعریف های بیشتر از هرچیزی از هرآن چه که خود می‌خواهد، ارائه دهد. یعنی ما امروز وقایع و حقایق را از برچسب های روی هرچیزی متوجه می شویم.

معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی سپس با گفتن مثالی ادامه داد: فرض کنید‌ شما وارد محیطی شوید و باچند بشکه روبه رو باشید. روی یکی آب گوارا و روی دو بشکه دیگر ظرف سمی و ظرف سم نوشته باشند. شما به سمت آب گوارا می روید زیرا تمایل دارید به سمت چیزی بروید که برایتان تبیین کرده اند و از ظرف سمی دوری می‌کنید و از آن بشکه با برچسب ظرف سم حتی خیلی بیشتر دوری می‌کنید. در حالی‌که ممکن است در ظرف سم هیچ سمی وجود نداشته باشد‌ و فقط آن را برای سم ساخته باشند اما چون شما تعبیر می‌کنید ظرف سم یعنی ظرفی که سم دارد، پس با آن حساس تر برخورد می‌کنید. ما تبیین سبک زندگی را داریم مد نظر قرار می دهیم. هرکس که به تعریف مبانی، معرفه ها و متن و محتوی و فرآیند سبک زندگی بپردازد تبعا بر ما پیروز خواهد شد‌ و او تعیین کننده رفتار ما خواهد بود.

وی با خواندن تعاریف مختلف از مفهوم خانواده افزود: ما فکر می‌کنیم مفاهیم علمی در جای خاصی تعریف شده و ما حتما باید تابع آن باشیم و اسم آن علم است و اگر چیزی غیر از آن باشد، علم نیست. همه این تعاریف را قدرت ایجاد کرده است. باید فکر کنیم به عنوان یک ایرانی در سرزمین ایران که می خواهد هویتش به طور مستقل حفظ شود و نه این که هویت قابل دستکاری داشته باشد‌، اگر به تعاریف خود بپردازیم که با هویت و منافع مشخص آن را تبیین کرده ایم تبعا جامعه، جامعه مستقلی خواهد بود. اگر رهبر در این زمینه چنین فرمایشاتی دارند، منشا یک تاریخ بزرگ مستقل است و اگر به آن نپردازیم بی تردید مثل دایناسورها نسلمان گم خواهد شد.

به جای مصلحت اجتماعی دغدغه فردی داریم

در قسمت دیگری از این نشست، دکتر حوران اکبر زاده با نگاه فلسفی به این بحث و تبیین کردن جهاد تبیین و بیان آیاتی از قرآن کریم بیان کرد: جهاد فرهنگی، دینی، سیاسی و غیره هرکدام در ساختار خود معنی خاصی پیدا می‌کند. انسان دیندار نمی‌تواند غیر جهادی عمل کند‌ و سبک زندگی او و کسی که هدفش رسیدن به قرب الی الله است، سراسر جهاد است و این برایش مهم است که در این زمانه، نزدیک تر شدن به خداوند و حفظ انسانیت و کرامت الهی چه طلب می‌کند و او داوطلب است.

وی ادامه داد: برخی از ما دینداران اما سعی می‌کنیم تنها گلیم خود را از آب بیرون بکشیم و خیلی کاری به بقیه نداریم. در حال حاضر از حالت جهادی بودن و نبودن بیرون آمده ایم و دغدغه هایمان در رابطه با دین کمرنگ شده است و حال آن که دشمن تمام قد درحال زیر و رو کردن گذاره های دینی ما و از محتوی خالی کردن آن ها است. دغدغه دین‌داری و مصالح اجتماعی ما جایش را به دغدغه فردی داده است و ما دچار روزمرگی شده ایم. تبیین جهادی نیاز به هزینه ندارد و نگاه دینداری می گوید هر یک از ما در جای خود باید جهادی عمل کنیم.

اکبر زاده اظهار کرد: مورد به مورد وارد بحث تبیین شویم و دید در هر موردی تبیین ما در کدام حوزه قرار می‌گیرد. تلاشی که نهاد رهبری در دانشگاه خودمان پایه ریزی کردند،  بسیار امر مقدسی است اما باید از این ابهام بیرون آمد و واقعا بدانیم می‌خواهیم چه کنیم و تا مادامی که این ابهام وجود داشته باشد، حرکت هایی انجام می‌شود اما ممکن است به سر انجام نرسد. هدف ما از تبیین رسیدن به آگاهی و دفاع از گذاره هایی است که به آن ها معتقدیم. اگر این کار را کنیم سلاح را از دشمن گرفته ایم وگرنه هرکس سکوت کند و به فکر خودش باشد قطعا این طور نخواهد بود.

سبک زندگی های امروزه انگار نوعی از هم پاشیدگی دارد

در ادامه نشست دکتر ابراهیم نعیمی با ارائه دادن ۳ تعریف از ۳ متغیر و در پاسخ به این سوال که چرا جهاد تبیین این قدر مطرح شده است، اظهار کرد: جهاد یعنی تلاش و کوششی که فرد در آن فداکاری می‌کند و معطوف به راه خداست و برای یک هدف متعالی فضل و بخشش می‌کند. تبیین نیز یعنی توضیح دادن، تفسیر، آشکار کردن یک مطلب و یعنی گذاره هایی که ما در توضیح و روشن سازی یک مطلبی بیان می‌کنیم تا آن مطلب به نحو مطلوبی جا بیفتد.

وی ادامه داد: سبک زندگی نیز یعنی راه و روشی که ما در زندگی از همواره در موقعیت های مختلف پیش می‌گیریم. باید گفت که ناتو در سال ۲۰۲۰، پنج حوزه جنگی خود را به طور رسمی اعلام کرد. یعنی ما الان درگیر جنگ جدیدی به عنوان جنگ شناختی هستیم که ذهن انسان ها میدان نبرد شده است. بر اساس گفته رهبر انقلاب در رابطه با جهاد تبیین، ما نمی‌توانیم نسبت به این جنگ منفعل باشیم. متناسب با هجوه هایی که در جامعه ایجاد شده، لزوم جهاد تبیین برای هرکس که صحنه را می‌شناسد روشن است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: کار انقلاب ما از اساس روشنگری، تبیین، بیان منطقی و دور از جنجال بوده است. خیلی از حقایق باید تبیین شود و اتفاقا مهم ترین پدیده و اتفاقاتی که باید تبیین صورت گیرد، در سبک زندگی است. به خصوص در دو سال اخیر که درگیر کرونا شدیم، سبک زندگی ها انگار نوعی از هم پاشیدگی دارد. مثلا بی فرزندی که الان بیش از یک سوم خانواده های تشکیل شده بی فرزند هستند و در همین حدود نیز زوج بدون فرزند داریم و جایگزین آن در رسانه های مختلف تبلیغ می‌شود که سگ به خانه بیاورند و تغییر سبک زندگی از فرزندآوری به پرورش سگ و ارتباط عاطفی با سگ اتفاق دارد می افتد. یا مثلا ما یک میلیون نفر بالای سن تجرد قطعی در ایران داریم. سبک زندگی را دارند تغییر می‌دهند تا اصالت را به این سمت و سو ها ببرند و زندگی های غربی فرآیند زندگی ما شود و آن وقت دیگر جمع کردن این موضوع کار سختی است؛ زیرا بر ما مسلط می شوند. تبیین الزاماتی دارد، قطعی است و باید مورد توجه قرار دهیم و باید به گونه ای ورود کنیم که حالت های تند و تیز و برخورد نداشته باشد و اثرگذاری داشته باشیم.

مدیر کل دفتر مشاوره و سلامت روان سازمان امور دانشجویان وزارت علوم سپس با اشاره به این که جهاد تبیین هدف گزاری و ارتباطات گسترده و فزاينده می‌خواهد، افزود: اگر شما با کسی ارتباط نداشته باشید، چگونه‌ تاثیر می‌خواهید بگذارید. مخالفت مقام معظم رهبری با بودجه در نظر گرفته شده برای جهاد تبیین به این علت بود که می‌خواهند این موضوع کاملا مردمی شود تا مردم احساس تکلیف و جهاد عینی کنند و این موضوع را در ابعاد مختلف زندگی بیان کنند. به نظرم جامعه دانشگاهی که می‌گویند نصحیت ناپذیر نیست، نصحیت پذیر است اما زمانی نصیحتی را می‌پذیرند که مطلب ارائه شده توسط ما مبتنی بر شواهد پژوهشی باشد.

وی افزود: اگر در قالب نصحیت باشد این هماهنگی اتفاق نمی افتد. ما باید احساس تکلیف همگانی کنیم و با مردم باید مثل مردم صحبت کنیم. در این جنگ شناختی باید در قالب فهم مردم صحبت کنیم تا گره ها و شبهات ایجاد شده در ذهن برطرف شود. در هر فرصتی با آرامش یک نکته را بگوییم و این به مرور اثر لازم را ایجاد می‌کند. باید خودمان عامل باشیم و نفر به نفر این کار را انجام دهیم. با صبور بودن و عجله نکردن و حتی با یک جست و جو نیز برخی از موارد را می شود پیدا کرد و اطلاعات کافی را در اختیار داشت. اما حواسمان باشد که در این جنگ شناختی فاصله هایی که بین افراد به وجود می‌آید، باعث می شود تفاوت راه و روش و سبک زندگی و فاصله ها ایجاد شود و در موقعیت های مختلف همبستگی قبلی وجود نداشته باشد. و این خود طرح برنامه ریزی شده ای است که باید مراقب باشیم در آن به دام نیفتیم.

ما به دنبال بحث تقلید و محتوای آن نیستیم

در پایان این نشست دکتر سمیرا هاشمی با بیان این‌که بحث کلیدی این است ما اول مشخص کنیم ما با چه مخاطبانی روبه رو هستیم و آیا مخاطب ما را قبول دارد یا خیر، گفت: به نظر می رسد برای ما که در این حیطه در سطح گسترده آموزش می‌دهیم و با افراد مختلفی سرو کار داریم، تبیین یکسری مفاهیم یا حتی اشاره کردن به یک سری مفاهیم در یک سری جمع ها و مخاطب ها به این سادگی نیست.

وی ادامه داد: گاهی اوقات ما این سختی و چالش را احساس کرده ایم و آن قدر که گاهی فضای ذهنی مخاطبین ما حتی با واژه های ساده غریب شده است انگار که یک غشا شناختی وجود دارد که مخاطب درک نمی کند، پس ما احساس زبان مشترک با مخاطب خود نمی کنیم. حتی این مفاهیم ممکن است چندان مذهبی یا اعتقادی نیز نباشد و این افراد آن قدر در فضاهای رسانه ای و گفتمانی خاصی قرار گرفته اند که دغدغه و نیازهای ذهنیشان بسیار فاصله دارد و احساس نیاز نمی‌کنند و دغدغه آن ها این مفاهیم نیست.

او با اشاره به مستند social dilemma و کاربرد روان شناسی در پیام های خبری افزود: به نظر می رسد یکی از چیزهایی که نیاز داریم به آن بپردازیم تبیین شیوه ها و فرآیند های تبیین در رسانه ها است. در دانشگاه های ما روانشناسی فقط در حد این است که روانشناس می شویم و چند بیمار در کلینیک خود می‌بینیم و همین‌. ما از خیلی از فرآیندها بی خبریم‌ و بر اساس این مستند اگر شما برای محصولی پول پرداخت نمی کنید بدانید که شما آن محصولی هستید که دارد آماده می شود. این خیلی اهمیت دارد و ای کاش ما هم این قواعد را بشناسیم.

دکتر هاشمی اظهار کرد: درست است که ما در دنیای مدرن امروز برده هستیم ولی خودمان نمی دانیم و احساس اختیار و انتخاب می کنیم. مثلا جوان امروزی فکر نمی کند که تحت اجبار است که می رود حیوان خانگی می آورد یا ازدواج نمی‌کند. شاید یکی از چیز هایی که نیاز است اول روشن سازی کنیم، این است که ما متوجه این اصالت بردگی شویم، تا بعد بتوانیم چیزهای دیگر را نیز بشنویم و نگاه کنیم. تفکر نقادی نیز می تواند کمک کننده باشد به شرطی که خود ما و تببین و رسانه هایی که تولید می‌کنیم دو روی سکه یعنی همان سبک فریب دادن و تقلیدی نباشد. ما به دنبال بحث تقلید و محتوای آن نیستیم و این کار را سخت می کند که با شیوه تفکر نقادانه هم در آموزش و پرورش هم در فضای آموزشی دانشگاه ها بخواهیم کار را پیش ببریم.

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام