مردان اندیشه از دیدگاه توماس اسپریگنز

عطنا - توماس اسپریگنز دانشمند نامی ایالات متحده و مدرس دانشگاه نظریه ای را مطرح کرد که به عنوان نظریه بحران نامگذاری شده است این نظریه دارای چهار مرحله است:

1-شناخت مشکلات
2- علت های بحران
3- تبیین جامعه آرمانی
4- راه حل
در نوشتار زیر سعی شده است با بررسی مختصرچند متفکر سیاسی در چارچوب این نظریه افکار و تفکرات این فیلسوفان سیاسی بررسی گردد.

منتسکیو

18 ژانویه سال 1689 میلادی در نزدیکی شهر بردو فرانسه پسری به دنیا آمد که یکی از بزرگترین مردان سپهر اندیشه تمدن جهانی گشت. او را شارل دو منتسکیو نام نهادند . منتسکیو برای تحصیل به مدارس مذهبی میرود اما روح سرکش او را این مدارس نمی تواند سیراب کند پس علوم دینی مسیحی را رها میکند و شروع به تحصیل در رشته حقوق میکند. جامعه فرانسه در زمانه او با فساد و استبداد در آمیخته بود که تجلی آن در نظام سیاسی فرانسه نمود پیدا کرده و عوارض ناپسندش در جامعه فرانسه به عینه مشاهده میگردید. عدم وحدت اجتماعی و فساد و تجملات فراوان دربار سلطنتی فرانسه بحران هایی بودند که در کتاب نامه های ایرانی منتسکیو به وضوح بیان شده است . منتسکیو در نامه های ایرانی بر استبداد سیاسی پادشاه و استبداد دینی پاپ حمله میکند و یکی از دلایل عدم وحدت اجتماعی و مذهبی در میان مردم فرانسه را همین استبداد می داند.

منتسکیو در کتاب دیگرش روح القوانین راه حل این مشکل را تفکیک قوا میداند . او با اندیشه عمیق خود بیان می کند اگر فرد یا هیاتی هم زمان هم توانایی وضع قانون و اجرای آن و  حل اختلاف مردم و کیفر دادن اعمال غیرقانونی مردم را داشته باشد آن وقت همه چیز نابود می گردد. اینجاست که او حکومت استبدادی را حکومتی میداند که کل قدرت در یک فرد یا نهاد تجمیع شده باشد. فساد پاپ و کشیشان ذهن منتسکیو را مشغول کرده و مادی گرایی انان را همانند سیلابی میداند که جامعه فرانسه را به نابودی می کشاند . او در نامه های ایرانی هدف دین را خدمت به نوع بشر میداند که در جامعه روحانیون مسیحی به فراموشی سپرده شده است. او همانند ارسطو انسان را اجتماعی مینگرد برای همین سیستم نمایندگی را برای فرانسه مناسب میداند.

جان استوارت میل

 سال 1806 میلادی در خانواده جیمز میل اسکاتلندی پسری به دنیا آمد که نام او را جان نهاده ند اما دست تقدیر بر آن بود که جان به یکی از ستارگان سپهر اندیشه تمدن جهانی تبدیل گردد . تا انجا که نقل قولی از گلادستن نخست وزیر انگلستان در تاریخ به یادگار مانده که میگوید زمانی که جان استوارت میل در پارلمان سخنرانی می کند همیشه اینگونه احساس میکنم که پیغمبری شروع به صحبت کرده است.

جان استوارت میل بی پروا اعلام میکند هر بشری باید آزادی داشته باشد اما او آنچنان هوشیار است که در ادامه می افزاید آزادی او نباید به آزادی دیگران لطمه ای وارد کند و لازم است که فرد آزاد از قانون هایی که هدف متعالی آن تامین همین آزادی برای دیگر همنوعان خود است اطاعت نماید . او آزادی بشر را در آزادی تفکر و انتشار آزادانه آن میداند و آن را آزادی اساسی بشر نام مینهد. او  انتقاد های گسترده ای به دخالت دولت در اقتصاد میکند زیرا اندیشه او در تفکرات لیبرالیسم قرن نوزده جلوه گر است . جان استوارت میل شجاعانه در کتاب رساله ای درباره آزادی مینویسد که تجاوز افکار عمومی بر آزادی فردی بسیار خطرناک تر از تجاوز سیاسی دولت است زیرا تعدی دولت براساس قانون و هنجارهایی است که پشتوانه آن اراده اکثریت مردم هر چند به خطا می باشد اما تجاوز مردم بر اساس قانون نیست و این تجاوز عوام باعث صدمات فراوانی به ارزش های آزادی میگردد. او در کتاب رساله ای درباره آزادی با ذکر دو اصل بنیادی که یکی عدم مجازات فرد هنگامی که اعمال آن به غیر خودش به دیگران آسیب نزند و اصل دوم آن که مجازات هر فرد که با اعمال خود باعث ضرر به دیگران میشود به پایان میرساند و این فیلسوف ژرف اندیش اسکاتلندی هشدار میدهد که ممکن است اراده اکثریت به استبداد اکثریت منجر شود و او لازمه پیشرفت جامعه را دست یافتن تمام افراد جامعه به آزادی میداند و شکوفایی انسان را لازمه شکوفایی جامعه میپندارد.

عبدالرحمن کواکبی

عقب ماندگی جامعه اسلام همیشه ذهن اندیشمندان اسلامی را به خود مشغول کرده است . یکی از این افراد که این دل مشغولی را داشت کواکبی نام دارد . کواکبی در سال 1271 هجری قمری در حلب یکی از شهرهای سوریه امروزی که در آن زمان از توابع امپراتوری عثمانی بود به دنیا آمد و او در ابتدای امور عدم رشد اقتصادی کافی جامعه مسلمین را دلیل عقب مادگی آنان میدانست اما با مشاهده استبداد خلیفه عثمانی وظیفه خود را در مبارزه با استبداد یافت. او حتی در منصب نقیب الساداتی هم سعی در اجرای اصلاحات نمود که اینبار نیز با کارشکنی های حکومت مواجه گردید . سرانجام کواکبی به مصر مهاجرت میکند تا بتواند اندیشه های خود را در ان کشور جامع عمل بپوشاند. این اندیشمند مسلمان در کتاب طبایع الاستبداد با ذکر واقعه قتل خلیفه سوم بیان میکند حکومت اگر تحت مراقبه شدید نباشد دچار استبداد میگردد . او بر استبداد دینی حاکم در آن دوران میتازد چرا که مستبدین خود را قدسی و مقدس به جامعه معرفی میکنند تا خداوند و بنده را در ذهن مردم متشبه سازند. کواکبی نظام مناسب برای جامعه مسلمین را حکومتی آمیخته از دموکراسی و آریستوکراسی میداند و تذکر میدهد که آزادی مقدم بر همه چیز است.

در یادداشت فوق سعی گردید به صورت خلاصه در چارچوب نظریه اسپریگنز تفکرات چند اندیشمند غرب و اسلام بررسی گردد و این مهم یاداوری گردد که بحث توسعه و عدم توسعه جامعه یکی از دغدغه های فکری متفکرین در تمامی اعصار بوده است و یکی از شرایط توسعه به نظر این متفکرین آزادی در چارچوب قانون عرفی است .

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام