نگاهي به كتاب «اصول و مبانی برنامه‌ریزی فضاهای شهری»

عطنا - كتاب اصول و مبانی برنامه‌ریزی فضاهای شهری (بر اساس تأثیرات الگوهای رفتاری) به نویسندگی دکتر غلامرضا لطیفی و دکتر نوید پاک‌نژاد است. این کتاب در بُعد آموزشی سعی کرده است به چالش‌ها و موضوعات مرتبط با فضای شهری بپردازد که در دستگاه‌های اجرایی مانند شهرداری‌ها بتوانند از آن بهره‌برداری نمایند.

در این باره غلامرضا لطیفی، دانشیار گروه برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در گفتگو با (عطنا) با بیان اینکه کتاب اصول و مبانی برنامه‌ریزی فضاهای شهری دارای بُعد آموزشی و پژوهشی است و در رشته‌های برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، شهرسازی و جغرافیای شهری و مشابه، کاربرد فراوانی دارد، گفت: «با توجه به اینکه در دانشگاه علامه طباطبائی رشته برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و همچنین رشته مدیریت شهری وجود دارد، این‌گونه کتاب‌های آموزشی می‌توانند برای دانشجویان و کارشناسان اثربخشی مناسبی داشته باشند.»

وی با تأکید بر اینکه کتاب‌های زیادی در ارتباط با فضای شهری وجود دارد اما در این کتاب به تأثیر الگوهای رفتاری توجه شده است، افزود: «کتاب اصول و مبانی برنامه‌ریزی فضاهای شهری در 164 صفحه و در 6 فصل تهیه و تنظیم شده است. در فصل اول کتاب بیشتر به مفاهیم و نیز ویژگی‌های رفتار و ابعاد روان‌شناختی و فرهنگی پرداخته شده که این موضوع نسبت به کتاب‌های دیگر تازگی دارد.»

این استاد دانشگاه ادامه داد: «در فصل دوم سیر نظریاتی که در حوزه‌های علوم رفتاری و روانشناسی محیط است، مورد بررسی قرار گرفته که در نظام برنامه‌ریزی شهری ایران کمتر به آن توجه شده است و فصل بعدی به بحث تدوین سازمان‌ها فضایی شهر و در سیر تحول نظریات مرتبط می‌پردازد.»

لطیفی با بیان اینکه فصل چهارم بحث تجارب خارجی و داخلی در حوزه مطالعات رفتارشناسی را مورد بررسی قرار می‌دهد و به موضوع اکولوژی روان‌شناختی می‌پردازد، تصریح کرد: «فصل پنجم کتاب به ویژگی‌های پژوهشی و متدولوژی می‌پردازد و فصل آخر که به‌صورت تکمیلی است به تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از طریق نرم‌افزارهای مختلف پرداخته است.»

بسیار از شهرهای ایران از ویژگی‌های زیبایی‌شناختی شهری کمتر بهره برده‌اند

وی با اشاره به اینکه یک رابطه کنش و واکنشی بین فضای شهری و استفاده‌کنندگان وجود دارد، افزود: «فضای شهری معنا بخشی خاصی را برای ساکنین ایجاد می‌کند، هرچقدر این فضا دل‌پذیرتر باشد، حضور پذیری انسان‌ها و جمعیت بیش‌تر خواهد شد و اگر جمعیت زیاد و تردد بیشتری در فضا اتفاق بیفتد، امنیت در فضای شهری بالا می‌رود.»

این استاد دانشگاه با بیان اینکه امروزه بسیار از شهرهای ایران از ویژگی‌های زیبایی‌شناختی شهری کمتر بهره برده‌اند، عنوان کرد: «نظام شهری ما در حال رشد و گسترش است و اکنون حدود 1400 شهر در کشور وجود دارد اما بسیاری از این شهرها، از فضای شهری مناسبی بهره‌مند نیستند و دارای زیبایی معمارانه و شهرسازانه نیستند.»

لطیفی ادامه داد: «در شهر اصفهان وجود فضاهای شهری مناسب مانند نقش‌جهان، میدان امام و خیابان چهارباغ و فضاهای دیگری است که در آن معیارهای فضاهای مناسب شهری متجلی شده و جلوه‌های زیبایی‌شناختی از نظر فضایی ایجاد شده است.»

فضای شهری باید بتواند تعاملات اجتماعی را فعال کند

وی با اشاره به اینکه باید با استفاده از ویژگی‌های معمارانه و شهرسازانه و نیز ضوابط نماسازی، بتوانیم فضای شهری را بیشتر متجلی کنیم، گفت: «فضای شهری یک ویژگی چندوجهی دارد که می‌تواند در قالب نظام‌های شهری اثربخشی بیشتری داشته باشد. در بحث شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری می‌توان گفت خود فضا یک مؤلفه عام است.»

لطیفی اظهار کرد: «فضای شهری باید بتواند تعاملات اجتماعی را فعال کند، در بسیاری از شهرهای جهان پیشرفت زیادی در خلق فضای شهری ماندگار شده است که در حال حاضر از عناصر هویت‌بخش شهر محسوب می‌شوند، خیلی از فضاهای شهری اصول گسترده مردم پذیری را به دنبال خود دارد، این فضاها باید قابل احساس باشند.»

فضا نه‌تنها متعلق به شهروندان، بلکه به آیندگان نیز تعلق دارد

وی ادامه داد: «در واقع فضا و نیز توزیع عناصر شهری در یک پهنه شهری است که با محدود کردن زمان و مکان می‌توان معنا بخشی بیشتری به آن داد. فضا باید قابلیت باز تولید را داشته باشد و این فضا نه‌تنها متعلق به شهروندان، بلکه به آیندگان نیز تعلق دارد و در حفظ آن باید بکوشیم.»

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه معمولا فضا مقوله کلی و فلسفی است، تصریح کرد: «فضای شهری فضایی است که ماهیت عینی داشته و برای شهروندان یک ویژگی ملموس داشته باشد و نیز دارای بُعد مکان است. شهرها همیشه در حال دگردیسی هستند، با توجه به تغییرات تکنولوژی نیز می‌توان گفت فضا جدا از زمان نیست.»

نتوانستیم به خلق خلاقانه فضا بکوشیم

وی با اشاره به اینکه فضاهای شهری مانند شهرهای تاریخی یزد، اصفهان و کرمان با وجود گذشت چند صد سال از ایجاد آن‌ها اما هنوز جلوه‌های زیبایی‌شناسی خود را حفظ کرده‌اند، گفت: «چهارصد سال است که از ایجاد چهارباغ اصفهان و میدان نقش‌جهان می‌گذرد اما هنوز در ایران نتوانستیم فضایی به این زیبایی بسازیم. در واقع ما نتوانستیم به خلق خلاقانه فضا بکوشیم.»

لطیفی اظهار کرد: «در نظام شهری معمولا 3 نوع فضا وجود دارد؛ نخست فضای عمومی است که همه افراد به آن دسترسی دارند مانند خیابان و به‌راحتی بدون محدودیت زمان و مکان همه می‌توانند در آنجا تردد کنند. فضای دیگر نیمه عمومی و خصوصی است که ارتباط با بعضی شغل‌ها و حرفه‌ها محدودیت‌هایی دارد و افراد مرتبط با این حوزه‌ها می‌توانند در آن رفت و آمد داشته باشند، مانند فضای یک دانشگاه و فضای دیگر خصوصی است مانند خانه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم.»

وی در پایان خاطرنشان کرد: «در بحث فضای شهری باید به مناسب‌سازی لازم برای معلولان و سالمندان توجه کرد و این موضوع نیازمند کار جدی است. این کتاب در بُعد آموزشی سعی کرده است به چالش‌ها و موضوعات مرتبط با فضای شهری بپردازد که در دستگاه‌های اجرایی مانند شهرداری‌ها بتوانند از آن بهره‌برداری نمایند.»