فضای اقتصادی و سیاسی کشور به بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی دامن زده است/ بوروکراسی در ایران نفس اقتصاد را گرفته است

عطنا - یک استاد دانشگاه درباره تعداد بالای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بیکار در ایران می گوید: «اگر ما با حجم بالایی از این بیکاران مواجه هستیم، دلیل آن ضعف اقتصاد کشور همچون پایین بودن سرمایه‌گذاری، اقتصاد کوچک، فضای کسب و کار نامطلوب و ارتباط اقتصادی بد با دنیای خارج است.»
 
جدیدترین آمار مربوط به وضعیت نیروی کار که از سوی مرکز آمار ایران منتشر شده نشان می دهد در حال حاضر ۲ میلیون و ۲۹۱ هزار و ۶۰۴ نفر بیکار در کشور داریم که از این میان ۴۰.۳ درصد، در گروه فارغ‌التحصیلان آموزش عالی قرار دارند. همچنین این سهم بیش از 4 درصد نسبت به بهار سال 99 افزایش یافته است. علت این آمار بالای بیکاری در میان فارغ التحصیلان دانشگاهی چیست؟
 
در این باره دکتر حسن طائی دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی در گفتگو با عطنا گفت: «اصولا وقتی که راجع به بازار کار حرف می‌زنیم، منظورمان بازاری است که متاثر از بازارهای گوناگون است. بازارهایی نظیر خدمات، پول، سرمایه و فضای کلی اقتصاد کشور، عناصر بازار کار را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این عناصر عرضه و تقاضای نیروی کار، بیکاری و دستمزدها هستند. فضای کلی کشور مناسبات و روابط کار را تحت تاثیر قرار می‌دهد که کمتر کسی در ایران به آن توجه می‌کند.»
 
افزایش اشتغال بدون دلیل در بهار 1400
این استاد دانشگاه افزود: «اگر در وضعیت اقتصاد کل کشور در یک سال نسبت به سال گذشته تغییراتی رخ دهد، در بازار کار نیز تغییراتی اتفاق می‌افتد. از سال 97 تا کنون وضعیت بازارهای پول و سرمایه نوسانی بوده که باعث اثرات شگرفی در بازار کار شده است. در این میان کرونا نیز تاثیرگذار بوده است. در این جا یک نکته جالب است و آن این که عرضه 28 میلیونی نیروی کار ما به 26 میلیون نفر کاهش یافته است. تقاضا هم کاهش یافته است. با وجود این که هیچ اتفاق خاصی در بهار 1400 نیفتاد عده زیادی از افراد جامعه شاغل شدند. در این زمینه بررسی‌های اقتصادی با استفاده از پارامترهای موجود من را راهنمایی نمی‌کند و دلیل مشخصی برای این افزایش اشتغال پیدا نمی‌کنم.»
 
تنش‌های سیاسی دهه 90 منجر به افزایش بیکاری شده است
وی ادامه داد: «اما در مورد بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، اگر ما با حجم بالایی از این بیکاران مواجه هستیم، دلیل آن ضعف اقتصادی همچون پایین بودن سرمایه‌گذاری، اقتصاد کوچک، فضای کسب و کار نامطلوب و ارتباط اقتصادی بد با دنیای خارج است. البته پاره‌ای دلایل سیاسی هم وجود دارد. در دهه 90 درگیری‌های داخلی در سطوح بالای قدرت، حاکمیت دوگانه، تنش‌ها و جنگ قدرت‌ برای کسب قوه مجریه وجود داشت که همه چیز را تحت تاثیر قرار داد. در آن دهه گاهی از اصطلاح دولت در دولت استفاده می‌شد که به نظر من بهتر است بگوییم دولت‌ها در دولت.»

این استاد دانشگاه افزود: «ما در سال‌های اخیر از نظر بین‌المللی بدترین نوع ارتباط را با خارج داشتیم. اصلا نمی‌توان تصور کرد که دوره‌ای همچون این دوره ایران در تقابل با نظام بین‌الملل چه در منطقه و چه در جهان بوده باشد. وقتی رشد، توسعه، امید و انگیزه کارفرمایان کاهش یابد، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی چگونه سر کار بروند؟ حتی اگر کسب و کار ایجاد شود، با تداوم و رونق روبه‌رو نخواهد بود.»

این که گفته ‌شود میان بازار کار و رشته دانشگاهی ارتباط وجود ندارد، صحیح نیست
طائی در پاسخ به این سوال که آیا عدم ارتباط میان بازار کار و رشته‌های دانشگاهی دلیل بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است؟، بیان کرد: «رشته‌های دانشگاهی همه سمت و سوی بازار کار را دارند. افراد برای حضور در بازار کار نیازمند یک سبد مهارتی هستند. در حالی که رشته‌ دانشگاهی تنها یکی از اجزای این سبد است. ده‌ها پارامتر دیگر نظیر برقراری ارتباط، سواد رایانه‌ای، دانستن زبان خارجی و سواد اجتماعی لازم است. برای ورود به بازار کار چندین نوع سواد باید به طور همزمان در فرد وجود داشته باشد. این که گفته می‌شود میان بازار کار و رشته دانشگاهی ارتباط وجود ندارد، صحیح نیست. این سوال را باید به شکل دیگری مطرح کنیم؛ آیا سبد مهارت‌های دانشجویان به حدی است که در بازار کار برای آن‌ها فرصتی باشد؟»
 
اقتصاد ما تنها ظرفیت ایجاد شغل برای 20 میلیون نفر را دارد
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که آیا به روز نبودن بازار کار در ایران و عدم استفاده از تکنولوژی‌های جدید نسبت به جوامع توسعه‌یافته می‌تواند دلیل این خیل بیکاران باشد؟، افزود: «به روز نبودن بازار کار سوال درستی نیست. بازار کار در ایران اعم از کارخانه‌ها، صنایع، کشاورزی و فعالیت‌های اقتصادی خدماتی با سطحی از تکنولوژی سر و کار دارند. در واقع بازار کار با توجه به سطح تولیدی که دارد، تا حدی با تکنولوژی درگیر است. به روز بودن این بازار کار به دانشگاه مربوط نیست. سطح تکنولوژی ایران با کشورهای دیگر متفاوت است. دانشگاه در این هم‌پایی اقتصادی می‌تواند تا حدی با مهیا کردن تکنولوژی بهتر نقش داشته باشد. دلیل این خیل بیکاران این مساله نیست. مساله اصلی کوچک بودن اقتصاد ماست.»
 
وی افزود: «ما در خوشبینانه‌ترین حالت یک اقتصاد 400 میلیارد دلاری داریم. این اقتصاد تنها می‌تواند برای 20 میلیون نفر فرصت شغلی ایجاد کند. این 20 میلیون فرصت شغلی برای اقتصاد ما هم خوب است و هم زیاد. در حالی که آلمان با یک اقتصاد چهار هزار میلیارد دلاری، 35 میلیون نفر را به افراد شاغل تبدیل کرده است. 400 میلیارد کجا، چهار هزار میلیارد کجا. پس یکی از دلایل وجود خیل بیکاران دانشگاهی، کوچک بودن اقتصاد ماست که متناسب با جمعیت فعال ما نیست.»
 
بوروکراسی در ایران نفس اقتصاد را گرفته است
این استاد دانشگاه درباره‌ نقش بوروکراسی اداری در وضعیت اشتغال فارغ التحصیلان دانشگاهی گفت: «بوروکراسی نقش بسیار زیادی در وضعیت اشتغال دارد. اگر سالم باشد نقش موثری در ایجاد اشتغال دارد. بوروکراسی در بهبود بازار کار، دینامیزم اشتغال و ایجاد شرکت‌های دانش بنیان و ایجاد خوداشتغالی بسیار تاثیرگذار است. اما بوروکراسی در کشور ما نفس اقتصاد و اشتغال را گرفته است. از نظر من در امر اشتغال‌زایی، جریان‌های مختلف ده‌گانه‌ای دخیل هستند. من بوروکراسی را به عنوان دهمین جریان قرار دادم و آن را با رنگ قرمز نوشتم، نه از این نظر که اهمیت آن کم است. بلکه از این جهت که بسیار مهم است و باید توجه بیشتری به آن شود.»

در ایران به پژوهش علمی اهمیت نمی دهند
طائی درباره این که عدم توجه حاکمیت و جامعه به پژوهش‌های حوزه علوم انسانی تا چه حد مانع از عدم اشتغال فارغ‌التحصیلان این رشته ها شده است؟، گفت: «من قبول ندارم که حاکمیت به طور خاص به پژوهش‌های حوزه علوم انسانی اهمیت نمی‌دهد. به نظر من حاکمیت کلا به هیچ پژوهشی اهمیت نمی‌دهد. نمی‌توان گفت که صرفا به علوم انسانی کم‌التفات است. این کم‌التفاتی درباره‌ همه پژوهش‌ها وجود دارد. اصولا در کشور ما اول کار را آغاز می‌کنند و سپس درباره آن فکر می‌کنند. در حالی که این روند در کشورهای پیشرفته برعکس است.»
 
وی ادامه داد: «در کشور ما مدیران و مسئولان فکر می‌کنند از علم و تفکر اشباع و اقناع شده‌اند. بسیاری از مدیران و مسئولان سطح بالای کشور فکر می‌کنند همه چیز را بلد هستند. بارها شده که دیدم مقامات و مسئولان برای به اتمام رسیدن پروژه‌ها بی‌تابی می‌کردند. در واقع مسئولان حوصله شنیدن درباره پروژه‌ها و اندیشیدن راجع به یافته‌های آن‌ها را ندارند. این مساله هیچ ربطی به جناح‌های سیاسی ندارد. همه به همین صورت رفتار می‌کنند. از قبل از انقلاب تا الآن به همین صورت بوده است. پس در کشور ما به پژوهش اهمیت نمی‌دهند. در ظاهر می‌گوییم اقتصاد پژوهش محور اما در واقع چنین نیست.»
 
نمی‌توانیم بگوییم آموزش در دانشگاه‌های کشور ضعیف است
طائی در پاسخ به این سوال که آیا ضعف آموزش در دانشگاه‌ها منجر به افزایش بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی شده است؟، خاطرنشان کرد: «به نظر من در برنامه‌های درسی ما جای فعالیت‌های فوق برنامه خالی است. بدین ترتیب دانشجو توانمندی لازم برای به کارگیری آن چه که در دانشگاه آموخته را نخواهد یافت. نمی‌توانیم بگوییم آموزش در دانشگاه‌های کشور ضعیف است. منظور از دانشگاه کدام دانشگاه است؟ ما دانشگاه‌های بسیار خوبی در کشور داریم که اساتید خبره در آن‌ها به آموزش می‌پردازند. آموزش این اساتید ضعیف نیست. این که آموزش در دانشگاه‌ها ضعیف است یک حرف کلی است. اما برنامه‌ریزی درسی و موضوع واحدهای درسی بحث دیگری است. به نظرم جا دارد که برنامه درسی بهتر شود و قطعا این بهتر شدن در بهبود وضعیت بازار کار موثر خواهد بود.»

بیشتر بخوانید:

مدارک دانشگاهی، کارایی اقتصادی ندارند/ آموزش در دانشگاهها مطابق با بازار کار نیست