مدارک دانشگاهی، کارایی اقتصادی ندارند/ آموزش در دانشگاهها مطابق با بازار کار نیست

عطنا - یک استاد دانشگاه درباره‌ آمار بالای بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی معتقد است: «در کشور ما نوعی مدرک‌گرایی حاکم است که باعث شده مدارک به صورت علمی به افراد تعلق بگیرد، اما بهره‌وری در عمل بالا نرفته است. در واقع این مدارک بالای دانشگاهی، کارایی اقتصادی ندارند. آموزش در کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری مطابق با بازار کار نیست و نیاز بازار کار را تامین نمی‌کنند.»
 
جدیدترین آمار مربوط به وضعیت نیروی کار که از سوی مرکز آمار ایران منتشر شده نشان می دهد در حال حاضر ۲ میلیون و ۲۹۱ هزار و ۶۰۴ نفر بیکار در کشور داریم که بررسی سهم «جمعیت بیکار تحصیلکرده از مجموع جمعیت بیکار کشور» حاکی از آن است که ۴۰.۳ درصد بیکاران کشور، در گروه فارغ‌التحصیلان آموزش عالی قرار دارند. همچنین این سهم بیش از 4 درصد نسبت به بهار سال 99 افزایش یافته است. علت این آمار بالای بیکاری در میان فارغ التحصیلان دانشگاهی چیست؟
 
دانشجویان برای ادامه تحصیل آماده می‌شوند نه بازار کار
در این باره دکتر فتح‌الله تاری دانشیار گروه اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی در گفتگو با عطنا گفت: «یکی از دلایل مهم و روشن این است که در کشور ما آموزش‌های دانشگاهی متناسب با نیازهای بازار نیست. مثلا در همین رشته‌ اقتصاد چند سال پیش یک برنامه‌ریزی تحت عنوان تحول درسی صورت گرفت که دانشگاه علامه طباطبائی آغازگر آن بود. بعد این برنامه وارد وزارت علوم شد. البته وزارت علوم، برنامه‌ریزی برای تحول علوم انسانی را به دانشگاه علامه طباطبائی سپرده بود.»
 
وی ادامه داد: «به طور کلی برنامه‌ جدید به گونه‌ای نوشته شده است که افراد فقط برای ادامه تحصیل آماده شوند، نه برای بازار کار. ایرادی که من در آن زمان از آن برنامه گرفتم این بود که این برنامه دانشجویان را برای ورود به بازار کار آماده نمی‌کند. اما طرح من مورد پذیرش قرار نگرفت و طرحی مورد قبول واقع شد که خروجی آن چیزی است که در حال حاضر مشاهده می‌کنید. یعنی دانشجویان به واسطه‌ این طرح و برنامه برای کنکور ارشد و دکتری آمده می‌شوند نه برای بازار کار.»
 
مدارک دانشگاهی کارایی اقتصادی ندارند
این استاد دانشگاه ادامه داد: «دلیل دیگر این است که صاحبان بنگاه‌ها به ویژه در بخش‌های خصوصی تمایل دارند تا پرداختی آن‌ها متناسب با بهره‌وری نیروی کار باشد. وقتی کسی با تحصیلات کمتر بتواند بهره‌وری را تامین کند، به سراغ افراد با تحصیلات بالاتر نمی‌روند. در واقع از نظر آن‌ها لیسانس یا فوق‌لیسانس تاثیر خاصی در بهره‌وری ندارد. اگر کسی را که مدرک بالاتری داشته باشد جذب کنند، باید مطابق با قانون کار دستمزد بیشتری به او پرداخت کنند. از این رو در جستجوی افراد با تحصیلات بالاتر نیستند.»
 
تاری با اشاره به عدم بهره‌وری بسیاری از مدارک دانشگاهی افزود: «در کشور ما نوعی مدرک‌گرایی حاکم است که باعث شده مدارک به صورت علمی به افراد تعلق بگیرد، اما در عمل بهره‌وری بالا نرفته است. در واقع این مدارک دانشگاهی، کارایی اقتصادی ندارند. آموزش در کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری مطابق با بازار کار نیست و نیاز بازار کار را تامین نمی‌کنند. البته این موضوع به رشته‌ خوانده شده هم بستگی دارد. هر رشته‌ای که مثل اقتصاد فارغ‌التحصیل بیشتری دارد، بیکاران بیشتری نیز دارد.»
 
قاعده تحصیلات بالاتر، دستمزد بیشتر باید تغییر کند
این استاد دانشگاه در ادامه بیان کرد: «مدرک‌گرایی باعث شده تا بخش بزرگی از افراد به دنبال تحصیلات بالاتر بروند. البته این امر در سال‌های اخیر کمی اصلاح شده است و ما می‌بینیم افرادی که دانشگاه نرفتند یا تحصیلات خود را در مقاطع بالاتر ادامه ندادند بیشتر انتخاب و وارد بازار کار می‌شوند. اما همچنان تحصیلات بالا و گرفتن مدرک برای بسیاری از افراد یک آرمان است.»
 
تاری ادامه داد: «از این منظر قانون کار باید تغییر کند. در بسیاری از مشاغل دولتی به مدارک بالاتر، دستمزد بیشتری تعلق می‌گیرد. همین اختلاف دستمزد برای سطوح مختلف تحصیلی باعث می‌شود کسانی که به دلیل درآمد پایین انگیزه‌ کار کردن ندارند، به دنبال افزایش سطح تحصیلات خود بروند. بدین ترتیب هم به دنبال دریافت دستمزد بالاتری در آینده هستند و هم می‌خواهند سختی کار برای آن‌ها کم شود. البته عوامل اجتماعی و نوع نگاه جامعه به افراد تحصیل‌کرده نیز بی‌تاثیر نیست. لذا این مساله باید آسیب‌شناسی اساسی شود.»
 
وی افزود: «البته مشکل بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، شهر به شهر و استان به استان متفاوت است. مثلا در مورد استان تهران مساله‌ای که وجود دارد این است که بخش بزرگی از بیکاران این استان را مهاجران از سایر استان‌ها تشکیل می‌دهند.»
 
علوم انسانی چه نیازی را از بازار کار برطرف می‌کند؟
این استاد دانشگاه درباره بیکاری فارغ التحصیلان علوم انسانی در کشور گفت: «آموزش علوم انسانی در ایران یک مشکل نسبت به رشته‌های فنی - مهندسی و پزشکی دارد. یک مهندس برق می‌تواند هر زمان که خواست از دانشش استفاده کند اما شما اگر از یک فرد تحصیل‌کرده علوم انسانی چیزی بپرسید، به شما می‌گوید که اول باید بروم به کتاب‌هایی که خواندم مراجعه کنم. یعنی فارغ‌اتحصیلان علوم انسانی نمی‌توانند سریع از دانسته‌های خود استفاده کنند و نیاز به مطالعات بیشتر دارند. این رفتار در ذهن فارغ‌اتحصیلان علوم انسانی نهادینه شده است.»
 
تاری در پایان خاطرنشان کرد: «این که گفته می‌شود به علوم انسانی بها داده نمی‌شود به نظرم بخش انتهایی ماجرا است. بخش اولیه این است که در علوم انسانی چه چیزی آموزش داده می‌شود که انتظار بها داده شدن دارد؟ علوم انسانی چه نیازی را در جامعه و بازار کار برطرف می‌کند؟ محصول آن چیست؟ آیا شکل آموزش به گونه‌ای نهادینه شده است که نتیجه آن صرفا یک مدرک نباشد؟ مسئولان در آموزش علوم انسانی شیوه‌هایی را اجرا کرده‌اند که نتیجه‌ آن به این صورت بروز یافته است.»