حل بحران اقتصادی آب در گرو حل مسائل سیاسی و مدیریتی کشور است

عطنا – یک استاد دانشگاه معتقد است: «برای حل مشکلات اقتصادی ناشی از آب، ابتدا باید مسائل سیاسی حل شود و سپس مدیریت کشور به این نتیجه برسد که به یک اتحاد ملی مقتدر برای حل مشکلات و توسعه‌ کشور نیاز است. پس از این دو مرحله می‌توانیم از روش‌ها و تکنیک‌های جدید موجود جهت بهره‌برداری از منابع آبی استفاده کنیم.»
 
مسئله‌ خشکسالی که ایران همواره با آن روبه‌رو بوده است شاید مهمترین بحران تاریخ این کشور باشد. این مسئله در سال‌های اخیر به دلایل گوناگون از جمله گرمایش زمین، گاهش بارندگی‌ها و بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی افزایش یافته است؛ به گونه‌ای که ایران اکنون افزون بر تبعات زیست‌محیطی خانمان‌سوز خشکسالی با پیامد‌های اقتصادی آسیب‌زای شدیدی نیز روبه‌رو شده است. پیامدهای اقتصادی بحران خشکسالی و کم‌آبی می‌تواند به بخش‌های مختلف کشور زیان جدی وارد کند.
 
در این باره دکتر محمدرضا سعدی استادیار اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی در گفتگو با رسانه‌ تحلیلی دانشگاه علامه طباطبایی (عطنا) گفت: «تبعات اقتصادی خشکسالی در چند حوزه است؛ صنعتی، کشاورزی و زیست‌محیطی. همه‌ این حوزه‌ها روی اقتصاد کلان و زندگی مردم اثرگذار هستند. وقتی اقتصاد داخلی ما تحت تاثیر خشکسالی قرار بگیرد، قدرت اقتصادی ما در دنیا نیز تحت‌الشعاع این امر قرار خواهد گرفت.»
 
مدیریت استفاده و بهره‌برداری از منابع را نمی‌دانیم
وی ادامه داد: «روش‌های اقتصادی استفاده از منابع در دنیا به روز شده است. در حالی که ما همچنان کشاورزی سنتی را در کشور پیش گرفته‌ایم. هنوز فرهنگ استفاده از آب را که در کل دنیا تحول یافته است، نمی‌دانیم. ما منابع گسترده‌ آبی را در کشور داریم. در شمال و جنوب دریا داریم. بارش‌های خوبی در بعضی از مناطق داریم. اما مدیریت استفاده و بهره‌برداری از این منابع را نمی‌دانیم. هدر رفتن این حجم از منابع آبی از نظر اقتصادی زیان‌آور است.»
 
صنعتی شدن در مناطق کم آب، بلای جان کشور شده است
سعدی افزود: «یکی دیگر از مشکلات این است که ما توسعه‌ صنعتی را در جاهایی انجام دادیم که منابع آبی کمی دارد. پس از دوران جنگ پدیده‌ صنعتی شدن در کشور ما اوج گرفته است و هر مدیر و مسئول محلی می‌کوشد تا شهر خود را صنعتی کند. همین باعث می‌شود که مجبور شویم برای حفظ شرایط از خلیج فارس به مناطق مرکزی آب منتقل کنیم تا صنعت فولاد به حیات خود ادامه دهد. این مسئله بار اقتصادی روی دوش کشور می‌گذارد و در قیمت تمام‌شده‌ محصول موثر است.»
 
الگوی صنعتی و اقتصادی مشخصی در کشور نداریم
این استاد دانشگاه با اشاره به برنامه‌های بیست ساله و پنج ساله، بیان کرد: «ما الگوی صنعتی و اقتصادی مشخصی در کشور نداریم. برنامه‌های بیست ساله و پنج ساله داریم اما از انسجام متناسب با منابع، توانایی‌ها و چشم‌انداز فناورانه‌ دنیا برخوردار نیست. ما به دلیل این که در حوزه‌های سیاسی و فرهنگی ظرفیت‌سازی نکردیم، نتوانستیم یک برنامه‌ اقتصادی، صنعتی، اجتماعی و فرهنگی تنظیم کنیم. اگر در دوره‌ای نمایندگان یک استان قوی باشند، می‌خواهند امکانات زیادی برای استان آن‌ها در نظر گرفته شود. این تفکر بخشی، برنامه‌های کلان کشور را دچار مشکل می‌کند.»
 
تاثیر عدم توسعه سیاسی و مدیریتی در بحران خشکسالی
سعدی در ادامه به لزوم توجه به تکنولوژی روز دنیا اشاره کرد و گفت: «از دیگر سو برنامه‌های کلانی که تنظیم می‌شود با تکنولوژی روز دنیا و توسعه‌ اقتصادی جهانی هماهنگ نبوده است. همچنین تصمیمات اقتصادی و سیاسی هم‌گام نیستند. ما به دلیل عدم توسعه‌ سیاسی نمی‌توانیم از منابع آبی و نفتی دریای مازندران بهره‌برداری کنیم. همچنین به دلیل رانت‌بازی‌ها، نتوانستیم با یک مدیریت کلان از منابع بهره‌برداری بهینه داشته باشیم. در واقع مسائل سیاسی و عدم مدیریت هر دو باعث شده تا بحران خشکسالی به یک بحران جدی هم از نظر زیست‌محیطی و هم اقتصادی تبدیل شود.»
 
حل بحران آب در گرو حل مسائل سیاسی است
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: «مسائلی که در نتیجه‌ خشکسالی می‌تواند به اقتصاد کشور آسیب وارد کند، توسعه‌ خود خشکسالی، عدم وجود کشاورزی نوین و مصرف بیشینه‌ آب است. حتی در کشورهای اروپایی که باران فراوان دارند، از سیستم‌های گلخانه‌ای و روش‌هایی که به آب کمتری نیاز دارد، استفاده می‌کنند. برای حل مشکلات اقتصادی ناشی از آب، ابتدا باید مسائل سیاسی حل شود و سپس مدیریت کشور به این نتیجه برسد که به یک اتحاد ملی مقتدر برای حل مشکلات و توسعه‌ کشور نیاز است. پس از این دو مرحله می‌توانیم از روش‌ها و تکنیک‌های جدید موجود جهت بهره‌برداری از منابع آبی استفاده کنیم.»
 
بی‌اعتمادی مردم به دولت آفت مسائل کشور است
سعدی با اشاره به تاثیر بحث فرهنگ‌سازی در زمینه‌ استفاده از منابع آبی، افرود: «مهمترین بحث فرهنگ‌سازی است. سال 1380 که کشور با خشکسالی مواجه بود، هر چه می‌گفتند آب کمتر مصرف کنید، مصرف مردم بالاتر می‌رفت. این ناشی از بی‌اعتمادی مردم است. هنوز هم این بی‌اعتمادی وجود دارد. بی‌اعتمادی آفت مسائل کشور است.»
 
این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در پایان گفت: «مسئله‌ آب فقط مربوط به دولت نیست. همه ما و نسل‌های بعدی ما با آن درگیریم. بحران خشکسالی باعث مهاجرت در داخل و خارج کشور شده است. از سویی باعث افزایش قیمت زمین در شمال کشور شده و از دیگر سو بسیاری از مناطق جنوب کشور را بلااستفاده کرده است. بخشی از مهاجرت‌ها به خارج از کشور نیز به این دلیل است که افراد به دلیل خشکسالی شغل خود را در مناطق کم‌آب از دست می‌دهند. بدین ترتیب تبعات خشکسالی در ارتباط با مهاجرت نیز، به بحران اقتصادی دامن می‌زند.»