«اربعین، سازه‌ای در هم‌افزایی سرمایه سیاسی و عقلانیت سیاسی»

 

به گزارش عطنا، دومین روز از چهارمین همایش علمی بین­‌المللی اربعین در روز 17 مهر ماه، به دلیل شیوع ویروس کرونا به صورت مجازی برگزار شد.

روز دوم همایش با سخنرانی دکتر سید مهدی اعتمادی فرد، استاد یار جامعه­‌شناسی دانشگاه تهران آغاز شد. «مواجهه دو فرهنگ متمایز ایرانی و عراقی در متن پیاده‌روی اربعین» موضوعی بود که دکتر اعتمادی فرد درباره‌ی آن صحبت کرد.

دکتر اعتمادی فرد سخنان خود را با اشاره به تمایزات میان دو فرهنگ ایرانی و عراقی، یعنی تمایزات نژادی، زبانی و قومی آغاز کرد و گفت: «پیاده‌روی اربعین یک امکان را فراهم می‌­کند تا ما بتوانیم، دو فرهنگ با سابقه‌ای پر تنش و دارای تمایزات فرهنگی زیاد را مورد مواجه قرار دهیم».

بافت عشیره‌ای و موزاییکی در مواجه دو فرهنگ تعیین‌کننده است

اعتمادی فرد با بیان اینکه بر طبق آمار مرکز آمار و پژوهش‌های الکفیل، تعداد شرکت‌کنندگان مراسم پیاده‌روی در روز اربعین، در سال‌های 97 و 98 پانزده میلیون نفر و در سال‌های 96 و 95 به ترتیب سیزده و یازده میلیون نفر بوده است و 3.5 میلیون نفر یعنی حدود یک چهارم شرکت‌کنندگان را ایرانیان تشکیل می­‌دهند، افزود: «این آمار به ما نشان می­‌دهد که علاوه بر رشد تدریجی مشارکت زائران در طول دو سه سال اخیر و ترکیب متنوع بین­‌المللی این پیاده‌روی، ایرانیان حضور پررنگ‌تری در کنار عراقی‌ها داشته‌اند».

استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه تهران با اشاره به تعامل و مواجهه‌ی دو فرهنگ ایرانی و عراقی در مراسم اربعین، اظهار داشت: «بر اساس مشاهدات میدانی که بنده در دو سال 96 و 98 داشته‌ام، می­‌توانم این را عرض کنم که در طرف عراقی، آن چیزی که شاهد آن هستیم یک بافت موزاییکی و چندگانه است، خصوصاً مبتنی بر نظام عشیره‌ای و قومی و آن ساخت قدیمی که در عراق وجود دارد. شما به محض اینکه از نجف یا سایر شهرها به سمت کربلا راه می‌افتید، می‌­بینید که موکب‌هایی هست و این موکب‌ها به عشیره‌های مختلف تعلق دارند. در حین حضور در آن موکب برای پذیرایی و استراحت یا برای تجدید قوا، شما متوجه می­‌شوید که آن‌ها چقدر در طول سال سختی تحمل کرده‌اند و آذوقه یا سرمایه را اندوخته‌اند تا بتوانند در این روزهای پیاده‌روی اربعین به خدمت زائران در بیاورند».

وی در این باره ادامه داد: «این بافت عشیره‌ای و موزاییکی در مواجه دو فرهنگ به شدت تعیین‌کننده است». اعتمادی فرد با اشاره به گذشت زمان و مواجهه بیشتر این دو فرهنگ یعنی فرهنگ ایرانی و عراقی، تصریح کرد: «هر چقدر که زمان بیشتری می­‌گذرد، می‌­بینیم که میزان تطبیق‌پذیری بین این فرهنگ سنتی و عشیره‌ای -که فرهنگ بسیار سفت و سختی و حتی بعضاً به نظر ما فرهنگ زمختی است- و فرهنگ ایرانی بیشتر شده است».

دکتر اعتمادی فرد با اشاره به اینکه حُب امام حسین (ع) دلیل این تطابق فرهنگی هست، خاطر نشان کرد: «آن چیزی که این دو فرهنگ را علی‌رغم اختلافات بسیار زیاد به یکدیگر نزدیک می­‌کند، چیزی است تحت عنوان حُب امام حسین (ع)».

او در همین زمینه ادامه داد: «اگر شما از کربلا بعد از اربعین برگردید، متوجه می­‌شوید که اساساً این ارتباط و این زمینه‌ی تعاملی به‌شدت نزدیک، دوباره به همان وضعیت قبلی خود بر می‌­گردد و آن تعامل نزدیک و صمیمی که قبلاً وجود داشت دیگر وجود ندارد».

جلوه‌ی دیگر حیات طیبه، اربعین است

دکتر فوزی علوی، استاد فلسفه دانشگاه زیتونه تونس، دیگر سخنران این همایش، سخنان خود را با عنوان «اربعین به عنوان طرحی عدالت‌جویانه و جهانی برای مبارزه با استعمار جهانی» بیان کرد.

فوزی علوی اشاره کرد که راه امام حسین (ع)، راه پیامبر است و پیمودن راه و مسلک آن حضرت در واقع پیمودن راه نبوت و خط رسالت است و ادامه داد: «پیمودن راه امام حسین (ع)، امتداد راه الهی است و کسی که گام در مسیر امام حسین (ع) می‌نهد از خدا و پیامبرش اطاعت کرده است».

وی افزود: «امام حسین (ع) آموزه‌های اسلامی را در میدان عمل پیاده نمود و جنبشی اجتماعی را پایه‌گذاری کرد که از طریق دستِ رد زدن به هر گونه مظاهر ستم و ستمگری به مبارزه با آن پرداخته و در واقع نقشی که امام حسین (ع) در اسلام ایفا نموده‌اند، حفظ اسلام از تحریف و نجات اسلام از اسلام اموی و دولت‌های پس از آنان بود».

دکتر زهره اخواه مقدم، دانشیار قرآن و حدیث دانشگاه علوم قرآنی دانشگاه تهران، با عنوان «تجلی وعده الهی مبنی بر زنده‌سازی انسان‌ها در پیاده‌روی اربعین» سخنانی ایراد کرد.

او با اشاره به حیات طیبه که در قرآن از آن نام برده شده است و مصداق آن در دنیا، گفت: «آیا این حیات طیبه‌ای که خداوند در دنیا وعده‌اش را به ما داده است، در دنیا مصداقی برایش داریم یا نه؟»

او با بیان اینکه افطارهای ماه رمضان، ایثارهای مالی، کارهای جهادی و ... مصداق‌هایی از این حیات طیبه هستند، ادامه داد: «جلوه‌ی دیگر آن اربعین است، همه‌ی دوستانی که این راه را رفته‌اند می­‌دانند که آن‌جا از نظر مادی و حیات حیوانی بسیار سفر پر زحمتی هست، اما چه می­‌شود که آنقدر اشتیاق نسبت به آن وجود دارد؟ دلیلش این است که آنجا حیات خوشگوار است».

سرمایه سیاسی اربعین، بر مبنای یک اعتقاد زلال و یک اعتماد عملی است

دکتر شیخ محمد زعبی، رییس دفتر تبلیغات جنبش توحید اسلامی لبنان، یکی دیگر از سخنرانان این همایش بود که سخنانی را تحت عنوان «عدالت جهانی، غایت رسالت و عنوان قیام اهل بیت (ع)» بیان کرد.

شیخ محمد زعبی با بیان اینکه در دوران پس از پیامبر، امویان از طریق مبارزه با خط امام حسین (ع) در صدد این بودند که خط الهی را هدف قرار دهند، تصریح کرد: «امویان در همین راستا علیه امام حسین (ع) توطئه ها کردند و در تلاش بودند که با ضربه زدن به روش و مسلک امام حسین (ع)، خط اسلام را هدف قرار دهند».

رییس دفتر تبلیغات جنبش توحید اسلامی لبنان با اشاره به اینکه هدف نهضت امام حسین (ع) چیزی جز اقامه عدل و حفظ اسلام از تحریف اموی نیست، ادامه داد: «مردم امروز نیز برای اقامه عدل تلاش می­‌کنند، در این راستا دادگاه‌های بین­‌المللی نیز تشکیل شده است اما متاسفانه این محافلی که تحت عنوان دادگاه‌های بین‌­المللی مطرح است، در راستای منافع ابرقدرت‌ها تلاش می­‌کنند.»

وی با بیان اینکه قضیه فلسطین نیز در همین راستا مطرح است، افزود: «در واقع آنها این سرزمین را اشغال کرده‌اند و از هیچ ظلم و ستمی علیه ساکنان این سرزمین دریغ نکرده‌اند». دکتر زعبی اظهار داشت: «مردم امروز باید در برابر زورگویی ایالات متحده و سایر کشورهای بزرگ که جز زورگویی و قلدری چیزی نمی­‌دانند، تغییر رویه دهند».

پس از شیخ محمد زعبی، دکتر عباسعلی رهبر، دانشیار علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، سخنانی حول محور «اربعین، سازه‌ای در هم‌افزایی سرمایه سیاسی و عقلانیت سیاسی» ایراد کرد.

دکتر عباسعلی رهبر با اشاره به اینکه حماسه امام حسین (ع) تنها مبتنی بر شور نیست، اظهار داشت: «در اربعین امام حسین (ع)، در فرایند نگاه تاریخی به قیام امام حسین(ع)، ما شعور را بسیار جدی‌تر و مطمئن‌تر می­‌بینیم. یک عقلانیتی که مبتنی بر عقلانیت تعالی‌محور هست، عقلانیتی که دین و دنیا را به همدیگر نسبت می­‌دهد و عقلانیتی که از جهل مقدس دوری می­‌کند».

دانشیار علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه با بیان اینکه سرمایه سیاسی معرف نوعی مهم از قدرت سیاسی مشروع هست، ادامه داد: «سرمایه سیاسی که اربعین برای ما ایجاد می­‌کند، بر مبنای یک اعتقاد زلال، یک اعتقاد شفاف و یک اعتماد، نه اعتمادی ظاهری بلکه یک اعتماد عملی و شناخت و عملکردی است که در طول فضای اربعین و عاشورا ما می­‌توانیم ببینیم».

وی در همین زمینه ادامه داد: «این شناختی که ما از آن صحبت می‌­کنیم یک شناختی مبتنی بر سه رکن اولیه‌ی باور، توجیه و صدق است». دکتر رهبر در پایان سخنانش با بیان اینکه دوری از روحیه‌ی زهد خشک و جهل مقدس‌نما از نکات مهمی هستند که باید از آنها درس بگیریم، افزود: «آنان که امام حسین (ع) را شهید کردند، همان مقدسینی بودند که قبل از آن با امام (ع) نماز خوانده بودند».

پیاده‌روی اربعین، زنان را از روزمرگی‌های جامعه مدرن جدا می­‌کند

«ساخت خود فردی در تجربه‌هایی از ملال و روزمرگی‌ها، مطالعه تجربه اربعین نزد زنان ایرانی» عنوان مقاله‌ی دیگری بود که دکتر محمد تقی کرمی، دانشیار مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبایی، و دکتر طاهره خزاعی دانش‌آموخته‌ی دکتری دانشگاه بوردو فرانسه، آن را گرد آوری کرده بودند و دکتر کرمی به ارائه آن پرداخت.

دکتر محمد تقی کرمی با بیان اینکه بر طبق گفته‌ی این زنان پیاده‌روی اربعین آنها را از روزمرگی‌ای که جامعه مدرن به آنها تحمیل می­‌کرد، جدا می‌­کند گفت: «این راهپیمایی فرصت تفکر و بازاندیشی در عقلانیت آن روزمرگی‌ها و یا عدم عقلانیت آن روزمرگی‌ها را به زنان ما اعطا می­‌کند».

تجربه‌ی نوعی از مهدویت توسط این زنان، یکی دیگر از این تجارب بود که دکتر کرمی به آن پرداخت و تصریح کرد: «فرصت اربعین، راهپیمایی اربعین، فضای برابری ذیل پرچم سیدالشهدا است و در واقع این ایده را بین تجربه‌کنندگان این راهپیمایی تقویت می­‌کند که اگر حضرت صاحب، امام زمان (ع) تشریف بیاورند، ما یک همچین برابری و بی‌اعتنایی به دنیا را تجربه کرده‌ایم و اینکه اساساً ابزار های دنیوی یک واسطه‌ای هستند برای اینکه انسان به هدفش برسد».

 در تبیین مفهوم کربلا باید به دنبال ایده‌­آل‌های انسانی باشیم

دکتر نوری محمد زاده، استاد دانشگاه داغستان روسیه، اولین سخنران اختتامیه این همایش بود که مطالبی را به صورت جزئی بیان کرد.

دکتر نوری محمد زاده با بیان اینکه امام حسین (ع) عشق را به تمام مردم جهان آموخته است، گفت: «تمام مردم جهان به واسطه‌ی این عشق در کربلا حضور پیدا می­‌کنند».

وی در ادامه با تشکر از جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری برای کمک به برگزاری هر چه بهتر این مراسم، سخنان خود را به اتمام رساند.

سخنران دوم سخنرانی اختتامیه چهارمین همایش علمی بین‌المللی اربعین، دکتر لیاقت تکیم، استاد دانشگاه مک مستر کانادا مطالبی را به زبان انگلیسی بیان کرد.

او با بیان مواجه سپاه امام حسین (ع) با سپاه حُر و فریاد امام که گفت مگر حقیقت را نمی‌­بینید؟، مگر نمی­‌توانید صواب را از ناصواب تشخیص دهید؟، اظهار داشت: «بنابراین در کربلا و در تبیین مفهوم کربلا در سایه‌ی توحید باید به دنبال ایده‌­آل‌های انسانی، ایده‌­آل‌هایی مانند عدالت باشیم».

دکتر تکیم در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به داستان کربلا، ادامه داد: «باید بگوییم که بخاطر حُب حقیقت و حُب آزادگی است که امام حسین (ع) به دل ابناء بشر، مسلمان و غیر مسلمان می­‌نشیند». این استاد دانشگاه مک مستر کانادا سخنان خود را با خواندن فراز هایی از زیارت امام حسین (ع) به پایان رساند.

این همایش در روز های 16 و 17 مهر ماه به همت دانشگاه علامه طباطبایی (ره)، کمیته فرهنگی آموزشی ستاد مرکزی اربعین، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، دانشگاه تهران، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری حول هفت محور اصلی و قرائت شانزده سخنرانی، به صورت مجازی برگزار شد.