عزاداری یعنی همدلی با حسین(ع)/ امام حسین(ع) الگوی فرقه‌ای نیست

استاد اخلاق و الهیات دانشگاه مفید با بیان اینکه وجه الگو بودن امام حسین(ع) کمتر در عزاداری‌ها مورد توجه قرار گرفته، گفت: پیروی از الگو متضمن برقراری ارتباط با آن شخصیت از دو جنبه عاطفی و معرفتی است. اما امروزه در بسیاری از جهات این دو جنبه از هم جدا شده و تنها بر جنبه عاطفی و احساسی تاکید شده است لذا جای آن جنبه معرفتی را خرافات، احادیث جعلی و نظایر این پر کرده است.

به گزارش عطنا و به نقل از روابط عمومی خانه اندیشمندان علوم انسانی، دومین نشست مجازی از سلسله‌نشست‌های «چراغی دیگر» به مناسبت دهه محرم و عزادارای سرور و سالار شهیدان به همت خانه اندیشمندان علوم انسانی شامگاه دوشنبه، 3 شهریورماه با حضور دکتر ابوالقاسم فنائی، استاد اخلاق و الهیات دانشگاه مفید برگزار شد.

در این نشست، دکتر فنائی، امام حسین(ع) را یک الگو خواند و گفت: بعد از انقطاع وحی و پایان نبوت پیامبر خاتم‌الانبیا، وجه رسالتی ایشان باقی ماند و به اعتقاد ما شیعیان این رسالت بعد از پیامبر به امامان محول شد.

وی افزود: مهم‌ترین رسالتی که پیامبر داشتند این بود که یک الگوی زیسته موفقی را در پیش بگیرند تا تصویری واقعی از آنچه در ایده‌ها‌ و اندیشه‌های پیامبر مطرح شده بود، به نمایش بگذارند و از این حیث، امامان ما هم جانشین پیامبر هستند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: یکی از ویژگی‌هایی که قرآن مورد تاکید قرار داده اسوه بودن پیامبر است (قَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ) که به نوعی سیره اهل بیت می‌شود. چنانکه امام حسین(ع) نیز درباره خود می‌گوید «و لکم فِي أُسْوَةٌ ».

فنائی در پاسخ به این سوال مهدی سیمایی، دبیر نشست که «این خوانش با خوانشی که قیام را تکلیف شرعی و عقلی امام حسین(ع) می‌داند نه رسالتی که از کسی به ارث برده باشد، تناقض دارد»، اظهار کرد: باید در بین تبیین‌های متنوعی که از واقعه عاشورا صورت می‌گیرد بهترین آن را انتخاب کنیم. بهترین تبیین هم آن است که با الگو بودن و رسالت امام حسین(ع) منافات نداشته باشد و انتخاب آگاهانه امام حسین(ع) از جنس چنین تبیینی است.

امام حسین(ع) برای چه کسانی الگو است؟

استاد الهیات دانشگاه مفید در ادامه مفهوم الگو بودن امام حسین(ع) را توضیح داد و گفت: اگر ما ادعا داریم که شیعه ائمه هستیم باید بدانیم که «الشِّيعَةُ‌ مَنْ‌ شَايَعَ‌ عَلِيًّا» (شيعه كسى است كه در پىِ‌ على رود). این الگو بودن انتظاراتی را در ما شکل می‌دهد.

وی درباره این سوال که « امام حسین(ع) برای چه کسانی الگو است؟» یادآور شد: پاسخ‌های زیادی برای این سوال وجود دارد. برخی ایشان را برای شیعیان و برخی به طور کلی برای مسلمانان الگو می‌دانند. اما من معتقدم امام حسین(ع) برای بشریت الگو هستند.

فنائی تصریح کرد: یکی از دلایل این امر این است که همانطور که پیامبر رحمة للعالمين بود امامان نیز این ویژگی را دارند و علی‌رغم تکثری که در هر باور و اعتقادی هست امام حسین(ع) می‌تواند الگویی برای آن باشد.

این پژوهشگر تاریخ اسلام اصول و ارزش‌های ذاتی شخصیت امام حسین‌(ع) را وجه متمایز ایشان دانست و تاکید کرد: به نظر من، محدود کردن امام و تبدیل کردن ایشان به یک الگوی محلی و فرقه‌ای هم ظلم به امام حسین(ع) است و هم ظلم به بشریت.

امام حسین در چه چیزی الگو است؟

دکتر فنائی با بیان اینکه اکثر انسان‌های وارسته شخصیتی چندساحتی هستند که جنبه‌های مختلفی داشته‌اند، اظهار کرد: اگر بخواهیم یک الگو نقش سازنده‌ای در زندگی ما ایفا کند باید جنبه‌های ذاتی(آنچه در اصل هست) این الگو را از جنبه‌های عرضی(آنچه به خود می‌گیرد) آن تفکیک کنیم.

برای مثال، امام حسین (ع) دارای جنبه‌های عرضی از جمله عناصر زمانی و مکانی خاص دوره خود هستند از جمله، نوع پوشش، نوع سلاح‌های جنگی، زبان عربی و جنسیت مردانه که هیچ‌کدام از این‌ها جنبه‌های ذاتی یک فرد نیستند.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: برای همین، برای الگو قرار دادن یک شخص باید آن عناصر زمانی و مکانی را که قابل تعمیم نیست، کنار بگذاریم و روی ویژگی‌های دیگر تاکید کنیم. از جمله اینکه ایشان در مقام انسان می‌توانند الگوی همه زنان و مردان باشند و نه فقط به خاطر جنسیتشان الگوی مردان باشند. یا زبان ایشان که عربی بوده تنها به خاطر منطقه تولد ایشان بوده و هرکسی با هر زبانی می‌تواند امام حسین(ع) را الگوی خود قرار دهد. چراکه در زمینه و زمانه‌ای که امام حسین(ع) زندگی می‌کند جنبه‌هایی از شخصیت ایشان برای ما الگو است که فرازمانی و فرامکانی باشد.

تحریفات کربلا، مانع اصلی

استاد الهیات دانشگاه مفید در ادامه سخنان خود اظهار کرد: برای درک اخلاق در نگاه امام حسین(ع) باید دید ایشان در منش و رفتار خود تصمیماتی که گرفته بر مبنای چه اصول و ارزش‌هایی بوده است و در صورتی که ما این اصول و ارزش‌ها را بشناسیم خواهیم فهمید چه باید بکنیم.

وی با بیان اتفاقی که باعث نادیده گرفتن الگوهای انسانی ما شده‌اند، تصریح کرد: آن‌گونه که در تفکر سنتی اتفاق افتاده است، شخصیت‌های دینی در جایگاهی هستند که نمی‌توانند آن نقش موثر الگو را در زندگی ما ایفا کنند. به طوری که خود شخصیت به حاشیه رفته و ما می‌مانیم و یک سری از دستورات و قواعدی که تنها در قالب تک جمله‌های زیبا به ما رسیده است و ما جز نقش واسطه‌گری انتقال پیام چیزی از امامان دریافت نمی‌کنیم. از این رو، نقش، رسالت، مسئولیت و حجت شخصیت امامان نادیده گرفته شده است.

فنائی خاطرنشان کرد: حجت بودن همان الگو بودن امام است و نشانگر این است که شخصیت یک امام موضوعیت دارد. چرا که تجسم عینی آموزه‌های دینی است. ما در زندگی دینی خود به چنین شخصیت‌هایی نیاز داریم تا ببینیم اگر کسی به معنای دقیق دین عمل کند، سبک زندگی و منش او چه شکلی خواهد بود.

این اندیشمند علوم قرآنی خاطرنشان کرد: پیروی از الگو متضمن برقراری ارتباط با آن شخصیت است که از دو جنبه عاطفی و معرفتی تشکیل شده است. اما امروزه در بسیاری از جهات این دو جنبه از هم جدا شده و تنها بر جنبه عاطفی و احساسی تاکید شده است. لذا جای آن جنبه معرفتی را خرافات، احادیث جعلی و نظایر این پر کرده است.

وی افزود: در مورد امام حسین(ع) در هر دو جنبه عاطفی و معرفتی تحریف صورت گرفته و در ارتباط معرفتی ما با امام حسین(ع) اختلال ایجاد کرده است.

عزاداری یعنی همدلی با حسین(ع)

به بیان دکتر ابوالقاسم فنائی، بسیاری هدف از عزاداری را شفاعت می‌دانند اما شفاعت به معنای پارتی‌بازی نیست که هر کسی هر روزش را با گناه و کلاهبرداری و خلاف بگذراند و بعد فکر کند با شرکت در دهه محرم شفاعت خواهد گرفت.

فنائی تصریح کرد: شفاعت وقتی اتفاق می‌افتد که بتوانیم به لحاظ شخصیتی شبیه شخصیت امام(ع) شویم. خطاهایمان را جبران کنیم. به تحول وجودی برسیم و در این صورت، شایسته دستگیری در روز قیامت بیافتیم.

استاد الهیات دانشگاه مفید در ادامه اظهار کرد: عزاداری یعنی همدلی و همنشینی با امام حسین(ع) و درک تجربه‌ای که امام از سر گذرانده‌اند و اگر ما به قدری بتوانیم این تجربه زیسته امام و یارانش را از سر بگذرانیم، و آن ثانیه‌ها را با وجودمان لمس کنیم. در این صورت می‌توانیم بگوییم امام حسین(ع) در زندگی ما تبدیل به الگو می‌شود.

فنائی تاکید کرد: من با اصل عزاداری مخالف نیستم اما معتقدم که تلقی ما از عزاداری و فلسفه و شیوه آن متفاوت است و فکر می‌کنم دچار تحریف شده است.

وی در این‌باره توضیح داد و گفت: باید پذیرفت که عزاداری وسیله است نه هدف. لذا اگر تلاش کنیم به هر قیمتی اشک مردم را در بیاوریم عزاداری خود تبدیل به ارزش می‌شود و منبعی برای تحریف در داستان عاشورا شکل می‌گیرد. خیلی از روایت‌های مداحان شاید از همین رو است که مداح تلاش کرده سخنی را بگوید که مخاطبان برای امام حسین(ع) اشک بریزند.

وی اضافه کرد: چنین اتفاقاتی ائمه را از الگو بودن دور می‌کند و آنچه اتفاق افتاده این است که گویا بهترین راه برای درآوردن اشک مردم این است که ما روی جنایات یزید تمرکز کنیم. در حالی که همانطور که شهید مطهری گفته تاریخ کربلا دو برگ دارد و در کنار برگ سیاه آن، برگ سفید رفتار، گفتار و پندار امام حسین(ع) و یاران او وجود دارد که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

فنائی خاطرنشان کرد: اتفاق دیگری که به وسیله مداحان روی می‌دهد تصویرسازی‌هایی است که موجب پایین آوردن شأن ائمه در سطح عوام می‌شود. در حالی که اگر قرار بر الگو بودن امام حسین(ع) باشد باید ما سرمان را بالا بگیریم و او را در جایگاه رفیع اسوه و قهرمان قرار دهیم.

وی در پایان ویژگی عزاداری درست را برشمرد و گفت: عزاداری درست به گونه‌ای است که در آن یک ارتباط درست عاطفی را با امام حسین(ع) برقرار کند؛ امامی عزیز که ما او را از لحاظ معرفتی او را درست شناخته‌ایم.

در این نشست، دکتر خورشیدیان در مقدمه بر وحدت همه ادیان الهی تاکید کرد و گفت: همه پیامبران خدایی از سوی یک خدای بی همتا آمده‌اند و با اینکه هر پیامبری به زبان ملت خود سخن گفته است اما در حقیقت یک هدف داشته‌اند و آن این بوده که انسانیت و اخلاق نیکو به انسان بیاموزند و او را به راه راستین الهی دعوت کنند.

وی با مثالی حقیقت واحد خداوند را در همه ادیان مقدس یکی دانست و گفت: اهورامزدا، الله، گاد و نظایر این‌ها همه نامی از یک حقیقت واحد و تنها به زبان متناسب با ملل و امت‌های مختلف هستند. چون حقیقت یکی است و این درک حقیقت است که می‌تواند بیش از یکی و نسبی باشد.

رئیس انجمن موبدان تهران در دو مثال، نزدیکی حقیقت ذاتی دو دین اسلام و زرتشت را تشریح کرد و گفت: برای مثال، شما می‌گویید «صراط المستقیم» و ما می‌گوییم «راه در جهان یکی است و آن راستی است» و روش رسیدن به این راه را دین اسلام «حی علی خیرالعمل» می‌داند و ما نیز معتقدیم «پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک». از این جهت خیرالعمل ویژه فرقه به‌خصوصی نیست و هر اندیشه پاکی که جهان را به سوی آبادانی و پیشرف و مردم را به سوی راستی و نیکی می‌برد نزد ما محترم است.

وی بر همبستگی مذهب مختلف تاکید کرد و افزود: مذهب به عنوان طریقت و شریعت راه رسیدن به این حقیقت واحد را به ما نشان می‌دهد و ما روحانیان در هر لباسی که هستیم باید تلاش کنیم که از طریقت‌ها از آن راه راستین که پیامبران الهی گفته‌اند دور نشود و نباید گذاشت عده‌ای از تفرقه و اختلاف انداختن سود ببرند.

وی ادامه داد: همه ما باید همبستگی و وحدت خود را حفظ کنیم، انسانی فکر کنیم و ملی عمل کنیم. از هر قوم و نژادی هستیم همدیگر را بپذیرم به آداب و رسوم یکدیگر احترام بگذاریم و در عین حال، کاری کنیم که از حقیقت واحد دور نشویم.

درس‌های عاشورا برای زرتشتیان

دکتر خورشیدیان در ادامه با بیان اینکه نه تنها شیعیان که همه ما باید از ایام محترم محرم درس بگیرم، اظهار کرد: ما باور داریم که این ایام برای دین اسلام آیین مقدسی است ومثل همه مذاهب که آیین‌های خاص خود را دارند این ایام نیز نماد این مذهب است.

وی با ذکر خاطره‌ای یادآور شد: در ایام کودکی به یاد دارم که ما زرتشیان یزد همراه خانواده به مراسم‌های مذهبی محرم از جمله مراسم اربعین می‌رفتیم. این مراسم بسیار ابهت داشت و سنت و آداب ویژه‌ای مثل نخل‌برداری را ما در حسینیه‌ها و خیابان‌ها تماشا می‌کردیم.

این روحانی زرتشتی تصریح کرد: یکی از درس‌هایی که ما از واقعه عاشورا می‌گیریم شعور حسینی است یعنی اعمال و رفتاری که امام حسین(ع) انجام داده‌اند برای این بوده است که نه تنها فقط پیروان خودشان بلکه در همه جای جهان، مردم یاد بگیرند که در مقابل ظلم و بیداد و ناراستی بایستند. حتی اگر قدم کوچکی بردارند اما حق را بشناسند و از حق دفاع کنند. هرگز حق کسی را ضایع نکنند و اجازه ندهند کسی حقشان را زایل کند. حتی در گام بلندتر، با حق‌جویان دیگر متحد شوند و از حقیقت دفاع کنند.

رستاخیز امام حسین(ع) و یک حقیقت واحد

رئیس انحمن موبدان تهران ادامه داد: آنچه که ما شنیده‌ایم این است که امام حسین(ع) به دعوت مردم کوفه قیام کردند و در این شرایطی بود که کسی بر آنها حکومت می‌کرد که نهایت ظلم و بیداد را به نمایش گذاشته بود که در تاریخ نظیر آن ظلم‌ها کم است. به تعبیری، حکومت وقت ضحاک‌گونه فعالیت می‌کرده است و حسین(ع) فریدون‌وار برمی‌خیزد.

دکتر خورشیدیان خاطرنشان کرد: همه جهانیان در هر ملت و قوم و مذهبی در تاریخ خود قهرمانانی دارند که به قدری عجیب بوده‌اند که تبدیل به اسطور شده‌اند. کسانی که الگوی تمام‌عیار برای رسیدن به حقیقت می‌شوند. قله‌هایی که شاید رسیدن به آنها برای همه میسر نباشد اما همه ما در تلاشیم که به آن دست یابیم.

وی امام حسین(ع) را یکی از این اسطوره‌های تاریخ دانست و گفت: امام حسین(ع) از جان و مال و همه دارایی خود گذشته است تا به مرحله‌ای برسد که خوشبختی خود را در خوشبختی دیگران جست‌وجو کند. این الگوی بسیار بزرگی است که باید برای همه ما نیز هدف باشد و این مخصوص فرقه یا قوم یا نژاد بخصوصی نیست که آن را ازآن خود بداند. این اسطوره متعلق به همه جهانیان و از جمله ما زرتشتیان است.

دکتر خوردشیدیان اضافه کرد: همه ما باید تلاش کنیم که این حقیقت را دنبال کنیم و از تعصبات کم کنیم و نگاهمان به کیفیت باشد. همانطور که شاعر بزرگی می‌فرماید «جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه/ چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند».

وی ادامه داد: با مطالعاتی که من داشته‌ام فکر می‌کنم که سخن تمام پیامبران در بخش حقیقت یکی است و این تفاوت در طریقت‌ها و شریعت‌ها است که روش و قواعدی برای طی مسیر دارند که حتی در بین مذاهب یک دین هم طبیعتاَ دارای اختلاف است.

این روحانی زرتشتی تصریح کرد: چنین اختلاف‌هایی نباید موجب تفرقه و همان اصطلاح «جنگ هفتاد و دو ملت» شود. لذا یک گزاره داریم؛ همبستگی زمانی به وجود می‌آید که حقیقت را ببینیم و به طریقت و شریعت دیگران احترام بگذاریم و به اصطلاح، بگذاریم هرکسی آنگونه که فکر می‌کند دست‌نماز(وضو) بگیرد. چون هدف یکی است و آن ستایش خدا است و چقدر خوب است که شاعران ما همیشه اهل مدارا بوده‌اند و این تصویر زیبا از تنوع و همبستگی را در آثار خود منعکس کرده‌اند. چیزی که ما روحانیون هم باید به آن توجه ویژه بکنیم.

ما را در غم خود شریک بدانید

دکتر خورشیدیان در ادامه سخنان خود اظهار کرد: همه ما انسان‌ها دلمان می‌خواهد انسانیت و اخلاق نیکو، حقوق دیگران، صلح، آرامش و دوستی برقرار شود و گاهی هم اگر قرار است مقابل ظلمی بایستیم با تمام قدرت و در چارچوب قانون اقدام کنیم. چراکه رسیدن به حقیقت کار آسانی نیست و مسیر دشواری دارد.

وی افزود: در باب شور حسینی، نه تنها بنده بلکه همه جهانیان که دلشان در گرو حقیقت است آیین عزاداری امام حسین(ع) را دوست داریم و در آن شرکت می‌کنیم تا در ایجاد همبستگی شریک باشیم.

رئیس انجمن موبدان تهران ادامه داد: در بخش شعور حسینی نیز ما زرتشتیان همواره اندیشه کرده‌ایم. برای مثال، در جنگی که صدام حسین به ما تحمیل کرد و آن را دفاع مقدس نامیدیم و این مفهوم دفاع مقدس مفهومی حقیقی است که ما بر آن اتفاق نظر داریم که جنگ نامقدس و دفاع، مقدس است.

وی یادآور شد: درباره حرکت امام حسین(ع) هم همین است. قیام امام حسین(ع) مقدس است چرا که سرلوحه‌ای می‌شود برای هر کسی که می‌خواهد در مقابل زورمندان جهان ایستادگی کند.

دکتر خورشیدیان خطاب به عزاداران حسینی اظهار کرد: ما خود را در غم شما شریک می‌دانیم و این واقعه را به شما تسلیت و آرامش‌باد می‌گوییم و امیدواریم که پیام‌هایی که در حرکت عاشورایی امام حسین (ع) است که همانا پیام مشترک همه انسان‌های راستین و بزرگان ادیان مختلف است باعث شود تا ما بتوانیم به یک همبستگی برسیم. همبستگی که نظیر آن را در دفاع مقدس تجربه کردیم. زمانی که ما جامعه زرتشتیان هم در دفاع از میهن شرکت کردیم و نسبت به جمعیت خودمان شهدای بسیاری را تقدیم کردیم.

این روحانی زرتشتی در پایان گفت: زرتشتی‌ها در بخش حقیقت دین با مسلمانان اشتراک دارند. می‌خواهیم انسان‌هایی زاینده و تولیدکننده خیر و نیکی باشیم. در دین ما و در همه ادیان، حقیقت یکی است و آن اینکه باید با دروغ جنگید. چون بزرگترین دشمن بشر دروغ است. اگر قرارمان را با امام حسین(ع) بر این بگذاریم که اندیشه و عمل ما یکی شود، شرایط متفاوت شده و بدی‌ها از بین می‌رود.