ماندن در این عالم همیشگی نیست

در ماه‌های پایانی سال ۱۳۹۸ با پدیدۀ نسبتا جدیدی در داخل و خارج کشور به نام کرونا مواجه شدیم که از زوایای مختلفی می‌تواند مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد. با گذشت اندک زمانی از پیدایش و گسترش این پدیده، متخصصان بهداشت و درمان به اتفاق راهکاری جهانی را برای مقابله با این بیماری زود انتشار عرضه داشتند که آرام آرام به یک پویش ملی و بین المللی تبدیل شد: «در خانه می مانیم». نگارنده کوشیده است به ویژه عنصر مفهومیِ «ماندن» را در این عبارت به اجمال مورد تجزیه و تحلیل فلسفی قرار دهد. باشد که سودمند افتد.

۱) در یک نگاه کلی، پدیدۀ «ماندن» می‌تواند در میان دو پدیدۀ دیگر تصور شود: «آمدن» و «رفتن». بی ‌شک  در این عالم، هر ماندنی به دنبال یک آمدن رخ می‌دهد، چنان که به دنبال هر ماندنی یک رفتن در پیش است.

۲) در این عالم، به استثنای ماجرای تردید ناپذیر «رجعت» که باور مسلّم ما شیعیان و البته برای انسان های خاصی است، و جز «احیای مردگان» که به مقتضای قاعدۀ متقن و استوار معجزه و آن هم در موارد خاصی است، سه پدیدۀ «آمدن»، «ماندن»، و «رفتن»، جز یک بار نیست. با قطع نظر از این دو مورد، هر فرزندی از فرزندان «آدم» که «آمد»، جز یک بار نیامد، جز یک بار نماند، و جز یک بار نرفت.

۳) در این عالم، به استثنای معصومان(ع) و اولیای الهی، بقیۀ آدمیان در آمدن، ماندن و رفتن، فاقد اختیار، اما در «چگونه» ماندن و «چگونه» رفتن صاحب اختیارند. و البته چگونه رفتنشان، در گرو چگونه ماندنشان است. آن کس که سمت و سوی ماندنش الله و آخرین و کامل ترین فرستادۀ الله باشد، رفتنش نیز بر این سمت و سو و پاداشش بر عهدۀ خدای متعال است: «و من یخرج من بیته مهاجرا إلی الله و رسوله ثم یدرکه الموت فقد وقع اجره علی الله و کان الله غفورا رحیما»( نساء/۱۰۰)

۴) هر چند ماندن در این عالم همیشگی نیست، اما بنا بر ارادۀ مدبرانه و حکمیانۀ  آفریدگار و پروردگار دانا و توانا، عالمی دیگر نیز برای آدمیان طراحی شده است که هم «ماندگار» است، هم «جایگاه دریافت نتایجِ» حاصل از چگونه ماندن در و چگونه رفتن از عالم نخست.

۵) چون از سوی اول «ماندن» در این عالم همیشگی نیست، از سوی دوم «رفتن» هم گریز ناپذیر است، و از سوی سوم، «چگونه رفتن» از عالم نخستین و «چگونه ماندن» در عالم واپسین نیز به چگونه ماندن در عالم نخستین بستگی دارد، خرد ناب حکم می کند که آدمی برای چگونه ماندنش در این عالم طرحی عاقلانه و نقشه ای عالمانه در افکند و از لحظه لحظه های سرمایۀ بی بدیل و تکرار نشدنی عمرش برای انسان شدن ـ که همان خداگونه شدن است ـ بهره برگیرد.

۶) بنا بر آموزه های ناب و فرسایش ناپذیر اسلامی، کل این عالم برای آدمیان، خانه ای موقت و بیتی ناپایدار است که مدتی را که در « ام الکتاب» یا «لوح محفوظ» برایشان مقدر شده، در این جا می مانند و بیتوته می کنند. اما سخن در معنای دقیق و درست این «ماندن» است. ماندن در این عالم نه به معنای راکد شدن و از حرکت باز ایستادن و در نتیجه خمود و مرده و فسرده گردیدن، که از فرصت ها به نیکوترین وجه ـ  که همانا وجه عقلانی است ـ بهره بردن و زاهدانه زیستن و از حداقل داشت ها حداکثر برداشت ها را به عمل آوردن و با تمام توان به میدان رشد و کمال و تحرک آمدن و به عالی ترین وجه و زیبا ترین وجه کاشتن است. پس «ماندن» معنایش «درماندن»، «خواب ماندن»، «راکد ماندن» و در نتیجه  «واماندن» و  «جاماندن» نیست؛ بلکه «نیکو ماندن»، «بیدار ماندن» و «پویا ماندن» و لذا در عین ماندن، «کامل شدن» و از هماوردهای میدان مسابقۀ رشد و تعالی و پیشرفت، پیش افتادن و بی ذره ای توقف و در جازدن و به سوی خداوند کامل بی منتها گام زدن است.

۷) ساختمان آفرینش آدمیان به گونه ای طراحی شده که استمرار نسل ایشان به تشکیل «خانواده» وابسته است و خانواده نیازمند «خانه» و خانه، جایی است که پروردگار حکیم، «مایۀ آرامشش» خواند:« و الله جعل لکم من بیوتکم  سکنا…»(نحل/۸۰) از سوی دیگر، خانه، جزء جدایی ناپذیر کل این عالم است، پس معنای ماندن در خانه نیز از معنای ماندن در این عالم جدا نیست. بدان سان که ماندن در این عالم ماندگار نیست، ماندن در خانه هم ماندگار نخواهد بود و بدان سان که چگونه ماندن در این عالم، چگونه رفتن و چگونه ماندن در آن عالم را رقم می زند، همین طور چگونه ماندن در خانه های دنیایی نیز چگونه رفتن از این خانه ها و چگونه ماندن در خانۀ آخرت را سامان می دهد. آری، در خانه ای که مرد و زن و فرزند یا فرزندان زیر یک سقف گرد هم می آیند تا با محوریت الله و در فضایی سرشار از مهر و مودت و محبت و گذشت و اغماض و ایثار، به هم افزایی و کمال و تعالی انسانی یکدیگر کمک کنند، «سکن» و آرامش حاصل می شود. نیز خانه هایی که دائما محل یاد و نام و تسبیح خداوند هستند، اجازۀ رفعت مقام دریافت می کنند و تجلی گاه نور مطلق الهی می شوند: «فی بیوت أذن الله أن ترفع و یذکر فیها اسمه و یسبح له فیها بالغدوّ و الأصال(نور/۳۶) پس می توان خانه را «آرامشگاه» و «مصلا» قرار داد : «…واجعلوا بیوتکم قبله و أقیموا الصلاه…(یونس/۸۷) و معنای گوهرین و حقیقی این گونه ماندن همانا پویایی و تحرک و جهش و تعالی خدا محورانه است، نه رکود و جمود و خمود و تن پروری و وقت گذرانی و هرزگی هوس مندانه.

۸) اکنون با تکیه بر چنین نگرشی به پویش «در خانه می‌مانیم» می‌توان به خوبی دریافت که می شود در روزهای کرونایی، در خانه ماند و برای خود و همسر و به ویژه فرزندان، محیطی سرشار از  دوستی و محبت و مودت و آرامش و نشاط فراهم آورد. می شود در خانه ماند و خانه را عرصۀ کار و تلاش و فعالیت و مطالعه و انجام وظایف شغلی و اداری و اجتماعی و دور کاری ـ که البته به معنای «دیرکاری» نیست ! ـ  قرار داد. می‌شود در خانه ماند و به  انجام عبادات و مناسک و یاد خدای متعال و قرائت و انس با قرآن کریم و تدبر و تفکر در آیات  بینات این کتاب بی بدیل آسمانی، به ویژه در این ماه  ـ که ماه پیامبر عظیم الشان(ص) و مقدمۀ ماه مبارک رمضان است ـ پرداخت. می شود در خانه ماند و به خواندن دعاهای نابی که از پیامبر و آلش علیهم السلام وارد شده و چونان گنجینه هایی شایگان از معارف عمیق الهی و اسلامی است، مشغول شد. می شود در خانه ماند و به تفکر در خویشتن و نیز در اعمال و کارنامۀ اعمال خود و رسیدگی به آن ها و برنامه ریزی برای تدارک و جبران و اصلاح آن ها و انابه و تضرع و ابتهال و توبه و نیز دعا برای شفای عاجل بیمارانی که مبتلا به این بیماری جانکاه شده اند و طلب آمرزش برای درگذشتگان کرونا به ویژه سربازان شهید جبهۀ سلامت و دعا برای سلامتی و موفقیت کادر پزشکی و درمانی که این روزها با ایثار و از خودگذشتگی تمام به درمان بیماران مشغول اند، روی آورد. و خلاصه، می شود در خانه ماند و به کمالاتی دست یافت که شاید در دیگر شرایط امکانش برای ما فراهم نباشد. این « در خانه ماندن»، که هم اکنون به یک پویش ملی و بلکه جهانی تبدیل شده، افزون بر همۀ این ها و بنا بر نظر اجماعی کارشناسان و متخصصان بهداشتی و پزشکی، بهترین راهکار برای قطع زنجیرۀ سرایت و انتقال ویروس سریع الانتقال کرونا و ضامن سلامتی خانواده ها و بر طرف کنندۀ خوف ناشی از ابتلا نیز هست.

۹) در پایان نگاهی می اندازیم به دو روایت که ذیل همان آیۀ ۸۷ سورۀ یونس:«و أوحینا إلی موسی و اخیه أن تبوّء لقومکما بمصر بیوتا و اجعلوا بیوتکم قبله و أقیموا الصلاه و بشر المؤمنین» آمده است. امام کاظم(ع) فرمود: «زمانی که بنی اسرائیل از طغیانگران و سرکشان قوم خود ترسیدند، خداوند به موسی و هارون علیهما السلام وحی کرد که در منازلشان نماز بخوانند»(بحار الانوار، ج۶، ص۵۱۴)؛ و امام صادق(ع) فرمود: «یعنی در خانه هایتان نماز بخوانید تا از ترس در امان باشید».(بحارالانوار، ج۸۰، ص۳۴۶) اکنون نیز با الهام از آیۀ فوق و سخن دو امام همام، پویش «در خانه می مانیم» می تواند به معنای خانه را کانون یاد خداوند قرار دادن و نماز و عبادت و بندگی اش به به جای آوردن و آرامش و طمأنینۀ روحی و معنوی را کسب کردن و ترس و نگرانی را برطرف ساختن باشد.