استقلال دانشگاهی، حکمرانی دانشگاهیان بر دانشگاه در درون دانشگاه است

دکتر علی خورسندی طاسکوه در مجله تصویری زاویه شبکه ۴ سیما حضور پیدا کرد.

به گزارش عطنا او در این برنامه در سخنانی گفت: استقلال دانشگاه به معنی آزادی و رهایی دانشگاه از سیطره نهادهای فرادانشگاهی، دولتی و فرادولتی است. به سخن دیگر، استقلال دانشگاهی، حکمرانی دانشگاهیان بر دانشگاه در درون دانشگاه است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی تاکید کرد: گونه شناسی متعددی از استقلال دانشگاهی وجود دارد. اتحادیه دانشگاه‌های اروپا، استقلال دانشگاه را در چهار گونه اصلی استقلال علمی، استقلال مالی، استقلال استخدامی و استقلال سازمانی شاخص سازی می کند. این چهار گونه اصلی مجموعا دارای۳۰ شاخص برای سنجش و‌ارزیابی میزان و سطح استقلال دانشگاه‌ها در ۳۴ کشور اروپایی است.

وی افزود: به عنوان نمونه شاخص هیئت‌امنا و انتصاب مدیران یکی از شاخص های استقلال سازمانی است؛ شاخصی که‌حدود ۶۰ سال است یکی از مسایل و آرزوهای مدیریت دانشگاهی ماست و هنوز در سطح تشریفات باقی مانده است.

خورسندی طاسکوه تصریح کرد: استقلال دانشگاهی یا دانشگاه مستقل به معنی بی‌قیدی مدیریت و سیاستگذاری دانشگاه نسبت به نیازها، انتظارات و شرايط بافتار  فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جامعه نیست. اگر دانشگاه را عقل نقاد و خرد آزاد جامعه می‌دانیم باید شرایط و سطح مطلوبی از استقلال دانشگاهی را داشته باشیم.

او ادامه داد: بنابراین استقلال دانشگاهی به معنای جدایی دانشگاه از جامعه و محیط خود نیست. بعلاوه نسبت معناداري بین دانشگاه مطلوب و سطح مطلوب استقلال دانشگاهی و كيفيت ارتباط دانشگاه با محيط و پيرامون آن وجود دارد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه اظهار کرد: یکی از دلایلی که ما سری در میان سران آموزش عالی جهان نداریم به دلیل کنترل دانشگاه بوسیله نهادهای فرادانشگاهی است. به عنوان نمونه، وزارت علوم بجای رهبری دانشگاه‌ها آنها را کنترل می‌کند. آئین نامه نویسی ها و آیین‌نامه سازی هایی که در سطح کارشناسی وزارت متبوع برای دانشگاه و‌دانشکاهیان می شود بخشی از پروژه کنترل دانشگاه‌ها است.

او گفت: یکی از مهمترین ضعف‌های ساختاری در تصمیم گيريها و سیاستگذاری اموزش عالی ايران همين مساله است. این کار عمدتا و به لحاظ تاريخي به دلیل عدم اعتماد و اطمینان به اجتماع دانشگاهیان و نهادهای دانشگاهی است.

خورسندی طاسکوه تاکید کرد: نکته دوم این است که دانشگاهی که استقلال نداشته باشد خروجی آن بازتوليد مجموعه‌ای از بروکرات ها و تکنوکرات‌های ملاحظه كاري است که ناخواسته مقوّم وضعيت هاي ايستا و شرايط نابرابرند و در نتیجه مقولاتی مثل نوآوری ‌و خلاقیت ‌و علم کاوی و حقیقت جویی و‌حرکت در مرزهای دانش به حاشیه می‌روند.

او در ادامه گفت: استقلال دانشگاهی یک پیوستار و یک طیف است. در شرایط کنونی هم دانشگاه ایرانی از سطح قابل تأملی از استقلال دانشگاهی برخوردار است اما بحث بر سر كيفيت و سطح مطلوب این استقلال است. مثلاً اعضای هیئت‌علمی مدیر گروه‌ها را انتخاب می‌کنند؛ این شاخصی از شاخص های استقلال سازمانی دانشگاه است؛ اما اين كافي نيست و در سطح حداقلي است.

وی افزود: بنايراين در سال های اخیر شاهد سطح حداقلی یا قابل تأملی از استقلال دانشگاهی به دانشگاه‌ها هستیم كه باید آنرا به فال نیک بگیریم. مثلاً براساس آیین نامه جدید معاونت پژوهشی وزارت متبوع از این پس خود دانشگاه‌ها می‌توانند واحد پژوهشی یا پژوهشکده‌ای را تأسیس کنند یا آن را ببندند. بنابراین استقلال دانشگاهی حداقلی وجود دارد اما فاقد استقلال دانشگاهي مطلوب و در سطح كيفيت خوب و‌عالي به لحاظ تصميم گيري هاي آكادميك، سياستي، پرسنلي و مالي هستيم.

این استاد دانشگاه یادآور شد: استقلال دانشگاه به این دلیل مقوله ای سیاسی است چون آموزش امری سیاسی و ایدئولوژیک است. مثلاً در کانادا می‌بینید که فقط کاتولیک‌ها می‌توانند مدرسه داشته باشند. بنابراين هر جا دانش و قدرت است دولت و حاکمیت هم حضور دارد. دانشگاه مرجع تولید دانش و قدرت است پس دولت نمی تواند از دانشگاه دل بکند.

او بیان کرد: دولت‌ها دانش و دانشگاه را برای اهدافشان نیاز دارند. هم اكنون فقط ۱۵ درصد دانشجویان ما با هزینه دولت درس می‌خوانند اما ۱۰۰ درصد دانشگاه‌ها تحت کنترل دولت‌اند. بالای ۹۰درصد از حدود 2 هزار و 500 دانشگاه ما اصلاً و اصولا دانشگاه نیستند، شبه دانشگاه هم نيستند بلکه کیوسک‌های آموزش عالی هستند که دارند کیک و نوشابه خود را می‌فروشند. بنابراین گفتمان ها و رژیم های حقیقت نهادهایی مانند دولت و بازار و ديگران از عوامل امتناع استقلال دانشگاهی مطلوب در ایران هستند. خلاصه سخن اینکه، دانشگاهها در ايران بجای کنترل، نیازمند رهبری آکادمیک و اثربخش هستند.