گشترش فناوری‌های نوین اطلاعاتی، فرصت‌های خوبی برای متخصصان این رشته فراهم کرده است

پیش نشست «چالش های نظام‌های آموزشی کشور در علم اطلاعات و دانش شناسی» پنجمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات برگزار شد. 

به گزارش عطنا و به نقل از لیزنا، نشست «چالش های نظام های آموزشی کشور در علم اطلاعات و دانش شناسی» پنجمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات به منظور حل مشکلات کشوری توسط گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه علامه طباطبائی و کمیته آموزش انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران با همکاری انجمن دانشجویی علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه علامه طباطبائی با حضور صاحبنظران و استادان، دانشجویان رشته علم اطلاعات و دانش شناسی برگزار شد.

این نشست با هدف ارائه راهکارها و پیشنهادات متخصصین این حوزه ، برای حل چالش ها و مشکلات نظام آموزشی کشور در علم اطلاعات و دانش شناسی دو پنل با عناوین پنل اول: جایگاه رشته علم اطلاعات و دانش شناسی در کشور و پنل دوم با عنوان چالش های  آموزش رشته علم اطلاعات و دانش شناسی: حال و آینده با دبیری دکتر میترا صمیعی، مدیر گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه علامه طباطبائی و مسئول کمیته آموزش انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران برگزار شد.

در پنل اول استادان و صاحبنظرانی از جمله دکتر احمد برجعلی، رئیس دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبائی، دکتر سعید رضایی شریف آبادی، استاد و مدیر کل نظارت و ارزیابی دانشگاه الزهرا و عضو گروه برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دکتر محمد حسن‌زاده، دانشیار دانشگاه تربیت مدرس و دبیر گروه برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دکتر داریوش مطلبی، معاون پژوهشی پژوهشکاه فرهنگ، هنر و رسانه و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرری، دکتر رضا ملکی، عضو هیئت علمی علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی به ایراد سخنرانی پرداختند.

در پنل دوم هم استادان و صاحبنظرانی از جمله دکتر حمزه علی نور محمدی، عضو هیئت علمی و مدیر کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه شاهد، دکتر داریوش علیمحمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی، دکتر مهرناز خراسانچی، دبیر جایزه ترویج علم در ایران و عضو هیئت مدیره انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران، مصطفی امینی، مشاور اجرایی طرح شبکه دسترسی فیبر نوری کشور، مدیر توسعه کسب و کار شرکت ایرانیان نت و مدیر ارتباط با مشتریان بانک انصار و مهدی رحمانی، رئیس اتحادیه انجمن های دانشجویی علم اطلاعات و دانش شناسی (ادکا) به ایراد سخنرانی پرداختند.

در ابتدا دکتر صمیعی، دبیر نشست ضمن قدردانی از حضور  استادان و دانشجویان، گفت: رشته علم اطلاعات و دانش شناسی به لحاظ کمی و کیفی شاهد تحولات و تغییراتی زیادی بوده است. یکی از این تحولات تغییر عنوان رشته از علوم کتابداری و اطلاع رسانی به علم اطلاعات و دانش شناسی است که این مهم  با پیگیری های بسیار  استادان رشته و تلاش گروه برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام شد. تغییرات حاصله در محتواهای درسی برنامه درسی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی با توجه به موضوعات فناوری اطلاعات و ارتباطات صورت گرفت.

وی همچنین گفت: همگام نشدن برنامه های مدون آموزشی رشته با تحولات جاری در فناوری های نوین اطلاعاتی باعث عدم ارتقای موفقیت اجتماعی و وضعیت اقتصادی فارغ‌التحصیلان رشته منجر شده است. در صورتی که اگر میزان بازدهی دانش‌آموختگان رشته و جذب آن‌ها در مشاغل وابسته به این رشته، محتوای دروس و آموخته‌‌هایشان با نیاز‌های جامعه و بازار کار همخوانی داشته باشد، می‌توان به کارآیی و بهره‌مندی رشته در جامعه امیدوار بود. خوشبختانه در کشور ما رشته علم اطلاعات و دانش شناسی از نظر کمی یعنی تعداد گروه های آموزشی و اعضای هیئت علمی نسبت به جهان وضعیت خوبی دارد. یکی از مشکلات نظام آموزشی کشور، فقدان آموزش های تخصصی و تربیت متخصصان حرفه ای و خلاق برای ورود به بازارکار است. لذا ضروری است مدرسان دانشگاه ها به ایجاد تحول حرفه‌ای در دانشجویان با آموزش مهارت های تخصصی بپردازند.

او در ادامه اشاره کرد که در بین رشته‌‌های دانشگاهی، رشته علم اطلاعات و دانش شناسی به دلیل ماهیت میان رشته‌ای و تاثیرپذیری از فناوری اطلاعات با تغییرات بسیاری روبه رو بوده است. با توسعه و تکامل هر یک از علوم تاثیر پذیرفته است و با تغییرات سریع در جامعه رو به رو بوده است.

وی افزود: ورود و توسعه فناوری اطلاعات امروز به عنوان یک صنعت بزرگ و فراگیر ارزش افزوده بسیاری را برای کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی به وجود آورده است. تغییرات باعث تغییر در رفتار اطلاع‌یابی کاربران، نیاز‌های اطلاعاتی، مشاغل کتابخانه ها، پست های جدید شغلی و تغییر در سطح توقع افراد از سازمان‌‌ها شده است. واکنش مناسب در قبال این تغییرات باید منطقی، به موقع، متکی بر خرد جمعی و براساس اطلاعات موثق و همراه با آینده‌نگری باشد. باید اظهار داشت که فرصت های شغلی بسیار متنوعی در اختیار دانش آموختگان کتابداری قرار گرفته است و گسترش فناوری های نوین اطلاعاتی نه تنها تهدیدی برای جایگاه این رشته محسوب نمی شود ، بلکه خود فرصت های تازه ای را برای رشته ایجاد کرده است. پست های فراوانی با عناوین جدید و وظایفی متنوع می توان برای دانش آموختگان تعریف  و ایجاد کردکه این خود نوید بخش گسترش فرصت های شغلی است . لذا ضروری است که نظام آموزشی کشور ، تلاش کند خلاقیت، ابتکار و نوآوری را در افراد پرورش دهد که این امر تنها فرد  را در یافتن شغل مورد نظر کمک می کند بلکه خود به ایجاد اشتغال و شکوفایی در اقتصاد متحول امروزی منجر می شود.

وی اظهار امیدواری کرد که ان‌شاءلله در این نشست  ما به پاسخ سوالات از جمله اینکه آیا فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی در بازار کار رشته تاثیر داشته است؟ آیا ضروری است با توجه به فناوری های نوین اطلاعاتی و تغییر سرفصل مصوب درسی ، پست های سازمانی نیز تغییر کنند؟مشاغل جدید تعریف شود؟ فرصت ها و تهدیدهای مشاغل جدیدکتابداری با توجه به تغییرات فناوری های نوین اطلاعاتی چیست؟ آیا برنامه های آموزشی کشور بر خلاقیت و نوآوری و مدیریت مشارکتی در فرایندهای شغلی تاکید دارد؟ فرصت های شغلی نوظهور  و افق های جدید رشته علم اطلاعات و دانش شناسی چیست؟ جایگاه علم اطلاعات و دانش شناسی در مطالعات میان رشته ای  چگونه است ؟ چالش های محتوایی برنامه های درسی علم اطلاعات و دانش شناسی در کشور چیست؟ چالش های آموزشی اساتید در دورس عملی و کاربردی و چالش های دانشجویان در دروس فناوری اطلاعات چیست؟ خواهیم پرداخت.

سپس دکتر رضایی شریف آبادی درباره جایگاه و چالش های رشته علم اطلاعات و دانش شناسی بیان کرد: رشته علم اطلاعات و دانش شناسی سابقه نیم قرن دانشگاهی داردو در حال حاضر بیش از ۸۰ دانشگاه و مرکز آموزش عالی مجری برگزاری این رشته هستند. در وزارت علوم قبلا دو بخش برنامه ریزی و گسترش وجود داشت که در حال حاضر این دو بخش ادغام شدند و به صورت یک گروه برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی فعالیت می کند.

او ادامه داد: کار این گروه علاوه بر برنامه ریزی برای تهیه محتواها و گرایش های رشته، اعطای مجوز برای اجرای رشته است. در حال حاضر گروه درصدد است که گروه های آموزشی را رصد کند تا صلاحیت اجرای برنامه های درسی توسط گروه های آموزشی دانشگاه بررسی شود. خوشبختانه در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی به نظر من بیکاری وجود ندارد و از نظر اشتغال، فارغ التحصیلان رشته علم اطلاعات و دانش شناسی وضعیت مطلوبی دارد.

سپس دکتر محمد حسن زاده ضمن قدردانی از خانم دکتر صمیعی و گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه علامه طباطبائی برای برگزاری این نشست در سخنانی گفت: دنیا در همه حوزه ها از جمله آموزش عالی به اشباع رسیده است و این بدین معناست که آموزش عالی هر رشته ای را توسعه ندهد که چالش جدی برای آموزش است. وی در خصوص سیر تحول برنامه ریزی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی در سه دوره توضیح داد.

وی ادامه داد: دوره اول قبل از ۱۳۸۶ که عموتاً الگوگیری از رشته ها و دروس در کشورهای امریکا، کانادا و سایر کشورها بود و تاکید بر تمرکز گرایی جدی در دانشگاه ها بود. دوره دوم بین سال های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۶ بود که دروس بر اساس برداشت گروه از نیاز کنونی و آتی جامعه انجام می گرفت و با برگزاری جلسات و تعاملاتی که در گروه های آموزشی دانشگاه های مختلف، انجمن علمی رشته و کتابخانه ملی ایران بود، منجی به ایجاد رشته های دانشگاهی که الان موجود است، شده است و دروه سوم که دو سال از آن گذشته است و در وزارت علوم گروه برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی شکل گرفته است و فعالیت های جدیدی را در خصوص تطبیق سرفصل های درسی با نیاز بازار کار شروع کرده است.

او در ادامه تاکید کرد: در نظام آموزشی رشته چند چالش شامل اجرای ضعیف دوره های مصوب جدید رشته علم اطلاعات و دانش نشاسی در وزارت علوم در دانشگاه ها، نبود ارزیابی و بازخورد اجرای دوره های آموزشی در دانشگاه ها و وضعیت فارغ التحصیلان دانشگاه ها در جامعه، همکاری ضعیف بین گروه های آموزشی در واگذاری دروس و تدریس دروس تخصصی رشته، تغییرات ساختاری وزارت علوم، دانشگاه ها که باعث افت کیفیت در آموزش و اجرای دوره های دانشگاهی در گروه های آموزشی دانشگاه ها می شود، نبود امکانات آموزشی از لحاظ تجهیزات فناورانه و فیزیکی، نیروی انسانی متخصص در سطح کارشناس آموزشی در دانشگاه ها وجود دارد.

وی همچنین با اشاره به راهکارهای توسعه مدبرانه برای این چالش ها گفت: از جمله این راه کارها می توان به همگرایی برنامه‌ریزی و گسترش با اعتبار سنجی گروه ها، نظارت بر پذیرش دانشجویان و ارزیابی خروجی دانشگاه ها، تمرکز بر مخاطب و بازار کار، ارتباط و همکاری بین گروه های آموزشی دانشگاه ها، توجه جدی به شایستگی‌های دانشجویان، استادان، گروه های آموزشی و دانشگاه ها، نوآوری، همکاری و اثرگرایی اشاره کرد.

او گفت: لازم به ذکر است رشته علم اطلاعات و دانش شناسی طلای ناب است که در دست ماست.

در ادامه جلسه دکتر برجعلی، ضمن خوشامدگویی به حضار در سخنانی گفت: یکی از وظایف دست اندرکاران این حوزه، شناساندن رشته علم اطلاعات و دانش شناسی به جامعه است، چرا که جامعه هدف در مدارس و خود جامعه این رشته را نمی شناسند.

او ادامه داد: لازم است در مدارس کشور این رشته معرفی شود تا دانش آموزان با علم و آگاهی به انتخاب این رشته بپردازند. همچنین ضروری است که سازمان صنفی در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی ایجاد شود. استادان این رشته باید به مباحث نظری و فلسفی توجه جدی داشته باشند چون جای این مباحث در رشته خالی است و نوآوری در شیوه های تدریس داشته باشند.

در ادامه دکتر مطلبی ضمن قدرانی از دست اندرکاران این نشست و کنگره در سخنانی گفت: خوشبختانه وضعیت رشته در دانشگاه ها از نظر من مناسب است. وی سایت نقش کلیک را معرفی کرد که در آن یک پایگاه بزرگ داده ایجاد شده است و در تصمیم گیری های کلان سازمان ها و وزارت‌خانه های مهم کشوری از آن استفاده می کنند، ولی متاسفانه در تهیه این پایگاه بزرگ هیچ ردپایی از متخصصان علوم اطلاعات نیست.

وی بیان کرد: چالش های رشته علم اطلاعات و دانش شناسی متعدد است. یکی از این چالش ها، عدم تناسب نیازهای بازار با سرفصل های دانشگاهی رشته است.

در ادامه دکتر مهدی علیپور حافظی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی و مدیر سامانه تکتاب به معرفی سامانه  امانت تکتاب و عملکرد آن پرداخت.

دکتر رضا ملکی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی هم در سخنانی گفت: با وجود کاستی هایی که در نظام آموزش عالی کشور در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی وجود دارد، خوشبختانه در رشته مسیر خوبی آغاز شده است و تحولات بسیاری در رشته رخ داده است.

او ادامه داد: عدم توازن در آموزش جنبه های نظری و عملی محتواهای درسی و فقدان رویکرد سیستمی و آینده نگر به کل رشته باعث کاستی هایی در نظام آموزش عالی کشور در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی شده است. با ورود فناوری های نوین اطلاعاتی، ما وارد نسل جدیدی از نظام آموزشی کشور شده ایم. خوشبختانه ظرفیت های فارغ التحصیلان رشته هم بسیار بالا است. سپس در ادامه جلسه وی پیشنهادهایی مبنی بر رویکرد سیستمی، کل نگر و آینده نگر به رشته، شناسایی روندهای اطلاعاتی و موج های اطلاعاتی، رصد مستمر  بازار کار، ترازیابی موقعیت رشته در بازار کسب و کار، تدوین برنامه های درسی مطالعه تطبیقی برنامه های آموزشی علم اطلاعات و دانش شناسی در کشورهای مختلف به ویژه کشورهای همسایه، طراحی مدیریت عملکرد برای آموزش رشته علم اطلاعات و دانش شناسی ارائه داد.

در ادامه دکتر مومنی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی اشاره کرد که برای نگاه سیستمی باید تربیت استادان و دانشجویان جزو برنامه های گروه برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار گیرد.

دکتر نور محمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد هم در خصوص نظام آموزشی در کشورهای توسعه یافته آلمان صحبت کرد.

او گفت: آموزش در کشور آلمان در دو بخش دوره های دانشگاهی و دوره های مهارتی بازار کار با عنوان ( SKILLS) صورت می گیرد.

وی ادامه داد: متاسفانه در کشور ما در سرفصل های درسی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی خیلی تاکید بر مهارت آموزی نشده است و یکی از چالش های نظام آموزشی کشور عدم ارتباط بین دولت، صنعت و دانشگاه است. یعنی بین برنامه‌ریز، سیاستگذار، دولت و دانشگاه هیچ ارتباطی وجود ندارد . ضروری است صنعت به دانشگاه دوره های آموزشی مورد نیاز خود را اعلام کند و دانشگاه آن را اجرا کند .

او تاکید کرد: متاسفانه بین گروه های آموزشی دانشگاه های کشور نیز تعامل و ارتباط وجود ندارد. از طرف دیگر ورود فناوری های نوظهور نظیر اینترنت اشیا، داده های کلان و... در جهان امروز، ضروری می سازد که نظام های آموزشی کشور نیز متناسب با این تغییرات حرکت کند. لذا پیشنهاد می کنم برای آینده، ارتباط بین صنعت، دانشگاه و دولت برقرار شود.

در ادامه این نشست دکتر علیمحمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی، بیان کرد: بسیاری از دروس ارائه شده در برنامه درسی علم اطلاعات و دانش شناسی نظیر ساختمان داده، نیاز به بازنگری دارد، زیرا برای فهم این درس ضروری است دانشجویان الگوریتم نویسی بدانند. چالش های موجود باید سیستمی حل شود و در اینجا نقش دولت باید پررنگ تر شود. ضروری است روندهای آموزش رشته را بررسی کنیم و نیازهای آموزشی را تشخیص دهیم.

دکتر مهرناز خراسانچی، دبیر جایزه ترویج علم هم گفت: باید مشارکت سازنده بین دانشجویان و استادان باشد.

او با تاکید بر درس کارآموزی دانشجویان افزود: این امر باید جدی گرفته شود. در برنامه درسی جدید کارآموزی شعار یونسکو در ترویج علم، تاکید بر open science (علم باز) دارد. یعنی تاکید بسیار زیاد بر دسترس پذیری به اطلاعات دارد. لازم است در این نشست ما فقط نقصان ها و کاستی ها را بیان نکنیم به نکات مثبت رشته و آموزش رشته نیز بپردازیم.

او ادامه داد: ضروری است درس کار آموزی در آموزش دانشگاهی جدی گرفته شود و استادانی که حرفه‌مند هستند و در کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی بوده اند و هستند، تدریس این درس را به عهده بگیرند.

در ادامه مصطفی امینی، مشاور تحول دیجیتال و ارتباط با مشتری بانک انصار بیان کرد: مشاغل بسیاری در رشته وجود دارد که مبتنی بر داده (Data) است.

او ادامه داد: دانشجویان رشته باید توانایی های خود را باور داشته باشند و در بیان مهارت های خود دقت کنند که از اصطلاحاتی استفاده کنند که در بین متخصصان فناوری اطلاعات رایج است مثلاً کتابدار داده، مفهومی آشنا بین متخصصان فناوری اطلاعات نیست و یک اصطلاح اشتباه است که متاسفانه بین دانشجویان و حرفه مندان رواج یافته است.

وی در ادامه برای ارتقای نظام آموزش کشور پیشنهادهایی را مطرح کرد و گفت: ایجاد کمیته میان رشته ای، راه اندازی دوره های MBA و DBA مدیریت داده با یک کشور خارجی نظیر آلمان و گسترش تفکر داده محوری از جمله پیشنهادها در این حوزه است.

در انتهای این نشست، مهدی رحمانی، دبیر ادکا به عنوان نماینده دانشجویان گفت: آموزش رشته علم اطلاعات و دانش شناسی تا به امروز بعد از گذشت ۴۰ سال و شاید بیشتر، چقدر توانسته است بر اساس نیاز جامعه باشد؟ ما چقدر توانستیم دانش آموخته توانمند تحویل جامعه دهیم؟ چقدر آموزش های دانشگاهی مرتبط با بازار کار و نیازهای جامعه بوده است؟ آیا به این نکات توجه کرده ایم؟

وی در ادامه افزود: آقای دکتر حسن زاده به نکته مهمی اشاره کردند که در دنیا بر اساس نیازهای بازار کار رشته دانشگاهی ایجاد می شود. حال چقدر به این مهم ما توجه کرده ایم؟

او تاکید کرد: گرایش مدیریت کتابخانه های دیجیتالی بر اساس نیاز کتابخانه آستان قدس رضوی و درخواست دانشگاه امام رضا(ع) در مشهد ایجاد شد، حال سوال اینجاست بعد از ایجاد رشته، کتابخانه آستان قدس رضوی چه تعداد از فارغ التحصیلان این گرایش را جذب کرد؟

او در ادامه پیشنهادهایی مبنی بر راه اندازی مدرسه تابستانی با عناوین مدیریت اطلاعات و دانش؛ بازیابی اطلاعات و دانش، مدیریت کتابخانه های دیجیتالی و... برای بازآموزی و توانمندسازی استادان جهت تدریس دروس مصوب توسط انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران ارائه داد.

وی در ادام گفت: ضروری است ارزیابی گروه های آموزشی دانشگاه ها توسط انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران و گروه برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی وزارت علوم به صورت مستمر و سالانه انجام شود. وظایف و تکالیف انجمن علمی رشته و گروه برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی وزارت علوم به طور شفاف و نظامند مشخص شود.

رحمانی در پایان افزود: زیرساخت های آموزشی برای تدریس دروس کاربردی و عملی در رشته باید ایجاد شود و در برخی از دروس کاربردی و عملی از دانشجویان کمک بگیریم.