حملۀ نظامی ترکیه به سوریه و سناریوهای پیشرو

محمدعلی رحیمی‌نژاد*

انحراف موج بیداری اسلامی در سوریه این کشور را بـــا درگیری های فراوانی مواجه کرد. وجود منافع متعارض زمینه ساز ورود قدرت های جهانی و منطقه ای به مسائل داخلی سوریه و دخالت در امور داخلی این کشور شد. در بین تمام کشورهایی که در صحنه میدانی سوریه به ایفای نقش پرداختند، شاید بتوان گفت که مهم ترین بازیگر آمریکا بوده است. این کشور با تکیه بر توانمندی های نظامی و پایگاه های گسترده در جهان و منطقه، تقریبا نقشی فراگیر در تمامی رویدادهای جهانی داشته است. این کشور از ابتدای بحران سوریه، با همکاری عربستان سعودی و برخی کشورهای عربی، به حمایت از مخالفان در سوریه با هدف تغییر نظام و براندازی بشار اسد پرداخت اما حمایت مستشاری ایران از سوریه و در ادامه روسیه، آمریکا را در تحقق اهداف خود با شکست مواجه کرد. به مرور و با جدی تر شـــدن تحولات و حمایت تسلیحاتی آمریکا و متحدانش از گروه های تروریستی از جمله داعش در سوریه که منجر به کشته شدن بسیاری از غیرنظامیان شد، آمریکا ائتلافی بین المللی برای مبارزه با داعش ایجاد کرد. ایده اصلی آمریکا در حمایت از تروریســـت ها در سوریه در گام نخست و حضور نظامی در این کشور در گام دوم، کمک به تغییر حکومت با هدف تامین امنیت و خواسته های رژیم صهیونیستی بود. تامین امنیت و اهداف رژیم صهیونیستی، در قالب هدفی بزرگ تر یعنی عدم شکل گیری هر قدرت منطقه ای در سراسر جهان تعریف می شود چراکه با شکل گیری قدرت های منطقه ای، هژمونی آمریکا تضعیف و به دنبال آن حمایت ها از تل آویو نیز با کاهش روبه رو خواهد شد. به عبارت دیگر یکی از عوامل مهم کاهش قدرت آمریکا نسبت به سال های پس از جنگ سرد، شکل گیری قدرت های منطقه ای در سراسر جهان بوده است. در همین راستا، این کشور می کوشد با ایجاد اختلاف بین قدرت های منطقه ای به نقش میانجی گری و هژمونی خود ادامه دهد. در تحولات اخیر در سوریه نیز می توان رد پای این تلاش ها را مشاهده کرد. آمریکا پیش از تجاوز نظامی ترکیه و متحد تروریستش (ارتش آزاد سوریه) از مناطق کردنشین سوریه عقب نشینی و اعلام کرد این کشور را ترک می کند. این تصمیم در پی توافق قبلی آمریکا با دولت ترکیه صورت گرفت. علت این تصمیم دولت آمریکا، شکل گیری یک جنگ جدید در خاورمیانه بدون ایجاد کمترین هزینه برای آمریکا بود. در مقابل اما ایران رویکرد متفاوتی نسبت به حمله ترکیه به شمال سوریه داشته است و ضمن محکومیت حمله نظامی ترکیه به سوریه، به دنبال تلاش برای ایجاد میانجی گری بین طرفین جنگ است. اتحادیه اروپا نیز مخالفت خود با ممنوعیت فروش تجهیزات به ترکیه را اعلام کرده است. با این حال به نظر می رسد حمله ترکیه به سوریه با اعلام قبلی و گرفتن چراغ سبز از قدرت های جهانی و منطقه ای صورت گرفته است. شاهد این مدعا، عدم اقدام عملی توســـط قدرت های حاضر در سوریه طی سال های اخیر، در قبال تجاوز نظامی ترکیه است. ترکیه درحالی اقدام به حمله علیه سوریه کرد که عضو پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) بوده و با ایران و روسیه نیز یک ائتلاف را تشکیل داده بود. اتفاقات دو روز گذشته که در پی توافق نیروهای کرد با دولت مرکزی سوریه برای حمایت دولت از اکراد در برابر تجاوز ترکیه صورت گرفت، معادله میدانی را کمی پیچیده کرد. برای چنین وضعیتی چند سناریو قابل تصور است: در سناریوی نخست، ایجاد یک درگیری بین ارتش سوریه و ترکیه برای کسب مناطق اشغالی است. طبق این فرضیه طی روزهای آینده درگیری های فراوان شـــکل خواهد گرفت و در صورت ادامه شاهد درگیری های فرسایشی خواهیم بود. ضرر اصلی این ســـناریو متوجه ترکیه، سوریه و مردم کرد مناطق اشغالی به طور خاص است و آمریکا به واسطه منافع رژیم صهیونیستی و خارج کردن خود از منطقه بحرانی سوریه، پیروز اصلی این منازعه خواهد بود. البته با توجه به اظهارات رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به نظر نمی رسد آنکارا تمایلی برای جنگ با دولت سوریه داشته باشد. سناریوی دوم ایجاد آشتی بین ترکیه و سوریه است. این اتفاق می تواند با واسطه گری ایران یا روسیه محقق شود. دستاورد این آشتی از بین رفتن کردستان مستقل در سوریه و تامین منافع طرفین خواهد بود. همچنین ارتش سوریه فرصتی برای کسب اقتدار بیشتر خواهد یافت. طبق این فرضیه پیروز اصلی سوریه، ترکیه و ایران خواهند بود که علاوه بر از جلوگیری شکل گیری دولت آزاد کردستان، از هزینه های سنگین نظامی پیشگیری کرده اند. در سناریوی سوم که احتمال وقوع آن پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا خواهد بود، حضور مجدد آمریکا در منطقه خاورمیانه به بهانه صلح و امنیت است. علت این موضوع نرسیدن به توافق بین کشورهای درگیر است. در اینجا منافع آمریکا تعیین خواهد کرد که به پشتیبانی از اکراد، ترکیه یا حتی دولت سوریه کند.

به نظر می رسد با توجه به شکل گیری آسان جنگ بین ترکیه و سوریه، احتمال تداوم جنگ و فرسایشی شدن آن بیشتر باشد، زیرا هزینه های این نبرد، برای سوریه و ترکیه خواهد بود و سایر قدرت ها نفع خود را در گرو تضعیف دو کشور خواهند دید. بهترین حالت برای قدرت های منطقه ای و جهانی در جنگ فعلی ایجادشده، درگیری طرفین و طولانی شدن جنگ است. در صورت بالا گرفتن درگیری و پیروزی هر یک از طرفین شاهد حضور سایر قدرت ها در سوریه برای ایجاد موازنه مورد نظر خود و سهم خواهی خواهیم بود. شاید بهترین رخداد، توافق طرفین برای عقب نشینی شبه نظامیان کرد و جایگزینی ارتش سوریه در مرزهای شمالی باشد.