انتخابات مجلس؛ استانی بشود یا نشود؟

مناظره استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی به همت بسیج دانشجویی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

به گزارش عطنا، در این مناظره اصغر سلیمی، نماینده مجلس و سخنگوی کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها و سید علی ادیانی، نماینده مجلس و عضو کمیسیون انرژی مجلس حضور داشتند.

در ابتدای این مناظره، مجری برنامه با اشاره به اینکه این نشست توسط بسیج دانشجویی برگزار شده و مناظره دربارۀ استانی شدن و اصلاح قانون انتخابات است، گفت: در استان تهران در حال حاضر شهر تهران و شهریار نماینده های مجزا دارند و رای گیری های مجزایی انجام می شود. اولین نظراتی که راجع به این طرح بیان شده این است که توجه کافی به شهرستان ها نمی شود و همچنین قوم گرایانه رای گیری می شود.

وی در ادامه تاکید کرد: به این معنا که هر استان به نمایندۀ همشهری خود رای می دهد ولی باید توجه کرد که در این روند اقلیت های مذهبی و یا به طور کلی اقلیت ها نادیده گرفته می شوند و در مقابل، این مطلب بیان می شود که نماینده ها به طور برنامه ریزی شده وارد مجلس می شوند.

ادیانی: چرا باید انتخابات تغییر بکند؟

سید علی ادیانی، نماینده مجلس و عضو کمیسیون انرژی مجلس در این رابطه گفت: چند نکته برای ارزیابی این پدیده وجود دارد. ابتدا برای هر بحثی باید چرایی آن را بررسی کنیم و سپس به چگونگی برسیم. اساساً چرا باید انتخابات تغییر کند؟ ما در حال حاضر چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی را پشت سر گذاشته ایم. همزاد انقلاب «انتخابات» است پس نظام انتخاباتی که دربارۀ آن بحث می کنیم چهل سال تجربه دارد.

وی تصریح کرد: سوال این است که آیا ما در این 40 سال این پدیده را واکاوی کرده ایم؟ از این نگاه، من اعتقاد دارم که نظام انتخابات فعلی کشور در مجلس اگر استمرار پیدا کند بدون شک منتهی به استهالۀ نظام می شود. نکتۀ اول این که در بحث مربوط به آسیب های موجود در ادوار 10گانۀ مجلس در زمان حیات امام تذکرات جدی دربارۀ آحاد نمایندگان داده شده و تذکرات و هشدارهایی هم مقام معظم رهبری، نخبه های علمی و اصحاب رسانه در این بخش داشته اند.

ادیانی در ادامه اظهار کرد: می طلبد که ما یک واکاوی دربارۀ نظام انتخاباتی مجلس داشته باشیم. دلیل دیگر این که در تمام ادوار مجلس از میان 290 نماینده، حداکثر 40 تا 50 نماینده جزو موثرین مجلس هستند و این آمار به تسامح است. دلیل دیگر هم این که میانگین ریزش نمایندگان ادوار 70 درصد بوده است و این دوره که من فکر میکنم 80درصد را هم رد خواهد کرد.

این نماینده مجلس با اشاره به اینکه نه این که الزاماً این افراد، افراد ضعیفی بوده اند بلکه مولفه هایی به آن ها چسبیده که تا 4 سال آینده تداوم پیدا نکرده است، تاکید کرد: دلیل دیگر نیز اصلاً بحث تغییر نظام انتخابات مجلس شورای اسلامی 5دوره بعد از انقلاب است که در مجالس ادوار گذشته تکرار می شود. در مجلس چهارم زمزمه اش مطرح شد و همینطور تا مجلس دهم ادامه داشته است. این چند دلیل بحث چرایی مربوط به نظام انتخابات است.

سلیمی: چهار رکن اصلی برای انتخابات داریم

در ادمه این مناظره، اصغر سلیمی، نماینده مجلس و سخنگوی کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها، گفت: بحث استانی شدن انتخابات و تغییر نظام انتخابات از مجلس پنجم به بعد در نظر نمایندگان بوده و ما هم قبول داریم که نظام انتخاباتی ما دچار مشکلات جدی است، اما این که صرفاً با استانی شدن انتخابات این مشکلات برطرف شوند، این امر را اکثر کارشناسان قبول ندارند. ما چهار رکن اساسی برای انتخابات داریم که یکی بحث فرمول انتخاباتی است که از زمان مجلس مشروطه تا الان فرمول نظام انتخاباتی ایران، اکثریت دو مرحله ای است.

وی تصریح کرد: یکی ساختار برگ رای هست که یا کاندیدا محور باید باشد یا حزب محور که در کشور ما کاندیدا محور است. دیگری وضعیت حوزه های انتخابات هست که یک یا چند نفره است. بحث دیگر هم، حد نصاب انتخاباتی است که از اول هم، حد نصاب 50 نفر به علاوۀ یک بود. مجلس اول و دوم مجالس سوم تا پنجم حد نصاب 30درصد را داشتیم و مجلس هفتم تا کنون، حد نصاب 4/1 را داریم.

این نماینده مجلس تاکید کرد: تنها موردی که از زمان مشروطه تا کنون تغییر کرده است، بحث حد نصاب ها بود. اما ما اگر یک بررسی اجمالی بر پیشینۀ طرح استانی شدن انتخابات در مجلس پنجم داشته باشیم، می بینیم که کلیات در خود صحن مجلس رای نیاورد و خارج شد. مجلس ششم عیناً همان طرح مجلس پنجم را وارد طرح کرد که شورای نگهبان آن را رد کرد. یک مورد آن بود که نمایندۀ یک استان نماینده می شود، شرایط کاندیدا شدن نیز سابقۀ تولد در آن شهرستان و دو سال زندگی در آن شهرستان باشد. که این امر هم توسط شورای نگهبان، مغایر بند 15 اصل سوم، بند 9 اصل سوم و بند 8 اصل سوم تشخیص داد و مجدداً مجلس ششم طرح دوم خودش را 15 مرداد ماه 82 با یک ماده و 8 تبصره ارائه داد.

این مسئله در دوره های مختلف مجلس مطرح شده است

سلیمی در ادامه تصریح کرد: قرار شد این طرح ابتدا در چند استان از جمله اصفهان، آذربایجان شرقی، زنجان، فارس، گیلان و لرستان به صورت آزمایشی اجرا شود. ولی دوباره یک تبصره گذاشته شد که اگر وزارت کشور استان هایی را تشخیص دهد که باعث تشدید اختلافات منطقه شوند، می تواند با تصمیم هیئت وزیران آن استان ها را حذف کنند.

او با اشاره به اینکه شورای نگهبان باز هم اعتراضات قبلی را وارد کرد، اظهار کرد: در مجلس هفتم هم باز همین موضوع ادامه پیدا کرد. کمیسیون امنیت ملی ایرادات شورای نگهبان را وارد دانست و با اکثریت آرا، رای به حذف طرح مذکور داد. اما در خود مجلس حذف طرح رای نیاورد و مجدداً با 46 رای موافق متنی را تصویب کردند که ماده واحدۀ آن تقریباً همان هست.

این نمایندۀ مجلس، گفت: یک حوزۀ اصلی که همان استان است و حوزه های انتخابی فرعی آن هم که همان حوزۀ شهرستانی است، تنها تغییری که انجام شد، دو سال سابقۀ سکونت به سه سال تغییر پیدا کرد. انتخابات هم یک مرحله ای است. افراد با اکثریت آرا از استان خود به مجلس راه پیدا خواهند کرد. ولی چند شهر و استان از جمله استان سیستان و بلوچستان، تربت جام، خواف، خراسان رضوی، کردکوی، گنبد کلاله، مینو دشت، مهاباد، بوکان، پیرانشهر، سردشت، پاوه و قروه استثنا شدند. این هم شورای محترم نگهبان بندهای 8 و 9 و 15 اصل سوم، اصول ششم و شصت و دوم و هفتاد و پنجم را تاکید داشت و رد کرد.

سخنگوی کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها، تاکید کرد: مجلس هشتم طرح های سه گانه را به صحن مجلس داد که استان حوزۀ اصلی انتخابی است و بحث تناسبی شدن انتخابات را در این دوره مطرح کرد. بحث جایگاه های احزاب و گروه های سیاسی که بنده فکر می کنم جامع ترین مجلسی که ما داشتیم همین مجلس هشتم بود، که این طرح های سه گانه ارائه شد.

وی تصریح کرد: این طرح هم به شورای محترم نگهبان نرسید. مجلس نهم هم این کار را در آذرماه 93 انجام داد و استان ها، حوزۀ اصلی و شهرستان های هر استان حوزه های فرعی شدند. هر کاندیدا در حوزۀ فرعی باید با اخذ 15درصد رای های انتخابیه و اکثریت رای استان، نمایندۀ مجلس شود. اما شورای نگهبان باز هم همان ایرادها را وارد دانست و آن را مغایر با اصل سوم اعلام کرد.

ایراداتی که شورای نگهبان از اول داشت تاکنون تغییر نکرده اند

او افزود: نظر این بود که این امر موجب روی دادن اختلافات قومی محله ای و مذهبی شود و «اختلافات مانع همبستگی ملی» و از بین رفتن توسعه و همبستگی اسلامی و تعاون عمومی و کاهش مشارکت عامۀ مردم است. در مجلس نهم هم دکتر کاتب با همکاری دکتر ادیانی طرحی دو فوریتی در مجلس ارائه دادند که در کمیسیون مجلس مطرح شد. کمیسیون شوراها هم طرح را پذیرفت و به صحن علنی مجلس آمد. این طرح باز هم برگشت خورد و الحاقیه هایی به آن اضافه شد.

این نمایندۀ مجلس اظهار کرد: ما هم اکنون یک طرح آماده در دست اجرا داریم. در مجلس نهم تغییر اساسی نداشتیم. فقط اعلام شد که سه سال سابقۀ سکونت باید داشته باشند. که در اینجا 5 سال و 10 سال را ذکر کردند و گفتیم نامزدهایی که حداقل 15 درصد آرا صحیح را کسب کرده اند، می توانند به مجلس راه پیدا کنند.

سلیمی تاکید کرد: یک بررسی انجام دادیم که از مجلس پنجم تا نهم به خصوص مجلس هشتم، نهم و دهم، تغییراتی را در متن طرح نمی بینیم. ایراداتی را که شورای نگهبان از اول داشت تاکنون تغییر نکرده اند. به نظر بنده با قضایایی که داریم نتوانیم این طرح را به پیش ببریم. امیدواریم دکتر ادیانی هم همکاری کنند که دغدغه هایی که در حال حاضر در مجلس است را حل کنیم.

در ادامۀ این مناظره سید علی ادیانی، نماینده مجلس و عضو کمیسیون انرژی با اشاره به سخنان سلیمی، گفت: دکتر سلیمی در واقع سیر و تاریخ انتخابات و استانی شدن را بررسی کردند. وارد بحث چگونگی استانی شدن می شویم و اینکه این قضیه چه مزایایی دارد و آنچه که در طرح و در اختیار مجلس قرار گرفته که یکی دو ماده هم تصویب شد به جهت اینکه برابر آیین نامۀ مجلس مطرح می شود، بقیۀ طرح ها به کنار می روند. وی افزود: بعد از بررسی های مربوط به لایحۀ بودجه، بحث استانی شدن انتخابات مطرح می شود. بنده چند نکته را عرض می کنم. چرا استانی؟ من فکر می کنم هر کسی که یک بار قانون اساسی را خوانده باشد، هیچ دلیلی مبنی بر مغایرت با استانی شدن یا ملی شدن انتخابات نخواهد یافت.

ادیانی: انتخابات مجلس شورای اسلامی می تواند در سطح ملی هم برگزار شود

وی اظهار کرد: این را به عنوان کسی که دانش آموختۀ حقوق است و نمایندۀ مجلس است، عرض می کنم. اصل 64 قانون اساسی بیان می کند محدودۀ حوزۀ انتخابیه را قانون تعیین می کند. یعنی انتخابات مجلس شورای اسلامی می تواند در سطح ملی هم برگزار شود.

این نمایندۀ مجلس تصریح کرد: برابر قانون اساسی، انتخابات می تواند در سطح استانی برگزار شود. می تواند در سطح فرا شهرستانی و یا دو یا سه استان همگن باشد. یعنی می تواند، فرا منطقه ای هم باشد. البته کوچکتر هم از این می تواند باشد و این را قانون یعنی نمایندۀ مجلس شورای اسلامی تعیین می کند. یک مرتبه کسی قانون اساسی را بخواند، متوجه خواهد شد. دلایل ما برای سخنانمان باید مستند باشد و به اسناد بالا دستی توجه داشته باشیم.

ادیانی بیان کرد: یک وقت من اجتهاد شخصی دارم، یک وقت می خواهم سخنانم را به به یک سلسه مبانی بالا دستی مستند کنم. این اصل 64 قانون اساسی است. اصل 84 ام هم بیان می کند، نماینده در برابر کل ملت مسئول است. وقتی قرار است نمایندۀ مردم در برابر کل ملت مسئول باشد، می تواند در برابر قانون اساسی در همۀ امور داخلی و خارجی مرتبط با کشور اظهار نظر کند. یعنی چه؟ یعنی اصلاً تراز، تراز ملی است. شما یک قله ای را نشانه می گیرید، طبق قانون اساسی، بالاترین نقطه آنجاست. به تعبیر حضرت امام(ره) مجلس در راس امور است.

او دلیل سوم اسناد بالا دستی سیاست های ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری عنوان کرد و گفت: اصلاً مضیقه ای در این بحث وجود ندارد. حال امتیازات استانی شدن چیست؟ با این اوصاف، قانون اساسی به ما این اجازه را می دهد و دوم اینکه ما نیاز به یکسان سازی و وحدت رویه و جلوگیری از استانداردهای چند گانه در نظام انتخابات فعلی کشور داریم. در واقع ما الان هم انتخابات استانی را انجام می دهیم. استان قم استانی است، کلان شهرها استانی هستند. حال آیا همین الان، نظام انتخابات برای تهرانی ها خوب است، برای استان ها و شهرستان های دیگر خوب نیست؟ اگر استانی شدن، بد است بیایید کمک کنید همین را هم کنار بگذاریم.

ادیانی تشریح کرد: چرا در تهران به عنوان کلان شهر، 30 نماینده را مردم به لیست رای می دهند. پس کلان شهرهای ما «شبه استانی» برگزار می شوند. در تبریز در کرج در اصفهان در شیراز و... وضع همین است. در حال حاضر ما به چهار نوع انتخابات برگزار می کنیم. انتخابات ما هم استانی، هم شبه استانی، هم چند شهرستانی و هم تک شهرستانی است. این امر اشتباه است.

نماینده علاوه بر رسالت ملی، «چسبندگی های محلی» هم دارد

این نمایندۀ مجلس، دلیل بعدی را یکسان سازی و وحدت رویه در نظام انتخابات دانست و گفت: دلیل سوم یکسان سازی بین ظرف و مظروف است. منِ نماینده رسالت ملی دارم اما چسبندگی های منطقه ای، بومی و محلی هم دارم. این که ما بگوییم مجلس در راس امور است به قلم و کاغذ که نیست. چون بین ظرف و مظروف هیچ سنخیتی وجود ندارد. کسی می تواند در برابر گردن کشان، منحرفان و رانت خواران، مردانه بایستد که ظرفیت متناسب با این کار را هم داشته باشد. نکتۀ بعدی و دلیل چهارم هم رسیدگی به امور ملی است که ایضاً، چون که صد آمد، نود هم پیش ماست. دلیل پنجم، افزایش کارایی مجلس با انتخاب افراد شاخص تر و با صلاحیت تر است.

وی اظهار کرد: دلیل ششم، تقویت تحزب و تشکل های شناسنامه دار و پرهیز از خانه گردی برای جلب آرا و جمع آرا و این بدهی هایی است که پیش روی بنده و جناب سلیمی و امثال ما وجود دارد. یعنی نماینده را از عزت و اقتدار می اندازد. دلیل هفتم، حذف اختلافات قومی، برخلاف موردی که شورای نگهبان مطرح کرده است، می باشد. او گفت: بنده به عنوان یک فرد حقوق دان، عکس نظر شورای نگهبان نظر دارم. در حال حاضر در این انتخابات، برادر با برادر رو به روی هم می ایستد. مثلاً یکی نمایندۀ سه شهرستان است. بنده خودم پنج شهرستانی هستم. آقای موحد از شهرستان الف است، آقای سلیمی از شهرستان ب است. بنده از شهرستان جیم هستم، آقای موحد رای بیاورد، شهرستان بنده گارد می گیرد علیه دو شهرستان دیگر و تقابل ایجاد می شود. اما برعکس، استانی شدن، مانع اختلافات قومی قبیله ای می شود. همبستگی ملی تقویت می شود. همچنین باعث کاهش هزینه های انتخاباتی می شود.

وی در ادامه تاکید کرد: نکتۀ بعدی، بحث عادلانه شدن نظام انتخاباتی است. در حال حاضر، نظام انتخاباتی ما بر مبنای عدالت و اصول قانون اساسی عادلانه نیست. دلیل دوازدم، کاهش تخلفات و تقلبات انتخاباتی و خرید رای است. سوال اینجاست، آیا استانی شدن رافع تمام مشکلات است؟ بنده این بخش را با آقای سلیمی هم مرزم و اعتقادم این است که نظام انتخاباتی فعلی عیب هایی دارد که استانی شدن آنها را کمتر می کند. نظام انتخاباتی فعلی، حُسنی دارد که استانی شدن حُسنش را بیشتر می کند.

ما در چگونگی رای، سه راه و روش داریم

این نمایندۀ مجلس، اظهار کرد: نکته ای را که دکتر سلیمی گفتند، بحث چگونگی رای است. ما در چگونگی رای، سه راه داریم. یا اکثریتی است، همانطور که گفتند چرا ما پس زدیم؟ خود آنچه که ایشان گفتند، دلیل نقدی است بر فرمایشات آقای سلیمی و دلیلی است بر استانی شدن. ما در دوره های اول، اکثریت مطلق را باید رای می گرفتیم. من نماینده باید51درصد، یعنی پنجاه به علاوۀ یک رای می گرفتم. اما وقتی کاهش مشارکت شد، به 3/1رسید و البته در حال حاضر به 114 رسیده است. خود این امر، دلیل بر این است که نظام انتخابات کافی نیست و نقطه ضعف دارد.

در ادامه این مناظره، سلیمی اظهار کرد: کسی نگفته است که ما استانی شدن را نمی توانیم داشته باشیم. قانون صراحت دارد که مجلس می تواند، حوزه های انتخابیه را مشخص کند و هیچ مغایرتی ندارد. اما ما از دکتر ادیانی می پرسیم که این بحث قانون استانی شهرستانی شدن در کجای دنیا است؟ ما هیچ جای دنیا را سراغ نداریم که این نوع انتخابات را برگزار کنند. در داخل هم، ما هیچ جایی در حال حاضر، استانی برگزار نمی شود، فقط شهرستان قم است که آن هم متعلق خود قم است. چون سه نماینده متعلق به یک شهرستان دارد بیان می شود که استانی است.

او با اشاره به انتخابات کشورهای اروپایی گفت: در حال حاضر شما فرانسه، پاریس و انگلستان را ببینید. حوزه های انتخابیه در این کشورها چقدر کوچک شده است. الان در فرانسه 20 حوزه وجود دارد. هر نماینده ای باید در منطقۀ خودش تبلیغ کند و رای بیاورد.

این نماینده مجلس تاکید کرد: نماینده دو وظیفه دارد. یکی قانون گذاری، و دیگری هم نظارت است. هم آیین نامۀ داخلی مجلس و هم قانون اساسی صراحت دارد که نماینده نمایندۀ کل کشور است. اصل 84 قانون اساسی بیان می کند که نماینده، نمایندۀ کل ملت است. پس اینطور نیست که ما بگوییم، نماینده اگر از شهرستانی آمد، استانی شد، نماینده شاخص تر می شود. چون همین الان، قانون اساسی نماینده را به عنوان نمایندۀ کل کشور حساب کرده است.

اگر ما انتخابات را استانی کنیم، در واقع آن را یک درجه تقلیل داده ایم

وی تصریح کرد: اگر ما انتخابات را استانی کنیم، در واقع آن را یک درجه تقلیل داده ایم و نماینده را استانی کرده ایم. اینکه شما بیان کردید، سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری کاملاً برخلاف این قضیۀ استانی شدن است، چندین مورد وجود دارد که بر خلاف مطالبی است که شما الان مطرح کردید. تعیین حوزه های انتخابی مجلس شورای اسلامی بر مبنای جمعیت و مقتضیات اجتناب ناپذیر به گونه ای باشد که حداکثر عدالت انتخاباتی و همچنین شناخت مردم از نامزدها فراهم شود. برای مثال در استان اصفهان بنده باید با 10 نفر رقابت کنم، مردم باید این 10 نفر را بشناسند. چهره به چهره نگاه کنند. اما همین که 500 نفر شد، چگونه این شناخت بهتر شود؟ همچنین مقام معظم رهبری در سیاست های ابلاغی خود، فرمودند که انتخابات به صورت دو مرحله ای است. شما که بیان کردید، انتخابات تک مرحله ای است، پس این مغایر با بند دو سیاست های ابلاغی است.

ادیانی با اشاره به بحث احزاب، تاکید کرد: در بحث انتخاب اصلح، آیا واقعا احزاب برای ما انتخاب اصلح می کنند؟ از اول انقلاب آنها چقدر انتخاب اصلح داشته اند؟ افرادی که نخبه هستند، افرادی که تازه قصد ورود به سیستم های سیاسی دارند، آیا می توانند ورود کنند؟ ما احزابی نداریم. حزب فقط در زمان انتخابات یکی دو ماه قبل از انتخابات سر بلند می کند. اگر این نظام می خواهد انجام شود و استانی شود، واقعاً احزاب ما خودشان می توانند روی پای خود بایستند؟ برای تبلیغات خود، خرجی هم می کنند؟ خیر خودشان خرج نمی کنند. چون احزاب، احزاب کارآمد، فعال و مسئول نیستند. مجبورند برای اینکه تبلیغات خوبی در آینده داشته باشند به منابع قدرت و ثروت وصل شوند. حال اگر قبلاً نماینده در شهرستان خود فقط تبلیغ می کرد، الان باید در هزار روستا تبلیغ کند. آیا افراد مستقل این کار را می توانند، بکنند؟ افراد نخبه می توانند، این کار را بکنند؟ حتی احزاب هم نمی توانند.

وی در پایان تصریح کرد: بحث قومی و قبیله ای هم مطرح است. خود شورای نگهبان چندین بار این طرح را به خاطر مسائل قومی قبیله ای رد کرده است. در بعضی استان ها ما قومیت های مختلفی داریم. ترک داریم، لر داریم، کرد داریم. هریک از این قومیت ها در استان نمی تواند بالا بیاید. با این اوضاع می توانیم امنیت کشور را حفظ کنیم؟ قطعا با مشکل مواجه خواهیم شد.

گفتنی است، در پایان این مناظره، نشست پرسش و پاسخ دانشجویی مطرح شد.