روابط عمومی ها باید به سمت راه‌حل گرایی حرکت کنند

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی عواملی ازجمله تشدید نارضایتی عمومی و هراس از آینده را عامل اصلی شنیده نشدن صدای روابط عمومی‌ها و دستگاه‌های حاکمیتی دانست و گفت: «بر همین اساس جامعه امروز ما دیگر با یک افکار عمومی یکدست روان مواجه نیست.»

به گزارش عطنا به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، دکتر هادی خانیکی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی در هشتمین نشست شورای هماهنگی مراکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی دستگاه‌های اجرایی کشور که در بانک مرکزی برگزار شد، گفت: کار روابط عمومی فی‌نفسه کار سختی است و در این ایام به دلیل شرایط بحرانی سخت‌تر شده است. در چنین شرایطی بهترین روش برای روابط عمومی‌ها حرکت به سمت راه‌حل گرایی و دوری از روش‌های سنتی مرسوم است.

وی با تأکید بر اینکه در اطلاع‌رسانی با دو مقوله متن و زمینه روبرو هستیم، افزود: این دیدگاه که صرفاً به اطلاع‌رسانی ازنظر ظاهری توجه شود معمولاً حوزه حرفه‌ای روابط عمومی را به تکنیک، امکانات، تزیین و ابزار متوسل می‌کند و درحالی‌که به زمینه توجه نمی‌شود و اگر به زمینه توجه نشود بسیاری از تلاش‌ها بی‌ثمر واقع می‌شوند و تمام زحماتی که با نو کردن روابط عمومی‌ها انجام‌گرفته است، به باد می‌رود.

خانیکی خاطرنشان کرد: در شرایط فعلی شاهد آن هستیم که هرچه اطلاع‌رسانی بیشتر می‌شود در ارتباط، اختلال بیشتری اتفاق می‌افتد. نهاد دولت و دستگاه‌های ذی‌ربط و به‌تبع آن روابط عمومی‌ها در شرایط دشواری قرار گرفته‌اند که صداهایشان خوب شنیده نمی‌شود و این شنیده نشدن خود پیام‌رسان را نیز عصبانی می‌کند. می‌توان این شعر معروف را وصف حال امروزِ روابط عمومی‌ها دانست که «من گنگ خواب‌دیده و عالم تمام کر/ من عاجزم ز گفتن و خلق از شنیدنش»

دکتر خانیکی در ادامه یکی دیگر از مشکلات امروز روابط عمومی‌ها در اطلاع‌رسانی و تبیین امور را مربوط به داخل دولت دانست و گفت: ما در دستگاه‌های دولت با دو نوع ناشنوایی مواجه هستیم، یکی بیرونی و دیگری درونی؛ یکی از دلایل نشنیده شدن صدای دولت به‌رغم اطلاع‌رسانی‌های فراوان، همهمه‌ای است که در خود دستگاه‌های دولت وجود دارد. آن‌ها در داخل، حرف‌های یکدیگر را نیز نمی‌شنوند. در گذشته تجربه موفق نهاد دولت در ایران این بود که ناشنوایی درونی وجود نداشت و بین دستگاه‌ها هم‌اندیشی و هم گویی حاکم بود.

عضو هیئت‌علمی گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی عنوان کرد: اگر از بیرون دستگاه‌های دولتی را ارزیابی کنیم، شاهد کارهای خوبی هستیم که توسط تک‌تک آن‌ها انجام می‌شود ولی این‌ها را نه‌تنها به بیرون بلکه گاه به یکدیگر هم نمی‌توانند به‌خوبی منتقل کنند.

وی با تأکید بر اینکه مسئله مهم در شرایط فعلی تغییر افکار عمومی و شکل‌گیری ذهنیت جمعی جدید است، گفت: این موج فکری جدید از دی‌ماه سال گذشته با اعتراضات شروع و مسئله ارز، تحریم و ... باعث تشدید این شرایط بحرانی شد. در حال حاضر ما با یک افکار عمومی مواجه نیستیم. سال گذشته نگاه جامعه خوش‌بینانه بود و هر خبری توسط رسانه‌ها اعلام می‌شد با اعتماد بیشتری شنیده می‌شد. امید اجتماعی بالاتر بود اما الآن دیگر آن‌گونه نیست.

خانیکی افکار عمومی را به دودسته تقسیم کرد و افزود: گاهی با افکار عمومی امید و اعتماد مواجه هستیم و گاهی با افکار عمومی تردید، سو ظن، بی افقی نسبت به  آینده و بی‌اعتمادی؛ مسئله مهم این است که با هر دوی این‌ها باید گفت‌وگو کرد و راه برقراری ارتباط با هرکدام را به‌صورت جداگانه یافت.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی همچنین به تغییرات مهم پیش‌آمده در افکار عمومی پرداخت و تشریح کرد: تعمیق و تشدید و گسترش نارضایتی‌ها، هراس از آینده و کاهش عمومیت رفتارهای ملی و دینی بین عموم ازجمله این تغییرات هستند. تحقیق ارزش‌ها و نگرش‌ها در موج سوم خودش نشان داد که تحول مسیر در جامعه ایران به سمت فردیت و مادیت بیشتر است و جامعه ایران نسبت به یک دهه قبل فردگراتر و مادی‌گرا تر شده است.

اخبار جعلی مهم‌ترین مسئله روز کشورمان است

دکتر خانیکی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین مسائل روز ایران مواجهه با اخبار جعلی (fake news) است،‌ گفت: پیش از انقلاب تعبیری در مبارزه با استبداد تحت عنوان شکستن تور امنیتی رایج بود، بدین معنا که اگر می‌خواهیم مردم در مبارزه شرکت کنند، ترس از رژیم سیاسی حاکم باید از بین برود؛  از این تشبیه برای توضیح اخبار جعلی استفاده می‌کنم؛ براین اساس اگر می‌خواهیم گفت‌وگویی با جامعه انجام گیرد، این تور اخبار جعلی باید شکسته شود. بار اخبار جعلی به میزانی بالاست که افراد وادار به همنوایی با آن می‌شوند. به بیان بهتر این اخبار جعلی هزینه کار اجرایی را افزایش می‌دهند، چراکه هزینه جلب اعتماد در فضای رسانه‌ای که در آن بی‌اعتمادی حاکم است، بسیار بیشتر از هزینه جلب اعتماد در فضای رسانه‌ای است که در آن اعتماد وجود دارد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه بیان اینکه در خصوص اخبار جعلی (fake news) بازشناسی  و مدنظر قرار دادن ۱۰ نکته ضروری است، تصریح کرد: مواجهه با اخبار جعلی مختص به کشور ما نیست و حتی ایالات‌متحده در زمان برگزاری انتخابات نیز درگیر این موضوع بوده است. درهرحال اگر شکافی در جامعه نباشد، اخبار جعلی در جامعه کارساز نمی‌افتد، متأسفانه دستگاه تبلیغات ما نیز گرفتار این وضعیت است و درواقع سازمان‌های رسانه‌ای غیرشفاف در فرایند توزیع و تولید اخبار جعلی مؤثرند. شاید بتوان بهترین و مهم‌ترین راه برای مقابله با این نکته تولید محتواست.

وی در ادامه افزود: در فضای رسانه‌ای کشور به‌ویژه رسانه شبکه‌ای، دولت دست پایین را دارد و از همه فعال‌تر براندازان و مخالفان و منتقدان دولت هستند و دولت در مرتبه سوم قرار دارد.
خانیکی تأکید کرد: باعث تأسف است که بگویم  در حال حاضر بین شبکه‌های فارسی‌زبان، شبکه‌های مجازی مخالف و نوع رویکرد صداوسیما به دولت، همنوایی در خصوص اخبار جعلی وجود دارد.
این استاد دانشگاه بیشترین نقش اخبار جعلی را در حوزه روزنامه‌نگاری شبکه‌ای خواند و گفت: متأسفانه نهادها و سازمان‌های رسمی و دولتی در این حوزه حضور ندارند. در گذشته در حوزه روزنامه‌نگاری شهروندی، شهروند – کاربران تجربه‌های زیسته خود را در رسانه‌ها مطرح می‌کردند، اما امروزه در برابر آن‌ها سازمان‌های سیاه قرار گرفته‌اند و رسانه‌های رسمی و شبکه‌های اجتماعی را دچار رعب و وحشت می‌کنند.

به گفته این استاد دانشگاه اخبار جعلی دو هدف را دنبال می‌کنند. هدف سیاسی مشخص‌ترین و واضح‌ترین هدف است، اما در کنار این نکته اخبار جعلی به‌نوعی کسب‌وکار نیز تبدیل شده‌اند. معمولاً دستگاه‌ها به این نکته توجه نمی‌کنند و نهادهای با وضعیت مالی نامناسب، متضرر این شرایط هستند.

وی در خصوص نحوه اطلاع‌رسانی صحیح در مواجهه با اخبار جعلی عنوان کرد: در این زمینه و با این ذهنیت جمعی شکل‌گرفته، باید در جست‌وجوی راه‌حل‌گرایی بود. درست است که راه‌حل‌ها قطعی نیستند، اما ظرفیت‌هایی برای ارائه راهکار و راه‌حل وجود دارد. به بیان بهتر، امید می‌تواند راه‌حلی برای افق گشایی باشد، زمانی که امید در جامعه کاهش می‌یابد، اخبار جعلی و منفی گسترش می‌یابند.

خانیکی روند اخبار جعلی را بر داوری عمومی استوار دانست و گفت: در داوری عمومی دولت منفعل است، اگر بتوانیم این را به طرق مختلف و برای مثال از طریق انجام بهتر امور اصلاح کنیم، داوری عمومی نیز نسبت به دولت تغییر می‌کند.

خانیکی نمود فعالیت‌ها در حوزه اطلاع‌رسانی دولت را دچار دو نوع ناهماهنگی خواند و گفت: نخستین مشکل عدم هماهنگی با ساختار جامعه و نداشتن جغرافیای سخن است. امروز و در شرایط فعلی با شهروندی معترض و منتقد روبه‌رو هستیم؛ البته این انتقاد و اعتراض از سوی دولت به رسمیت شناخته‌شده است اما ادبیات اطلاع‌رسانی نسبت به گذشته تغییری نکرده است. مطلوب است که ادبیات اطلاع‌رسانی با بافت جامعه همخوانی داشته باشد. دومین نکته این است که میان روابط عمومی دستگاه‌های اجرایی در امر اطلاع‌رسانی انسجام و یکپارچگی حاکم نیست. دستگاه‌های دولتی در تلاش‌اند بار را بر دوش دیگری بیندازند.

وی با تأکید بر اینکه باید با شناخت از ساختار جامعه با مردم سخن گفت، اظهار کرد: به‌شخصه از صحبت با مردم ناامید نیستم. سخن زمانی باورپذیر می‌شود که از وحدت و انسجام برخوردار باشد. سخنی که در پرداختش هماهنگی وجود نداشته باشد، یکسان شنیده نمی‌شود و در دریافتش اختلال ایجاد می‌شود. لذا دستگاه‌های اجرایی باید با یکدیگر منسجم عمل کنند. برای عبور از این شرایط باید دشواری گفت‌و‌گو را بپذیریم. سطح اول گفت‌وگو، با نخبگان و افراد متخصص محقق می‌شود، یعنی کسانی که در حوزه تخصصی مرتبط با خود قرار می‌گیرند و سطح بعدی تحقق گفت‌و‌گو در حوزه عمومی است. در اینجا یادآور می‌شوم متأسفانه این دولت با نخبگان و طرفداران خودش به‌خوبی گفت‌وگو نمی‌کند.

خانیکی با اشاره به نقش روابط عمومی‌ها در فراهم آمدن امکان گفت‌وگو، عنوان کرد: در کنار شبکه‌های اجتماعی و سایر رسانه‌ها، یکی از پارامترهایی که در گفت‌وگو مؤثر است، نهاد روابط عمومی است. روابط عمومی‌های دستگاه‌های اجرایی می‌توانند امکان گفت‌وگو را میان طرف‌های اجرایی و نیز حرفه‌ای‌های نهادهای مختلف و دانشگاهیان فراهم کنند.