از منظر اسلامی مرزنشین‌ها به اندازه مرکزنشین‌ها از دلارهای نفتی حق دارند

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: در سال ۱۳۶۵ ما با افت بی‌سابقه درآمد نفتی آن هم در دوران جنگ روبه‌رو بودیم و به اعتبار آن اهتمامی که به بخش‌های مولد در دوران دفاع مقدس می‌شد رژیم بعثی صدام به این نتیجه رسیده بود تا وقتی‌که بخش تولیدی در ایران کار می‌کند محال است ایران زیر بار زورگویی‌های آن‌ها برود؛ بنابراین در چنین شرایطی همین‌که اقتصاد ملی ایران بدون بحران اداره شده مثل معجزه می‌ماند.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست «سیاست‌های پولی، مالی و تجاری دوران دفاع مقدس با تأکید بر دوره ۶۴ تا ۶۸»، روز پنجشنبه، ۵ مهرماه با سخنرانی محمدجواد ایروانی،‌وزیر امور اقتصاد و دارایی دوران دفاع مقدس، فرشاد مؤمنی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی در مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد برگزار شد.

فرشاد مؤمنی، عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی در ابتدای سخنرانی خود گفت: واقعیت این است که تجربه اداره اقتصاد ملی در دوران دفاع مقدس یک تجربه منحصربه‌فردی است که می‌تواند برای نظام آموزشی و اجرایی کشور منشأ الهام‌بخشی و راهنمایی باشد؛ با کمال تأسف به دلایل گوناگون این دقت بایسته در فرآیندهای تصمیم‌گیری و تخصیص منابع ما جا نیفتاده تا از تجربه‌های تاریخی درس بگیریم؛ بنیه یادگیری جمعی ما به‌شدت ضعیف است و باید تلاش کنیم تا علل این شدت ضعف را در معرض نقد قرار دهیم.

وی افزود: کسانی که شیوه تخطئه را پیش گرفتند یکی از کارهای ظالمانه‌ای که انجام می‌دهند این است که آن‌همه اراده، اندیشه و تلاش که یک کارنامه منحصربه‌فرد و تکرار نشده در دوران جنگ را رقم زده به‌جای اینکه در مرکز توجه و بررسی‌های کافی قرار دهند؛ آن را فرو می‌کاهند.

وی ادامه داد: هیچ‌کس به‌اندازه مرحوم فقید استاد عالی‌نسب در طراحی و اداره‌اش نقش نداشته و منشأ یک دستاورد برای جمهوری اسلامی بوده است که شبیه به این افتخار در هیچ ساحتی در طول جمهوری اسلامی تا به امروز اتفاق نیفتاده است؛ در آن دوره ما شاهد این هستیم با اینکه یکی از طولانی‌ترین جنگ‌های تاریخ ایران است حتی یک مورد مرگ‌ومیر ناشی از قحطی ثبت‌نشده و این موضوع جای تأمل دارد اینکه چرا این موضوع که در تاریخ ایران افتخارآمیز بوده مورد تخطئه قرار می‌گیرد.

استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی بیان کرد: خوشحالیم که تا به امروز جمهوری اسلامی آغازگر هیچ جنگی نبوده است، اما اگر مورد تجاوز قرار بگیرد این را حق خودمان می‌دانیم که از کشور دفاع کنیم و حیاتی‌ترین عرصه این دفاع هم چگونگی نظم‌بخشی به اقتصاد ملی است و اگر این تجربه را ما خوب نفهمیم بهترین فرصت‌ها را به تهدیدهای بزرگ تبدیل می‌کنند.

مؤمنی اظهار کرد: در دوران پس از جنگ وقتی‌که آن دقت‌ها کنار گذاشته شد؛ مثلاً فرض کنید که می‌گفتند دولت با طرح کوپن الگوی مصرف مردم را به هم زد و برای خانوارهای روستایی و مرزنشین هم مصرف‌هایی از قبیل ارزاق عمومی را مقرر کرد و این را یک خطای راهبردی می‌دانستند درحالی‌که اگر کسی با الفبای توسعه و اقتصاد اسلامی آشنا باشد می‌داند که وقتی شما روی الگوی مصرف نیازهای اساسی سرمایه‌گذاری می‌کنید به این معناست که خانوارها را از هزینه‌های سنگین درمانی معاف می‌کنید؛ از منظر اسلامی هم مرزنشین‌ها همان‌قدر از دلارهای نفتی حق دارند که مرکز نشین‌ها حق دارند؛ همچنین به شیوه‌ای داده شده که نه انگیزه‌های مصرفی کالاهای لوکس و تجملی را افزایش داده و نه سوءکارکردی در طرز اداره کشور پدید آورده است.

وی افزود: زمانی که طرح آزادسازی واردات از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۳ انجام شد، واردات کالاهای لوکس و تجملی ۵۰ برابر شد و باید به این مسئله درباره الگوی مصرف حساس باشند نه الگویی که امکان کیفیت زندگی را برای فرودستان فراهم می‌کند.

وی ادامه داد: در دوران پس از جنگ رویکرد شوک‌درمانی و آزادسازی در زمینهٔ مالی و تخصیص منابع در دستور کار قرار گرفت و امروز ایران چوب همین رویکرد را می‌خورد؛ بنیان اصلی حرکت به سمت بازی با نرخ ارز این بود که دولت این توهم را داشت که انحصار نسبی عرضه ارز را در اختیار دارد و بنابراین اگر ارزهای محدودی را که در اختیار دارد هرقدر گران‌تر بفروشد بیشتر می‌تواند منابع مالی در اختیار داشته باشد و اهداف توسعه‌اش را پیگیری کند ولی آن چیزی که اتفاق افتاده این است که یکی از بی‌سابقه‌ترین و هولناک‌ترین شرایط در اثر شوک‌درمانی با بازی در نرخ ارز در ده سال اول بعد از جنگ اتفاق افتاده است.

مؤمنی در خصوص رویکرد شوک‌درمانی با بازی در نرخ ارز گفت: در جلد دوم پیوست دو لایحه برنامه سوم صفحات ۴۸ تا ۴۹ آمده است بساطی که از طریق دستگاه‌های نرخ ارز، آزادسازی، خصوصی‌سازی، تعدیل نیروی انسانی و از این قبیل بر سر ایران آمد یکی از پیامدهایش این بود که کشور را در معرض بحران سرمایه‌گذاری صنعتی قرار داد و متأسفانه دولت نمی‌خواهد این موضوع را باور کند اینکه وقتی هولناک‌ترین بی‌ثباتی را در کشور به وجود می‌آورند تولیدکنندگان بیشترین آسیب را می‌بینند و بالندگی زندگی مردم تابع بنیه تولید ملی است.

وی ادامه داد: در آن سند با استناد به تجربه برنامه‌های اول و دوم می‌گوید در اثر این شیوه اقتصاد ملی طی سال‌های برنامه دوم به‌طور متوسط، ما سالانه رشد منفی ۵/۹ درصدی را در سرمایه‌گذاری صنعتی تجربه کردیم؛ در مورد بخش کشاورزی هم به گزارشی که سال ۱۳۷۵ جهاد سازندگی منتشر کرد، استناد کردم و نشان داده بود که شوک‌درمانی درباره نرخ ارز، بخش کشاورزی ایران را با بحران مکانیزاسیون روبه‌رو کرد و کشاورزان ما را دچار پس‌افتادگی‌ای کرد که دوباره به سنت اجدادی کشاورزی بازگردند و خودشان را از دستاوردهای نوین علمی، فنی و ماشین‌آلات جدید محروم شده ببینند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی در مورد اینکه خیلی‌ها ابعاد همدلی دولت و مردم در دوران جنگ را به جوگیری نسبت می‌دهند، گفت: در صفحه ۳۰۲ کتاب اقتصاد ایران در دوران تعدیل ساختاری جدولی را به نقل از بانک مرکزی آوردم که در آن تحولات الگوی مصرف ایران را درزمینهٔ مصرف‌های حیاتی مورد مقایسه قرار داده تا نشان بدهد مابه‌ازای اینکه مردم در آن موقع از دولت صداقت و همدلی می‌دیدند دولت را همراهی می‌کردند و اگر غیر این بود هرگز چنین کاری نمی‌کردند؛ انعکاس این موضوع در زندگی خود مردم در این گزاش می‌گوید که در فاصله سال ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۲ سرانه مصرف انواع گوشت دام از سوی مردم از ۱۲۲ کیلو از سال ۱۳۶۷ به ۷۸ کیلو در سال ۱۳۷۲ سقوط کرده است.

مؤمنی بابیان اینکه الآن ممکن است دولت از افزایش قیمت دلار برای کسب درآمد سرمست باشد، گفت: شما را به گزارش سال ۱۳۷۳ سازمان برنامه‌وبودجه در صفحه ۷۴ ارجاع می‌دهم که می‌گوید نرخ تورم در سال ۱۳۷۲ حدود ۵/۲۲ درصد بوده، شاخص ضمنی هزینه‌های مصرف دولت در همان سال بالغ‌بر ۷۰ درصد رشد داشته یعنی این یک توهم هولناکی برای دولت است که اگر فکر کند از طریق سیاست‌های تورم‌زا نفع می‌برد و چقدر بدبختی و بی‌سوادی باید وجود داشته باشد که آن چیزهایی که بر سر کشور آمده و ما هزینه‌هایش را پرداخت کردیم و به اعتبار اینکه این سیاست‌ها با منافع لاشخورها هماهنگی دارد تمام آن تجربه‌های تاریخی نادیده گرفته شود.

وی ادامه داد: این صفحه ۷۴ از این نظر اهمیت دارد که در آن به‌صراحت گفته‌شده عامل افزایش سه برابری هزینه‌های مصرفی دولت نسبت به مردم در این سال فروش بخش بزرگ‌تری از درآمدهای ارزی دولت به نرخ شناور بوده است.

وی درباره بازی‌های اخیر بر روی حجم نقدینگی بیان کرد: اگر در جامعه ما اندیشه توسعه جایگاهی داشت باید بیش از آنکه به کمیت نقدینگی توجه کنیم به تحولات کیفی آن نیز توجه داشته باشیم مثلاً وقتی‌که سیستم و دستگاه‌های دولتی را به سمت ربا برانگیختند متوجه نمی‌شوند که آثارش به‌صورت کشور، دولت، مردم و تولیدکننده برمی‌گردد بنابراین باید بر کیفیت نقدینگی توجه کنند؛ در سال ۱۳۹۶ گزارش‌های رسمی می‌گوید که چیزی حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان فقط سود پول در این اقتصاد پرداخت شده است.

مؤمنی با اشاره به اینکه نسبت پول به نقدینگی، از لحاظ کیفیت نقدینگی حائز اهمیت است، گفت: در کل دوره جنگ این نشان‌دهنده این است که اقتصاد در این دوره در رونق به سر می‌برد و چقدر تقاضای معاملاتی برای پول وجود دارد؛ در دوران دفاع مقدس این سهم پول به نقدینگی بین ۵/۴۹ درصد تا ۵۴ درصد در نوسان بود یعنی وجه غالب، تشویق به فعالیت اقتصادی بوده است؛ این نسبت در پایان خرداد سال ۱۳۹۷ به ۱۳ درصد رسیده که این سطح از رکود و بی‌رغبتی به کار و تلاش در تاریخ اقتصاد بعد از انقلاب بی‌سابقه است؛ سهم سپرده‌های مدت‌دار این نسبت به‌طور متوسط در سال‌های دفاع مقدس ۶/۴۶ درصد و در دوره جدید این نسبت بالای ۸۰ درصد بوده است و در خرداد ۱۳۹۷ این نسبت به ۸۷ درصد رسیده یعنی بساطی برپا کردند که حتی تولیدکنندگان باسابقه و خوش‌سابقه هم ترجیح بدهند کارشان را تعطیل کنند و پول‌هایشان را در بانک بگذارند و استفاده کنند.

این اقتصاددان در خصوص نحوه توزیع این نقدینگی تصریح کرد: کسانی که برای فرار از مسئولیتشان بحث نقدینگی را عمده می‌کنند هیچ‌وقت راجع به کیفیت نقدینگی صحبت نمی‌کنند برای اینکه بدانید بازار سیاست‌های پولی کشور چطور آرایش پیدا کرده که دقیقاً علیه توسعه ملی کار کند به داده‌های مربوط به سال ۱۳۸۵ اشاره می‌کنم؛ تا پایان سال ۱۳۸۴ سهم صنعت و معدن از کل تخصیص‌هایی که از سوی بانک داده می‌شد از ۴/۳۳ درصد از سال ۱۳۸۴ به ۵/۱۸ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است یعنی دقیقاً از زمانی که تحریم‌ها شدت پیدا کرده فشار بر بخش‌های تولیدی بیشتر شده است و سهم بازرگانی متفرقه عمدتاً واردات از ۷/۲۴ درصد در سال ۱۳۸۴ به ۸/۴۷ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده؛ یعنی گویی بانک‌های خصوصی و مقامات بانک مرکزی ما برنامه‌ریزی کردند که مقاومت اقتصادی ایران را از طریق تضعیف بخش‌های مولد و ایجاد تسهیلات بی‌سابقه برای دلالی و واسطه‌گری و واردات در هم بشکنند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی درباره ابعاد عدم شفافیت‌ها در مسئله کیفیت نقدینگی گفت: در سنجش شفافیت در بانک مرکزی یک شاخص مهم، حجم سپرده‌ها منهای حجم تسهیلات اعطا شده است این شاخص می‌گوید در پایان آذر ۱۳۹۶ جمع آن‌ها از مرز ۵۰۰ هزار میلیارد تومان عبور کرده؛ کلیدی‌ترین نکته این است که از این ۵۰۰ هزار میلیارد، ۴۰۰ هزار میلیارتومانش مربوط به عملکرد بانک‌های خصوصی است.

مؤمنی اظهار کرد: یکی از برخوردهای فرصت‌طلبانه و غیر کارشناسانه که در ارزیابی عملکرد اقتصاد ایران در دروان دفاع مقدس انجام می‌دهند این است که داده‌های مربوط به سال‌های ۱۳۶۵ تا پایان جنگ را برجسته می‌کنند و نماد خیلی از استنتاج‌ها قرار می‌دهند.

وی در پایان تصریح کرد: در سال ۱۳۶۵ ما با اولین شوک معکوس نفتی و افت بی‌سابقه درآمد نفتی آن‌هم در دوران جنگ روبه‌رو بودیم به اعتبار آن اهتمامی که به بخش‌های مولد در دوران دفاع مقدس می‌شد رژیم بعثی صدام به این نتیجه رسیده بود تا وقتی‌که بخش تولیدی در ایران کار می‌کند محال است ایران زیر بار زورگویی‌های آن‌ها برود؛ بنابراین در چنین شرایطی همین‌که اقتصاد ملی ایران بدون بحران اداره شده مثل معجزه می‌ماند.