دانشگاه‌های ایران در میان دانشگاه‌های جهان مطلوبیت چندانی ندارند

مدیر امور پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه دانشگاه‌های ایران در میان دانشگاه‌های جهان مطلوبیت چندانی ندارند، خاطرنشان کرد: این مطلوبیت صرفاً براساس رتبه‌بندی‌های بین‌المللی نیست، بلکه براساس تقاضاها و درخواست‌ها جهت تجربه تحصیل و پژوهش در نهادهای آکادمیک ایران است.

به گزارش عطنا، همایش ملی «بین‌المللی‌سازی پژوهش و آموزش در ایران» با مشارکت ۶ دانشگاه کشور با محوریت گزارش فعالیت‌های سه ساله و بررسی راهکارهای بین‌المللی‌سازی دو بخش مهم آموزش عالی در کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

دکتر علی خورسندی‌طاسکوه، عضو هیئت علمی گروه مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی دانشگاه علامه طباطبایی و مدیر امور پژوهشی این دانشگاه، به سخنرانی در حوزه الزامات و راهکارهای بین‌المللی شدن پژوهش و آموزش عالی در ایران پرداخت و در ابتدا بحث خود را به دو بخش اصلی تقسیم کرد.

وی مباحث خود را نخست، شامل مسائل اساسی توسعه نیافتگی پژوهش و آموزش عالی بین‌المللی در ایران، و دوم، شرایط امکان و راهکار‌های احتمالی برای توسعه علمی و  آموزش عالی بین‌المللی، برشمرد.

خورسندی با اشاره به اینکه دانشگاه‌های ایران در میان دانشگاه‌های جهان مطلوبیت چندانی ندارند، خاطرنشان کرد: این مطلوبیت صرفاً براساس رتبه‌بندی‌های بین‌المللی نیست، بلکه براساس تقاضاها و درخواست‌ها جهت تجربه تحصیل و پژوهش در نهادهای آکادمیک ایران است.

وی به بیان مثالی در این خصوص پرداخت و گفت: در سال 2000 عملکرد مالی آموزش عالی بین‌المللی حدود 30 میلیارد دلار بود که این مبلغ در سال 2017 به 120 الی 150 میلیارد دلار رسید که طبق پیش‌بینی سازمان همکاری و توسعه اقتصاد و یونسکو این مبلغ در سال 2030 به 300 الی 400 میلیارد دلار می‌رسد که سهم ایران از این خان نعمت جهانی، بسیار کم است.

عدم تنوع آموزشی در دانشگاه‌های ایران

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، عدم تنوع آموزشی در دانشگاه‌های ایران را از دیگر نقاط ضعف عدم رسیدن به آموزش و پژوهش بین‌المللی دانست و ادامه داد: پردیس‌های دانشگاهی ما بیش از اینکه ناهمگون و نامتجانس باشند، همگون و متجانس هستند؛ به همین دلیل از منظر سیاست‌های آموزش عالی بین‌المللی، صرفاً دارای کارکرد محله‌ای و بومی هستند و کارکرد منطقه‌ای و جهانی ندارند.

وی در ادامه به بیان دیگر نقاط ضعف‌ نهادهای آموزش عالی در ایران پرداخت و گفت: براساس آمار یونسکو، درحال حاضر 60  هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور مشغول تحصیل هستند، همچنین حدود 12 هزار دانشجوی بین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌المللی در داخل ایران درحال تحصیل بوده که 92 درصد آن‌ها از چهار کشور خاص هستند؛ بنابراین، علاوه بر این‌که پردیس‌های دانشگاهی ما در سطح استاندارد بین‌المللی نیستند در همان حد پایین نیز فاقد تنوع هستیم.

خورسندی افزود: نکته مهم این است که در همین منطقه خاورمیانه کشورهای مصر، امارات متحده عربی و عربستان جزء 20 کشوری بوده که دارای دانشگاه‌های بین‌المللی در جهان هستند.

وی در ادامه اظهار کرد: این مسئله در حالی است که ایران با این تعداد از دانشگاه‌ها و این حجم از امکانات و شرایط ژئوکالچر و ژئوپلیتیک جزء این 20 کشور نیست.

خورسندی در مورد عوامل امتناع بین‌المللی شدن آموزش عالی در ایران، گفت: مسئله کلیدی خود هویت و ارزش دانشگاه در ایران است؛ یعنی در ایران به‌رغم این‌که سازمان‌های آموزش عالی وجود دارند و به معنای واقعی مناسبات اداری از قبیل کنکور سراسری، جذب متمرکز استادان و دیگر شاخصه‌ها را رعایت می‌کنند، اما دانشگاه‌های ایران به لحاظ ارزش‌های آکادمیک نهادین، همچنان مشکلات پیش از انقلاب فرهنگی را دارند و تفاوتی نکرده‌اند.

عدم وجود مدیریت استراتژیک در نظام آموزش عالی

مدیر امور پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی عدم وجود زیرساخت‌های آموزشی در دانشگاه‌های ایران را یکی دیگر از مسائل و مشکلات دانست و گفت: برای بین‌المللی شدن ما صرفاً به کتاب‌ها و منابع درسی بین‌المللی نیاز نداریم، بلکه مشکل اساسی در این زمینه عدم تنوع استادان است؛ به‌طوری که در اکثر دانشکده‌های ما دانشجویان چند درس مختلف را تنها با یک استاد می‌گذرانند.

وی در ادامه تأخر مدیریتی و انفعال سیاستی را از دیگر نقاظ ضعف دانست و اظهار کرد: سیستم آموزشی ما در عمل مرکزی نیست، اما گذشته از وزارت علوم، مدیریت خود دانشگاه‌های ما نیز دچار نقصان و فاقد برنامه‌ریزی استراتژیک هستند.

خورسندی افزود: زیرساخت‌های مدنی و رفاهی برای بین‌المللی شدن در جامعه ما وجود ندارد، در صورتی که آمریکا در سال 2016 حدود 16 میلیارد دلار درآمد از دانشجویان و حدود 7 میلیارد دلار از رفت‌وآمد خانواده‌ها به کانادا داشته است، لذا فراهم شدن زیرساخت‌های اجتماعی، اقتصادی، زیستی و مدنی در کشور ضروری است.

حساسیت‌های فرهنگ عمومی مانعی بر سر راه بین‌المللی شدن آموزش

وی خاطرنشان کرد: برخی از حساسیت‌هایی که در فرهنگ عمومی وجود دارند از بین‌المللی شدن هراس دارند، به‌طوری که یکی از مسئولان وزارت علوم در سال 1394 در جلسه‌ای، بین‌المللی شدن را با ارزش‌های جامعه ما ناسازگار دانست؛ در صورتی که بین‌المللی شدن شرایط و بستری فراهم می‌کند که ما بتوانیم ارزش‌های فرهنگی و بومی خود را صادر کنیم.

خورسندی گفت: ما باید با نهادهای سیاسی غیرمتعارف چانه‌زنی کنیم، چراکه شاید خود این نهادها در زمینه از دست دادن سرمایه‌های انسانی ما آگاهی لازم را نداشته باشند؛ در این امر نیز خود دانشگاه‌ها باید پیش‌قدم باشند و نباید از وزارت علوم توقع داشت.

وی در بیان راهکارها و استراتژی‌های بین‌المللی شدن، گفت: اولین راهکار (IUC) است؛ یعنی باید تمام زیرساخت‌ها، امکانات و مسائل بیرونی فراهم و به برنامه‌های درسی عنایت شود، بنابراین ما نمی‌توانیم با محتویات کنونی که منابع آن‌ها مربوط به 30 الی 40 سال پیش است به بین‌المللی شدن دست یابیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی برنامه آموزشی دوزبانه را حیاتی دانست و گفت: تا سال 2004، آلمان کشوری بود که در برابر دوزبانه شدن دانشگاه‌ها مقاومت می‌کرد اما بعد از این تاریخ نظام آموزشی آلمان قبول کرد که دوره‌های کارشناسی‌ارشد و دکترا می‌توانند به دوزبان آلمانی و انگلیسی تدریس شوند که همین موضوع سبب شد در طی 10 سال، بالاترین رشد را در آموزش عالی داشته باشد؛ بنابراین ما نیز در این زمینه باید مطالبه خود را افزایش دهیم.

وی در مورد مسائل برون دانشگاهی به بحثی در کتاب خود با عنوان «عقلانیت سیاست‌گذاری در شرایط عدم عقلانیت» اشاره کرد و بیان کرد: در جایی که سیاست‌گذاری‌های ما بر اساس اصول و مدیریت دانش نیست ما نمی‌توانیم انتظار برطرف شدن راحت مسائل را داشته باشیم، بنابراین باید بسیار حرفه‌ای وارد گفت‌وگو شویم.

وضعیت پژوهش در دانشگاه‌های ایران

خورسندی در ارتباط با بحث پژوهش، یادآور شد: پژوهش در دانشگاه‌های ما به بازی گرفته شده است و سهم بخش خصوصی ما از پژوهش براساس آمار خود دولت صفر است و منبعی به ‌آن تخصیص داده نمی‌شود، برای مثال سهم ایران برای پژوهش از تولید ناخالص ملی 5/0 درصد است.

مدیر امور پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: متأسفانه از این میزان کمتر از 70 درصد تخصیص پیدا می‌کند و از این 70 درصد حدود 40 درصد آن وارد وزارت علوم و 60 درصد آن وارد سازمان های دیگر می‌شود، حال از این 40 درصد که وارد دانشگاه‌ها می‌شود کمتر از 35 درصد جذب پژوهش و باقی آن نیز صرف هزینه‌هایی به نام پژوهش می‌شود.