گفت‌وگوهای اجتماعی بخش مهمی از راه‌ حل هستند

استادیار تعاون و رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی بی‌اعتمادی مفرط مردم نسبت به نهاد حاکمیت، حس بی‌آیندگی بین مردم و شکاف طبقاتی آشکار را گسل‌های اجتماعی کشور دانست و گفت: ما به جای اینکه به دنبال مواجه با عوامل اساسی باشیم به دنبال پنهان کردن مسائل هستیم. نگاه مردم به آسیب‌های مختلف هم یک بخش مهمی از  راه حل است.

به گزارش عطنا، بیست و هفتمین گفت‌وگوی اجتماعی «تهران امید دارد» با موضوع «نقد و ارزیابی سیاست‌گذاری در حوزه آسیب‌های اجتماعی» چهارشنبه، ۲۷ تیرماه در سرای محله راه‌آهن برگزار شد.

در این نشست دکتر رضا امیدی، استادیار تعاون و رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی، دکتر حسین راغفر، دانشیار اقتصاد دانشگاه الزهرا، دکتر الهام فخاری، دانش‌آموخته دکتری روان‌شناسی‌تربیتی و عضو شورای شهر تهران، دکتر نصرالله آبادیان، شهردار منطقه ۱۱ تهران و علی‌اصغر فراهانی، دبیر شورایاری سرای محله راه‌آهن به ارائه دیدگاه‌های خود پرداختند.

رضا امیدی، استادیار تعاون و رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در این نشست گفت: الان در وضعیتی هستیم که گفت‌وگوهای اجتماعی نه تنها ابزاری برای پیدا کردن راه‌ حل بلکه  بخش مهمی از راه حل هستند؛ خوب است که این گفت‌وگو را داشته باشیم و به صدای نهادهای مدنی بیشتر توجه کنیم.

وی با بیان اینکه سال‌هاست که در محله هرندی کار می‌شود اما هنوز مسئله آن حل نشده است، گفت: پژوهشگری درباره تجربه خودش از سال ۱۳۳۹ می‌گوید اگر این جامعه (ایران) با بحران مواجه نشود، اگر با تغییر نظام سیاسی مواجه نشود باید تعجب کنیم؛ درباره محله هرندی هم همینطور است.

استادیار تعاون و رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه گفت: دکتر مومنی یادداشتی داشت به نام «دولت آتش‌نشان» که در آن می‌گفت که دولت‌ها در ایران اجازه می‌دهند بحران بوجود آید، گُر بگیرد بعد شلنگ می‌گیرند که چطور آن را خاموش کنند.

امیدی اظهار کرد: فکر می‌کنم ما طی ۴۰ سال به یک دولت آتش‌نشان رسیده‌ایم و با یک نظام سیاست‌گذاری مواجه هستیم که مدام در عرصه عمومی گدازه تولید می‌کند یعنی چالش‌هایی را تولید می‌کند که هر چقدر هم شلنگ آتش‌نشانی بگیریم توان خاموش کردنش را نداریم.

وی افزود: در دو دهه اخیر حجم تولید فقر در کشور به مراتب شتابان‌تر از برنامه‌های مواجه با فقر بوده  است؛ همبستگی  اجتماعی، موضوعی است  که ما در جامعه ما با آن مواجه هستیم و در جامعه‌شناسی از آن به عنوان زهوار همبستگی صحبت می‌کنند.

دولت خودش را  کنار می‌کشد و مدام مشروعیت‌زدایی می‌کند و به خودش مشروعیت می‌دهد.

استادیار تعاون و رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: انواع پیمایش‌هایی که در نهادهای رسمی و حاکمیت انجام شده نشان‌دهنده این است که ما چند گسل در اجتماع داریم: ۱- بی‌اعتمادی مفرط مردم نسبت به نهاد حاکمیت ۲- حس بی‌آیندگی بین مردم ۳- شکاف طبقاتی که در حال افزایش و عریان شدن است.

امیدی در ادامه گفت: همبستگی اجتماعی دو سطح در سیاست‌گذاری اجتماعی دارد، اول اینکه تلاش تمام نظام‌ها باید معطوف به کاهش انواع نابرابری‌های اجتماعی باشد، از نابرابری‌های منطقه‌ای گرفته تا نابرابری‌های قومیتی، دوم اینکه باید تلاش شود پیوندهای اجتماعی شکل گیرد و تا بیشترین حد ممکن افزایش یابد، یعنی محله‌ها رشد کنند و مردم نسبت به محله خود حس هویت و تعلق پیدا کنند.

وی افزود: اگر جایی برای امیدواری وجود داشته باشد، «شورا» است، من شورا را جدا از بقیه ارکان‌های حاکمیت می‌دانم، باید به «نهادهای مدنی» و خود مردم امیدوار باشیم؛ در چند دهه اخیر مطالبه‌ نهادهای مدنی به خیریه تبدیل شده است که تنها کار مددرسانی انجام می‌دهند؛ شاید از مطالباتشان ناامید شدند ولی به نظرم اینکه جمعیت امام علی آمد و روی مسائل کلان انگشت گذاشت خوب است و لازم است که سایر نهادهای مدنی هم به این سمت برگردند؛ مثلا اوایل دهه 70 نهادهای کودکان بسیار مطالبه‌گر بودند.

استادیار تعاون و رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: الگویی که در نظام سیاست‌گذاری ما در حوزه اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی وجود دارد و می‌خواهد مسائل را حل کند اساسا به حل مسئله منجر نمی‌شود و در خوشبینانه‌ترین حالت تنها می‌تواند مسئله را تثبیت کند.

امیدی افزود: محاسبات ما نشان می‌دهد که تهران هنوز با مسئله کارتن‌خوابی مواجه نشده است، تهران براساس ظرفیت اقتصادی شاید ۵ برابر الان می‌تواند کارتن خواب داشته باشد، این موضوع توجیه است، نزدیک پل مدیریت روزانه بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ نفر مواد مخدر مصرف می‌کنند و حدودا ماهیانه ۲۵۰ میلیون جهش مالی از مواد مخدر وجود دارد.

وی گفت: ما به جای اینکه به دنبال مواجه با عوامل اساسی باشیم به دنبال پنهان کردن یک سری علائم هستیم به همین خاطر است که در این وضعیت مواجهه‌ها عمدتا تبدیل به مواجه‌های مددکارانه شده است و مشکل حل نمی‌شود همچنین نگاه مردم به آسیب‌های مختلف هم یک بخش مهمی از شکل دادن به راه حل است.

دولت مدام می‌خواهد از خودش مسئولیت‌زدایی کند

استادیار تعاون و رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه طی فرآیندهای سیاست‌گذاری کلان در اقتصاد سیاسی، اقدام به شهروند‌زدایی و مددجوسازی می‎‌کنیم، گفت: در جامعه‌شناسی مفهومی به نام پزشکی شدن جامعه وجود دارد، پزشکی‌سازی مواجه با آسیب‌های اجتماعی، دو پیامد داشت اولین مسئله این بود که از مسئله آسیب‌های اجتماعی سیاست‌زدایی کرد یعنی در وحله اول فرد آسیب‌دیده خودش مقصر است و مسئله کاملا فردی است یعنی نگاه‌ها از ساختار به خود شخص منتقل می‌شود.

امیدی دومین پیامد منفی را عاملیت‌زدایی از خود شخص دانست و گفت: می‌گویند شخص توانایی حل مسائل خودش را ندارد و باید تحت پوشش یک متخصص باشد. کلینیک‌های ترک اعتیاد به قدری افزایش یافته که گویی اعتیاد، ساده است و خود مسئله مصرف را از مسئله بودگی می‌اندازند  چون اقتصاد سیاسی همین را می‌خواهد.

وی گفت: بعضی از نهادها نظرشان این است که مصرف مواد آزاد شود و جایی را برای کارتن‌خواب‌ها اختصاص دهند و می‌گویند در تمام دنیا این موضوع وجود دارد در صورتیکه که درست نیست در آمریکا که بالاترین اقتصاد آزاد را دارد تنها در چند ایالت مصرف موادر مخدر آزاد است؛‌ متأسفانه ما دیگر به آسیب‌های ناشی از این موضوع فکر نمی‌کنیم.

در واقع مسئله آسیب‌های اجتماعی هم تبدیل به مجموعه‌ای از بازارها می‌شود که دولت نهایتا می‌خواهد این بازارها را تنظیم کند و به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف خودش استفاده کند.

استادیار تعاون و رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه گفت: دولت مدام می‌خواهد تحت اقتصاد سیاسی بوجود آمده از خودش مسئولیت‌زدایی کند؛ مثلا چقدر بودجه صرف مبارزه با تروریسم و چقدر صرف مقابله با فقر می‌کنیم.

امیدی اظهار کرد: دولت به‌رغم گفتمان سیاسی، خودش را از این حوزه کنار می‌کشد و منابعی که با توجه به این حجم از مسئله اختصاص می دهد واقعا شوخی است؛ متناسب با این، سیاست‌های ما نیز کاملا فردگرایانه می‌شود مثلا توانمندسازی که یک مفهوم ساختاری است را تبدیل به مسائل فردی کرده‌ایم به همین خاطر است که از دل این اقدام حل مسئله حاصل نمی‌شود.

وی افزود: این اقتصاد سیاسی مدام مشروعیت‌زدایی می‌کند یعنی راه‌حل‌ها را نامحتمل و غیرعقلانی معرفی می‌کند و به خودش مشروعیت می‌دهد و در واقع مسئله آسیب‌های اجتماعی هم تبدیل به مجموعه‌ای از بازارها می‌شود که دولت نهایتا می‌خواهد این بازارها را تنظیم کند و به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف خودش استفاده کند مانند بازار اعتیاد و ... .

استادیار تعاون و رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی خاطرنشان کرد: تقریبا تمام مطالعاتی که در ایران انجام شده است تأکید می‌کنند که نگاه انتظامی-امنیتی مهمترین چالش مواجه با آسیب‌های اجتماعی است اما دو سال پیش وزارتخانه سیاسی-امنیتی کشور سازمان امور اجتماعی تأسیس کرد که این یک اشتباه استراتژیک بود که در دولت آقای روحانی اتفاق افتاد.

امیدی از نبود برنامه اجتماعی مناسب برای حل مسئله مسکن اظهار نارضایتی کرد و افزود: بحران جدیدی که در آینده خواهیم داشت، بحران بی‌مدرسگی است چون بسیاری از مدارس به بخش خصوصی واگذار شده است و تعداد دانش‌آموزان کاهش یافته است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: شورای شهر و شهرداری باید تبدیل به سخنگوی جامعه شوند و فهرستی از کارهایی که نباید انجام دهند را آماده کنند.