فقدان مشروعیت و مقبولیت چالش‌ اساسی دیوان بین‌المللی کیفری است

عضو هیئت علمی گروه حقوق دانشگاه بوعلی‌سینای همدان با بیان اینکه فقدان مشروعیت و مقبولیت یکی از چالش‌های اساسی «دیوان بین‌المللی کیفری» است، گفت: کشورهای متعددی دیوان را  به دلیل اینکه صلاحیت رسیدگی به اتفاقات کشورهای غیرعضو را دارد فاقد مشروعیت می‌­دانند، همچنین به دلیل اینکه هر لحظه امکان دارد دادستان به عنوان یک انسان از اختیاراتش استفاده ابزاری کند، نمی‌­توان دادستان دیوان را دارای مقبولیت و مشروعیت دانست و گروهی دیگر دیوان را حاصل طراحی صاحبان قدرت دانسته و معتقدند مردم در نوشتن قانون‌های آن نقشی ندارند، به همین دلیل آن را فاقد مقبولیت می­‌دانند.

به گزارش عطنا، پنجمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی«دیوان بین‌المللی کیفری» با عنوان «دیوان بین‌المللی کیفری و چالش‌های فلسفی» به همت هسته پژوهشی حقوق بین‌المللی کیفری دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه‌طباطبائی با حضور مهدی هداوند وهیبت‌الله نژندی‌منش، اعضای هیئت علمی گروه حقوق عمومی و بین‌الملل دانشگاه‌ علامه‌طباطبائی، فریدون جعفری، عضو هیئت علمی گروه حقوق دانشگاه بوعلی‌سینای همدان و فرهاد جم، دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه علامه‌طباطبائی دوشنبه، ۷ اسفند برگزار شد.

فریدون جعفری، عضو هیئت علمی گروه حقوق دانشگاه بوعلی‌سینای همدان در بخشی از این نشست ضمن تشکر از برگزارکنندگان، و ابراز امیدواری از افزایش این نشست‌­ها گفت: عرایض بنده براساس خود دیوان و چالش‌­های نظری‌­ای است که در موضوع چگونگی تشکیل آن وجود دارد.

وی افزود: علوم انسانی مانند کوه یخی است که فقط بخشی از آن هویداست و بخش دیگر آن مشخص نیست؛ هر یک از رشته‌های علوم انسانی با توجه به مقتضیات خود در جهت معرفی آن قسمت تلاش می‌کنند و طبیعی است که در این حوزه اختلاف نظر وجود داشته باشد چرا که علوم انسانی نمی‌­تواند مانند علوم تجربی در چارچوب نظریه‌پردازی داشته باشد.

این عضو هیئت علمی گروه حقوق دانشگاه بوعلی‌سینای همدان معتقد است در بحث توجه به مباحث فلسفی سه نکته اساسی باید مورد توجه قرار گیرد، دوری از سفسطه و عناد یعنی فلسفه با توجه به بنای عقلانی خود باید از سفسطه دوری کند، استدلالات باید مبنای عقلانی داشته باشد و دیدگاه‌های فلسفی با توجه به مقتضیات جامعه امروزی طرح شود و نباید خیلی ماورالطبیعه و متافیزیکی باشد که درگیر مباحث پوپولیستی و عوامگرایی شود.

مدیرکل دفتر بازرسی و پاسخگویی به شکایات وزارت علوم ضمن اشاره به این که چالش­‌های فلسفی مبتنی بر دیوان را در پنج بحث خلاصه کرده­ است، ادامه داد: اولین چالش، بحث عدم انطباق با واقعیات جهانی و آرمانی بودن است. نویسندگان دیوان کیفری از دیوان تحت عنوان دادگاه آرمان‌­ها نام برده‌اند  و معتقدند هدف باید مبارزه با فقر و نابرابری در توزیع ثروت باشد.

جعفری افزود: آنها در استدل‌هایشان به تقسیم‌بندی نیازها توسط مازلو اشاره می‌کنند و می­‌گویند بحث دیوان تا موقعی که نیازهای اولیه رفع نشود موفق نخواهد بود. این ایراد نه تنها به دیوان که یکی از ابزارهای جهانی کنترل نظم است بلکه راجع به همه­ نهادها و سازمان‌­ها صدق می­‌کند.

وی ضمن اشاره به اینکه یکی از چالش‌­های دیگر بحث تکثر نظام­‌های حقوقی و عدم وحدت و انسجام است، تصریح کرد: چالشگران معتقدند، ما باید مراقب نسبی‌گرایی و امپریالیسم حقوقی باشیم. آنها معتقدند حرکت دیوان یک حرکت آمریکایی و اروپایی است، دیوان کیفری بین‌المللی که باید چکیده­ای ازنظام­‌های حقوقی دنیا باشد را یک دیوان غربی می‌نامند و معتقد هستند امکان ایجاد انسجام حقوقی وجود ندارد.

این عضو هیئت علمی گروه حقوق دانشگاه بوعلی‌سینای همدان در جواب به این چالش گفت: تفاوت نظام‌های حقوقی بیشتر شکلی است و از لحاظ محتوا تفاوتی ندارند بلکه، همه به دنبال محو جرم هستند ولی مسیر حرکت آن در نظام‌­های مختلف فرق می­کند، همچنین کسانی که این چالش را مطرح می­‌کنند، از صلاحیت تکمیلی دیوان چشم‌پوشی می‌­کنند.

مشاور ویژه وزیر علوم در حقوق شهروندی ضمن اشاره به این موضوع که ایراد بعدی موانع عقیدتی، ایدئولوژیکی و تعدد مذاهب است، گفت: در دنیا مذاهب مختلفی وجود داشته است که ایدئولوژی واحدی  ندارند؛ این مذاهب خواه‌­ناخواه روی نظام حقوقی کشورها تاثیر می­‌گذارند، در جواب این چالش باید گفت که ما باید دین را از دینداران جدا کنیم، هیچ دینی با کشتار و رفتار وحشیانه موافق نیست، مگر اینکه حکمرانان این کار را کنند.

جعفری ابهام در اهداف و مبانی را یکی دیگر از چالش‌­­های دانست و گفت: چالش‌گران معتقد هستند اهدافی که  طراحان دیوان در نظر گرفته‌اند، متعدد و متضاد هستند و اولویت‌بندی نشده‌اند، در پاسخ به این چالش باید گفت هدف دیوان مجازات کردن نیست بلکه جلوگیری از ظلم حاکمان است.

وی افزود: چالشگران معتقد هستند تصمیم‌های دیوان، قطعیت، سرعت، شدت و حتمیت ندارد و تفاوت دیدگاه­‌ها در اینکه دیوان به دنبال صلح است یا عدالت را مطرح می‌­کنند؛ دسته اول مانند صاحبان قدرت، صلح و امنیت را بر عدالت ترجیح می‌دهند و مطابق این دیدگاه آمریکایی­‌ها دیوان را مخالف افزایش قدرت آمریکا می­‌دانند. دسته دوم با استدلال بر اینکه صلح پایدار از مسیر عدالت حرکت می­‌کند، عدالت را بر صلح مقدم می‌­دانند.

به گفته این استاد حقوق دسته سومی هم وجود دارد که صلح و عدالت را مکمل یکدیگر دانسته و معتقدند  باید متناسب با واقعیات دنیا برخورد کرد و راجع به هر پرونده تصمیم‌گیری کرد.

عضو هیئت علمی گروه حقوق دانشکده ادبیات دانشگاه بوعلی همدان با مطرح کردن بحث عدالت کیفری یا ترمیمی بر تفاوت دیوان بین‌المللی کیفری با سایر موضوعات حقوق بین‌الملل یعنی ضمانت تاکید کرد و گفت: فقدان مشروعیت و مقبولیت یکی از ایرادات اساسی دیوان است و دیوان با شرایط کنونی فاقد مشروعیت است.

جعفری تصریح کرد: کشورهای متعددی دیوان را  به دلیل اینکه صلاحیت رسیدگی به اتفاقات کشورهای غیرعضو را دارد فاقد مشروعیت می‌­دانند؛ همچنین به دلیل اینکه هر لحظه امکان دارد دادستان به عنوان یک انسان از اختیاراتش استفاده ابزاری کند، نمی­‌توان آن را دارای مقبولیت و مشروعیت دانست.

فریدون جعفری، عضو هیئت علمی گروه حقوق دانشگاه بوعلی‌سینای همدان در پایان گفت: گروهی دیگر دیوان را حاصل طراحی صاحبان قدرت دانسته و معتقدند مردم در نوشتن قانون‌های آن نقشی ندارند، به همین دلیل آن را فاقد مقبولیت می­‌دانند.