کرسی ترویجی «موانع روش‌شناسانه موثر بر توسعه نظریه‌پردازی در مردم سالاری دینی»

استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی چهار مانع «تفکر و سیاست، ابهام وکژتابی در روش، مغالطه‌گری و آشفتگی در مفاهیم سیاسی» را به عنوان موانع روش‌شناختی ورود به موضوع مردم‌سالاری دینی و تبیین گفتمان جمهوری اسلامی معرفی کرد.

به گزارش خبرنگار عطنا، مدتی است که به همت دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی کرسی‌های ترویجی در دانشگاه علامه طباطبائی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی برگزار می‌شود. هدف از این کرسی‌ها ایجاد فرصت گفت‌وگو بین استادان و دانشجویان و در واقع ایجاد فرهنگ نقد در دانشگاه برای رسیدن به یک الگوی مطلوب بومی از علوم انسانی است.

از سلسله این نشست‌ها در بهمن‌ماه کرسی نظریه دکتر عباسعلی رهبر، استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی با عنوان «موانع روش‌شناسانه موثر بر توسعه نظریه‌پردازی در مردم سالاری دینی» با حضور اعضای هیئت علمی و دانشجویان دانشگاه در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

در این نشست رهبر مشکلات روش‌شناختی در نظریه‌پردازی را تبیین کرد و سپس ناقدین به نقد نظریات وی پرداختند.

استاد دانشگاه علامه طباطبائی در ابتدا چهارچوب پژوهش خود را بیان کرد و با اشاره به چهار مانع به عنوان اصلی‌ترین چالش‌ها  در روش‌شناسی موثر بر توسعه مردم سالاری دینی گفت: این چهار مانع عبارت‎اند از «تفکر و سیاست، ابهام وکژتابی در روش، مغالطه‌گری و آشفتگی در مفاهیم سیاسی».

عباسعلی رهبر در ادامه در بحث فاصله بین نظریه و عمل به دیدگاه‌های مختلف اشاره کرد و گفت: برخی معتقدند در سیاست جمهوری اسلامی بین نظریه و عمل اختلاف شدید وجود دارد و اساساً مفهومی به نام انقلاب اسلامی به پایان رسیده و اکنون زمان آن رسیده است که به جمهوری اسلامی پرداخت. در حالی که گروهی دیگر از اساتید مانند دکتر غلامرضاکاشی عقیده دارند بحث اندیشه و گفتمان انقلاب به تدریج شکل گرفته است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به مغالطه یا استدلال فریبنده به عنوان دومین مانع در روش‌شناسی چند مثال در انواع مغالطات مانند مغالطه در کلام را برشمرد.

رهبر کلی‌گویی و استفاده از کلمات پیچیده را انواعی از استدلال فریبنده دانست که باعث انحراف در روش‌شناسی و ایجاد فضایی غیراستاندارد درمطالعات علوم سیاسی می‌شوند.

وی کژتابی روش را به عنوان معضل دیگری برای توسعه روش‌شناسی مردم‌سالاری دینی معرفی کرد و یادآور شد: از مشکلات زیادی که در این حوزه وجود دارد یکی سایه انداختن پوزیتیویست انسان‌گرا بر مطالعات علوم سیاسی است که نگاه هرمنوتیک در اندیشه را تحت تاثیر قرار داده است. نکته مهم دیگر استفاده از اطلاعات به جای داده‌ها است که این مشکل البته ماهیتی بیرونی دارد؛ به عنوان مثال، اگر ما بخواهیم درباره سرمایه اجتماعی تحقیق کنیم آمار دقیقی وجود ندارد و اگر وجود داشته باشد در اختیار پژوهشگران قرار نمی‌گیرد.

این استاد علوم سیاسی تصریح کرد: شاید مهمترین چالشی که روش‌شناسی را به طور کلی در علوم اجتماعی دچار انحراف می‌کند آشفتگی در مفاهیم است.

رهبر بترجمه نه چندان دقیق و سیاست‌زدگی را به عنوان مهمترین دلایلی ذکر کرد که آشفتگی در مفاهیم را باعث می‌شود، و افزود: مفاهیم مهمی همچون قدرت، دولت و هرمنوتیک از زبان مبدا به درستی وارد زبان فارسی نشده‌اند و دلیل این مسئله عدم تخصص مترجمان در مفاهیم اندیشه‌ای و یا ناتوانی اساتید دانشگاه در فن ترجمه است.

‌وی در پایان ارائه خود  اینگونه نتیجه‌گیری کرد: باید تلاش کنیم که حرکتی فراگیر در بحث روش‌شناسی انجام دهیم و برای این منظور نیاز به بازاندیشی مفاهیم در فضایی گفت‌وگویی داریم.

وی کلام خود را با انتقاد از آنچه تغییر در آموزش بدون ایجاد دانش خواند  به پایان رساند و درخواست کرد که اساتید همزمان با تغییر شیوه آموزشی به دنبال خلق روش‌شناسی مناسب هم باشند.

در ادامه دکتر حسن مجیدی، استاد دانشگاه امام صادق(ع) در جایگاه داور خارجی با تاکید بر اینکه با آسیب‌شناسی آموزش علوم سیاسی می‌توانیم به سرفصل‌های بهتری در علوم سیاسی برسیم به تحلیل مقاله دکتر رهبر پرداخت.

مجیدی در ابتدا به تفاوت بین نظریه، ایده و نوآوری اشاره کرد و گفت: مقاله دکتر رهبر را بنا بر دلایلی نمی‌توان به عنوان یک نظریه شناسایی کرد. موضوع توصیف موانع، برای نقد درونی بسیار ارزشمند است اما نقایصی در این ارائه وجود دارد که از مهمترین آنها می‌توان به عدم ارتباط بین عنوان و محتوای ارائه، اشاره کرد.

دیگر انتقاد مجیدی به بحث «آشفتگی در مفاهیم» بود. وی معتقد بود سیال بودن در مفاهیم علوم انسانی تنها معضل دانشگاه‌های ایران نیست بلکه در بسیار از کشورهای پیشرفته در علوم انسانی انتقال یک مفهوم از یک زبان به یک زبان دیگر امری دشوار است.

در بخش دیگر، دکتر ابراهیم برزگر، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طبائی به بیان نظرات خود پرداخت.

برزگر با اشاره به اینکه نقد تنها اشاره به کاستی‌ها نیست و مهمترین ویژگی مثبت دکتر رهبر را خود انتقادی دائمی است گفت: این خودانتقادی به رشد علمی کمک می‌کند ایشان همچنان به رشد علمی ادامه دهند.

برزگر مهمترین ضعف‌های ارائه این نظریه را تخلیص بیش از حد، نداشتن منظومه مشخص و از همه مهمتر نداشتن ارتباط مشخص بین طرح پژوهشی و عنوان مردم‌سالاری دینی دانست.

سپس، دکتر رهبر در پاسخ به ایرادات ناقدان تاکید کرد: واژه مردم‌سالاری ناظر بر یک پارادایم مشخص نیست، بلکه صرفا ناظر بر زمان حاکمیت جمهوری اسلامی است.

وی در ادامه در پاسخ به انتقاد دکتر مجیدی افزود: این کرسی صرفا ترویجی است و این ارائه صرفاً برای شناخت مشکلات و کاستی‌ها تهیه شده است و به نظریات تجویزی در مراحل بعد خواهیم پرداخت.

نشست با پرسش و پاسخ اساتید و دانشجویان ادامه یافت.

عکس: شکیبا شیرازی تهرانی-عطنا