کتاب‌های حجیم دیگر مناسب چاپ نیستند/ ماهیت زبان‌شناسی پیکره‌ای بین‌رشته‌ای است

دو کتاب جدید انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی از مجموعه ۱۰ جلدی «تک نگاشته‌های زبان‌شناسی‌‎» و با عناوین «‌آشنایی با زبان‌شناسی پیکره‌ای‌» و «راهنمای آواشناسی و واج‌شناسی در زبان فارسی‌» با حضور دکتر کوروش صفوی و نویسندگان کتاب‌ها رونمایی شدند.

به گزارش عطنا، طی مراسمی با حضور نویسندگان و  استادان دانشگاه از  کتاب‌های «آشنایی با زبان‌شناسی پیکره‌ای‌»  و «‌راهنمای آوانویسی و واج‌نویسی به زبان فارسی» رونمایی شد.

در این مراسم که دوشنبه، ۱۴ اسفندماه به همت مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی در سالن شهید مطهری دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد، دکتر کوروش صفوی، زبان‌شناس و استاد دانشگاه علامه طباطبائی و دکتر امیر زندمقدم، رئیس مرکز انتشارات و چاپ دانشگاه علامه طباطبائی به همراه آزاده میرزایی و گلناز مدرسی قوامی، نویسندگان این کتاب‌ها، حضور داشتند.

در این مراسم، کوروش صفوی سخنان خود را با اشاره به طرح خود برای انتشار کتاب‌های کم حجم و تک موضوعی به معاونت پژوهشی داشگاه علامه طباطبائی آغاز کرد و گفت:  کتاب‌های حجیم غالبا هم‌پوشانی زیادی در مباحث خود با سایر کتاب‌ها دارند و همین باعث می‌شود که در کتاب‌های مختلف مباحث «‌تکرار‌» شوند.

وی افزود: همچنین حجم بالای کتاب‌ها، باعث گران قیمت شدن کتاب می‌شود و همه اینها تهیه چنین کتاب‌هایی را دشوار و کارآمدی آنها را کم می‌کند که با «اهداف علمی» نشر کتاب در مغایرت قرار می‌گیرد.

صفوی با اشاره به مجموعه «‌کتاب‌های کوچک و دانشنامه‌ای‌» که مجموعه تک‌نگاشت‌های زبان‌شناسی از جمله آنهاست، تصریح کرد: می‌توان شرایطی فراهم کرد که حداقل در رشته زبان‌شناسی صد کتاب در مجموعه‌های مختلف چاپ شده و هر کدام مدخلی از دانشنامه جامع زبان‌شناسی محسوب شوند و این خدمت بزرگی خواهد بود که انجامش توسط اساتید و انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی مایه خوشحالی بسیار خواهد شد.

این استاد دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه «‌متاسفانه بوروکراسی و الزامات انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی مانع انتشار سریع کتاب‌ها می‌شود و این مشکلی است که به هر حال ما با آن روبه‌رو هستیم».

وی ادامه داد: علاوه بر گروه‌ها، شورای دانشکده و شورای دانشگاه به ارزیابی کیفی یک مقاله یا کتاب می‌پردازند و این خود زمان‌بر و مسئله‌ساز است.

صفوی خاطرنشان کرد: همین مسئله باعث شد که نهایتاً در طرح صد جلدی اولیه که در آن هر کتاب پیش نیاز کتاب بعدی خود بود، چنین ترتیب و رابطه منطقی بین کتاب‌ها مدنظر داوران قرار نگرفته است و نهایتا بعضی از کتابها یا مورد تایید شورای داوری قرار نگرفت و یا با توجه به رد شدن کتاب پیش نیازش، انتشار آن بی‌معنا شد. بدین ترتیب نظم و ساختاری که برای طرح صد جلدی در نظر گرفته بودیم دچار مشکل شد، مثلا در جایی بنا بر نظر شورای داوری، یک مدخل به یک مدخل اضافه شد تا کتاب حجیم‌تری ایجاد شود و این اساساً با هدف و فلسفه چنین طرحی در تضاد بود.

آوانگاری مقدم بر واج‌شناسی است

در ادامه گلناز مدرسی قوامی با اشاره به انگیزه خود برای نگارش این کتاب، انگیزه خود از نگارش کتابی با موضوع «‌آواشناسی و واج‌شناسی‌» را کنجکاوی و سوالات عدیده علاقه‌مندان در عین نبود یک کتاب راهنما عنوان می‌کند و کتاب «‌راهنمای آوانویسی و واج‌نویسی‌» را تلاشی در جهت پاسخ‌گویی به این سوالات می‌داند.

این زبان‌شناس با اشاره به دو سیستم رایج در آوانگاری و واج‌نویسی، شامل آوانگاری بین‌المللی و آوانگاری آمریکایی که در جامعه آکادمیک زبان‌شناسی ایران، رواج بیشتری دارد، گفت: در کتاب راهنمای آوانویسی و واج‌نویسی این دو سیستم تبیین شده و به تفاوت آوانگاری و حرف‌شناسی پرداخته و تفاوت‌های ساختاری بین آوا، واج و حرف مورد تبیین قرار گرفته است.

وی ادامه داد: برای ثبت یک زبان یا گویش هم این سه ساختار آوا، واج و حرف باید مدون شوند و مشکل اینجاست که به جای بررسی نظام آوایی زبان مورد بررسی، نظام واجی مورد بررسی قرار می‌گیرد و نا آشنایی محقق زبان‌شناس به نظام واجی در بدو امر مزید بر این اشکال می‌شود.

مدرس قوامی در پایان صحبت‌های خود ضمن اشاره به اینکه واج‌شناسی حتی باید پس از پرداخت ویژگی‌های گرامری زبان مورد بررسی قرار بگیرد، کتاب حاضر را در راستای چنین نگاهی دانست و با اشاره به تلاش‌های دکتر صفوی در شکل‌گیری و چاپ کتاب‌های گروه زبان‌شناسی از زحمات این استاد زبان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی تشکر کرد.

ماهیت زبان‌شناسی پیکره‌ای بین‌رشته‌ای است

آزاده میرزایی هم در سخنانی زبان‌شناسی پیکره‌ای را آن بخشی از زبان دانست که به مطالعه حجم انبوهی از پدیده‌های زبانی طبیعی، شامل اطلاعات زبانی پایگاه‌های داده و سایر داده‌هایی که توسط کامپیوتر پردازش می‌شوند، می‌پردازد که محوریت آن مطالعه خروجی‌های زبانی ابزارهای انفورماتیک نظیر کامپیوترها است و از این نظر رشته نوپایی محسوب می‌شود.

وی با اشاره به روند پرشتاب تکنولوژی و عمومیت یافتن مظاهر آن نظیر رایانه‌ها و ابزارهای دیجیتال در زندگی مردم، زبان‌شناسی پیکره‌ای را دارای عمومیت قابل توجهی در شاخه‌های مختلف ‌زبان‌شناسی عنوان کرد و پیوند ذاتی آن با دنیای فن‌آوری اطلاعات را زمینه‌ساز رشد آن قلمداد کرد.

این زبان‌شناس با اشاره به قلمروی زبان‌شناسی پیکره‌ای تصریح کرد: این شاخه از زبان‌شناسی کاربردهای موثری هم در روان‌شناسی نظری و مسائل روش‌شناسی دارد و هم در زمینه‌های عملی به عنوان یک رویکرد کاربرد یافته است.

میرزایی خاطرنشان کرد: ماهیت زبان‌شناسی پیکره‌ای به نحوی است که زبان‌شناسی را به سایر علوم نزدیک کرده و حوزه‌های بین رشته‌ای ایجاد می‌کند، برای مثال شما می‌توانید برای تحلیل بازار بورس از زبان‌شناسی پیکره‌ای استفاده کنید و از یک شاخه زبان‌شناسی خروجی اقتصادی دریافت کنید. رشته‌های اصلی مرتبط به زبان‌شناسی پیکره‌ای، پردازش زبان طبیعی و زبان‌شناسی رایانشی هستند که رویکردی عمل‌گرا و ابزاری در بررسی کاربردهای نوین زبان را فراهم می‌کنند.

میرزایی درباره انگیزه اصلی خود از نگارش این کتاب هم گفت: این حوزه در ایران چندان شناخته شده نیست و آشنایی اجمالی و ترمینولوژیک با حوزه زبان‌شناسی پیکره‌ای می‌تواند با ایجاد زبانی مشترک و میان رشته‌ای  فواید و خروجی‌های این حوزه از زبان را برای رشته‌های دیگر آشکار کند.

گفتنی است کتاب آشنایی با زبان‌شناسی پیکره ای یک کتاب مقدماتی در این حوزه است که در سه فصل تدوین شده است و به معرفی، تاریخچه، جایگاه و نقش پیکره‌ها در زبان فارسی و انواع آن اشاره دارد، همچنین کتاب به معرفی ابزارهای زبان‌شناختی این حوزه زبانی پرادخته است و آنها را نقد و بررسی می‌کند، چنانچه بعضی از مفاهیم پردازش زبان طبیعی و زبان‌شناسی رایانشی که با زبان‌شناسی پیکره‌ای هم‌پوشانی دارند، در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌اند.