اضافه شدن رشته «آمار رسمی» به دانشگاه علامه از سال آینده

نادر نعمت‌اللهی، معاون آموزشی دانشگاه علامه طباطبائی و استاد آمار در این نشست تخصصی از اضافه شدن رشته درسی «آمار رسمی» از سال آینده به گروه آمار دانشگاه علامه طباطبائی خبر داد.

به گزارش خبرنگار عطنا، کرسی «تولید آمارهای رسمی علمی است یا تجربی؟» یکشنبه 21 آبان‌ماه در دانشکده علوم ریاضی و ایانه دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

در این نشست دکتر یوسف نورمحمدی، رئیس گروه اجرای طرح‌های آماری و سرشماری‌های معاونت آمار و اطلاعات سازمان برنامه و بودجه، دکتر حمیدرضا نواب‌پور، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی و دکتر نادر نعمت اللهی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی حضور داشتند.

در ابتدا، دکتر حمیدرضا نواب‌پور با پرسیدن این سوال که دانشگاه کارش چیست؟ سخنان خود را آغاز کرد و گفت: اولین کار دانشگاه این است که تولید دانش کند که این را من نفی نمی‌کنم اما آیا نباید این تولید دانش کاربردی در جامعه داشته باشد؟ دولت نیروهای خود را از کجا تامین می‌کند؟ از دانشگاه یا جای دیگر؟

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی ادامه داد: قبل از انقلاب اغلب سازمان‌ها نیروهای وابسته به خود را تربیت می‌کردند اما امروز وضع تغییر کرده است؛ چرا نمی‌توانیم از تربیت‌شدگان دانشگاه‌ها در دستگاه‌های اجرایی استفاده کنیم‌؟ اگر دولت از این نیروها استفاده نمی‌کند پس بهتر نیست که دانشکده‌هایی مربوط به خود را برای پرورش نیرو تاسیس کند؟ چرا وزارت علوم اجازه نمی‌دهد که آقایان موسسه‌هایی جدای از دانشگاه برای تربیت نیروی انسانی داشته باشند؟

آمارهای رسمی به اطلاعات عددی گفته می‌شوند که توسط دولت یا مراجع صلاحیت دار که در قوانین و مقررات مشخص هستند، تولید و منتشر می‌شوند و اطلاعاتی را در مورد وضعیت عمومی کشور برای امور مدیریتی (برنامه ریزی، سیاست گذاری، و تصمیم گیری) به دست می‌دهند.

وی با اشاره به تفاوت دیدگاه‌هایی که در دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی تولیدکننده آمار وجود دارد، اظهار کرد: دانشگاه معتقد است که فعالیت‌های دستگاه‌های اجرایی علمی نیست و نظریه‌ای پشت کارهای آماری وجود ندارد. در حالی که اگر تک تک مراحل پرسشنامه را در نظر بگیریم متوجه این موضوع می شویم که در همه مراحل به نظریه نیاز داریم.

این متخصص یادآور شد: اینکه پرسشنامه خود را چگونه فراهم کنیم بستگی به پیشرفت جامعه دارد که از روش‌های دستی، اینترنتی و یا پستی استفاده کنیم.

نواب‌پور در ادامه با اشاره به تعریف آمار گفت: آمار فرآیندی است که داده‌ها گردآوری، پردازش و استنباط می‌شوند.

وی افزود: دانشجویان در دانشگاه فقط نظریه آن هم در دنیای غیرواقعی می خوانند. مثلا در جامعه واقعی مردم به همه پرسش‌ها پاسخ نمی‌دهند و باید بی‌پاسخی را در جامعه اندازه گرفت؛ ولی در دانشگاه این امر رعایت نمی‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به تعریف آمار رسمی گفت: آمار رسمی آن اطلاعاتی است که شرکت‌های دولتی تعریف می‌کنند اما آیا آمارهای رسمی علمی است یا خیر؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که این آمارها علمی نیستند.

نواب پور با اشاره به امر پاکسازی خاطرنشان کرد: در تولید آمار رسمی قسمتی به نام پاکسازی داریم، یعنی داده‌هایی که جمع‌آوری می‌کنند حاوی بی‌پاسخی و ناسازگاری است اما آیا نظریه‌ای وجود دارد که در سراسر دنیا برای این اقدامات به صورت واحد وجود داشته باشد؟

وی ادامه داد: در مرحله طراحی می‌توان تمهیداتی داشت که نرخ بی‌پاسخی کمتر باشد مثلا در روستاهای حوالی تهران معتقدند که از خانم‌ها برای جمع‌آوری پرسشنامه نباید استفاده کرد چرا که مردم آن اطراف بیشتر به مردها پاسخ می‌گویند اما این قضیه نظریه‌ای پشتش نیست چون ممکن است بسته به هر کشور متفاوت باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی اضافه کرد: در تولیدات رسمی از استنباط استفاده نمی‌شود و فقط گردآوری و پردازش وجود دارد بنابراین فقط به کیفیت توجه می‌کنند که آن هم بستگی به تجربه و نظریه دارد.

وی افزود: تولید آمار رسمی به ما عدد می‌دهد و از کیفیت صحبت می‌کند یعنی ارتباط، انسجام، تجربه، دانش و غیره است اما در دانشگاه رویکرد «مدل مبنا» داریم.

نواب‌پور ادامه داد: در دانشگاه باید کاری انجام دهیم که بیرون هم از آن استفاده کنند. همچنین واسطه تعامل را فراهم کنیم چرا که مثلا دانشگاه باید بداند که بعضی کارهای آماری نیازی به نظریه ندارد و تحقیقات به سمتی برود که به درد بیرون هم بخورد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در پایان گفت: هدف ما تولید آمار رسمی با کیفیت بالاست و دانشکده ما با استعدادی که دارد مسائل این قبیل را می تواند به  خوبی حل ‌کند.

در ادامه نشست، دکتر نادر نعمت اللهی به عنوان ناقد موضوع کرسی اظهار کرد: ما یک تولید آمار رسمی داریم که تولید اطلاعات در آن انجام می‌شود و دیگری پردازش آمار رسمی است یعنی خطاها و بی‌پاسخی‌ها را باید اندازه گرفت؛ اینجاست که هم جنبه علمی و هم تجربی باید استفاده شود.

وی افزود: علم به این مسئله کمک کرده است که نتوان بین تجربی یا علمی بودن آمار رسمی تفاوت جدی قائل شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی ادامه داد: در ایران تولید آمار رسمی کیفیت مناسب را ندارد و هنوز آمار و اطلاعات در بعضی جاها موجود نیست و در بسیاری از مکان‌ها حتی آمار ثبتی وجود دارد.

وی یادآر شد: قسمت بزرگی از مشکلات آمارهای رسمی به دانشگاه و آموزش‌ها برمی‌گردد. دانشجویان بیشتر زمینه‌های عملی این رشته را نمی‌توانند پوشش دهند.

نعمت‌اللهی با اشاره به نبود شناخت در زمینه آمار رسمی گفت: برای جلوگیری از این مشکل رشته آمار رسمی را مصوب وزارت علوم کردیم و از سال آینده به رشته‌های دانشگاه اضافه می‌شود که بتوانیم گام موثری در این زمینه داشته باشیم.

حوزه های تجربی آمار برای همیشه تجربی نمی‌مانند

در ادامه، دکتر یوسف نورمحمدی اظهار کرد: دلیل اینکه ممکن است بعضی افراد آمارشناسان رسمی را به عنوان آمارشناسان علمی نشناسند به دانشگاه و مراکز آماری بیرون مربوط است.

رئیس گروه اجرای طرح‌های آماری و سرشماری‌ها معاونت آمار و اطلاعات سازمان برنامه و بودجه افزود: چالش‌های جدی در امور آماری از قرن نوزدهم شکل گرفت چرا که استادان سعی کردند این ارتباط را بین این دو دسته فراهم کنند.

وی ادامه داد: حوزه‌هایی هست که تجربی است ولی این امر به معنی این نیست که قرار است تجربی بماند و ممکن است روزی تئوریک شود.

نورمحمدی اظهار کرد: در طراحی پرسشنامه‌های آماری یک بحثی با عنوان حوزه علوم شناختی مطرح شده است که اگر بخواهید طراحی پرسشنامه کنید می‌توانید با کمک روش‌هایی نوین نرخ پاسخگویی را بالا برد، بنابراین ارتباطی که بین آمار و یک حوزه جدیدی از یک علم دیگر وجود دارد می‌تواند منجر به ایجاد نظریه شود.

وی اضافه کرد: در حوزه‌های علم اقتصاد‌، جامعه‌شناسی و رشته‌های دیگر هم از آمار استفاده می‌شود.

این مسئول با اشاره به کاربرد اصلی آمار در جامعه گفت: بحث اصلی در آمار این است که چگونه می‌توانیم داده‌ها را در سطح جامعه عملی کنیم؟ چیزی که دانشگاه به دانشجویان آموزش می‌دهد بیشتر تئوریک است.

وی افزود: یکی از مفاهیمی که چالش جدی نسبت به آن در کشور داریم این است که کیفیت آمارهای ثبتی چگونه ارزیابی می‌شود؟ در گذشته یعنی سال 78 زمانی که آمارهای ثبتی شروع شد هیچ جزوه‌ای در کشور وجود نداشت، بنابراین من و بعضی از استادان شروع به نوشتن این جزوات کردیم که منبع آمار رسمی شدند ولی امروز چند کتاب در این زمینه داریم.

تصاویر بیشتر: