تعلیق «فرید زکریا» به خاطر یک پاراگراف کپی بدون منبع/ دانشگاه امروز شهرکی است که همه جور انسان در آن فعالیت می‌کند

مدیرگروه فلسفه اخلاق دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به اینکه ما در برزخی بین فضای دینی و فضای مدرن قرار داریم، خاطرنشان کرد: «فرید زکریا» به خاطر یک پاراگراف کپی مطلبی بدون ذکر منبع، یک ماه از کار معلق شد اما ما این برخورد‌ها را در اینجا نداریم.

به گزارش عطنا، حجت‌الاسلام سید حسن اسلامی ‌اردکانی، 17 تیرماه در بیست‌و‌ششمین دوره دانش‌افزایی استادان دانشگاه علامه طباطبائی (ضیافت اندیشه) که به همت نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در این دانشگاه و در سالن شورای دانشکده علوم ارتباطات با عنوان «اخلاق علمی و حرفه‌ای» برگزار شد، بیان کرد: بی‌اخلاقی‌های علمی ثمره کالایی شدن علم است و دانشگاه را نیز باید همانند شهرکی دید که هر نوع انسانی در آن است.

وی گفت: در سال گذشته در یکی از مجلات خارجی مقاله‌ای با موضوع غصب منتشر کرد که این مقاله به پژوهشی اشاره می‌کند که به نام یک اقتصاددان معروف هلندی به یکی از ژورنال‌های مشهور علمی ارسال شده بود.

اسلامی افزود: آنچه که مایه تعجب آن ژورنال علمی بود، نویسنده‌ای است که از ایمیل «یاهو» برای ارسال مقاله استفاده کرده بود و به همین دلیل مجله با آن اقتصاد‌دان هلندی تماس گرفته و می‌پرسد که آیا شما این مطلب را نوشته‌اید؟ و در جواب مشخص می‌شود که مقاله با اسم جعلی ارسال شده است و دو شخص ایرانی که دانش‌آموخته دانشگاه آزاد هستند،‌نویسندگان اصلی آن مقاله بودند.

این استاد حوزه و دانشگاه ضمن جدید خواندن این نوع تقلب، اظهار کرد: این حرکت که ما مقالات خودمان را به نام دیگری ثبت کنیم به عنوان یک ابداع جدید در تقلب ثبت شده است و علت این امر نیز آن است که مقالاتی که با نام نا‌آشنا می‌آید، تأیید نمی‌شوند. 

موضوع جالبی نیست که نحوه خاصی از تقلب به نام ما ایرانی‌ها ثبت شود

وی افزود: این موضوع جالبی نیست که نحوه خاصی از تقلب به نام ما ایرانی‌ها ثبت شود، البته این معضلات نیز ریشه در گذشته دارد و برای مثال مقاله‌ای از «محمود صنایی» در 60 سال پیش وجود دارد که وضعیت دانشگاه‌های ما را مشابه امروز توصیف کرده است.

اسلامی خاطرنشان کرد: «پیر بوردیو» کتابی به نام «انسان دانشگاهی» دارد و در این کتاب او به شرح ساز و کار و قواعد دانشگاه می‌پردازد و می‌گوید «کار ما علم است، یعنی یا طالب علم هستیم یا مدرس آن و به هر صورت سوداگر علم هستیم».

مدیرگروه فلسفه اخلاق دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب درباره پایه‌های علم در دنیای مدرن، گفت: علم در دنیای مدرن بر دو بنیان «عینیت و بی‌طرفی» ارزشی استوار است.

وی با بیان اینکه علمی که عینیت نداشته باشد، معنا ندارد، چرا که در علم شخص نباید تعلقات و دلبستگی‌های خود را منعکس کند، افزود: با این دو آرمان که سرلوحه علم است، کسانی آمده‌اند و سعی در تدوین اخلاق علم دارند و برای مثال «رابرت مرتن» چهار هنجار اخلاقی را برای علم‌ورزی پیشنهاد می‌کند.

اسلامی درباره همین موضوع اضافه کرد: نخست عام‌گرایی، یعنی علم جهانی است و در بند نژاد، قومیت و جنسیت نمی‌ماند و دومین هنجار اخلاقی، اشتراک‌گرایی است، یعنی علم دارایی شخصی هیچ کس نیست و نمی‌شود در آن پنهان کاری کنیم.

مدیرگروه فلسفه اخلاق دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب، سومین ویژگی را وارستگی برشمرد و گفت: عالم باید به یافته‌هایش تعلق نداشته باشد، یعنی اگر بعد از بیست سال تحقیق، تناقضاتی در یافته‌های خود مشاهده کرد، مقاومت نکند.

وی با اشاره به اینکه چهارمین هنجار شکاکیت نظام‌مند است، بیان کرد: ‌ما یک «شکاکیت منشی» و یک «شکاکیت روشی» داریم که شکاکیت منشی، راه شناخت را می‌بندد اما در شکاکیت روشی باید نسبت به تمام داده‌ها، بدبین بود.

این استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: این چهار ارزش اخلاقی از نظر «مرتن» راهنمای کار عالمان است، اما واقعا علم اینگونه است؟ هنگامی که وارد عرصه علم می‌شویم، متوجه خواهیم شد که قضیه اینگونه نیست.

وی بیان کرد: یکی از کتاب‌هایی که در این موضوع نوشته شده «خائنان به حقیقت» است که در آن از موارد متعددی دست‌کاری‌های آزمایشگاهی و همچنین از شخصیت‌های ناموری، اسم برده شده است که یک مورد آن قضیه «دیوید بالتیمور»، رئیس دانشگاه راکفلر و برنده جایزه نوبل است.

اسلامی گفت: «بالتیمور» مقاله‌ای را منتشر می‌کند که نسبت به آن ادعای تقلب می‌شود و به همین دلیل از سمت ریاست دانشگاه استعفا می‌دهد اما بعد‌ها مشخص شد خود «بالتیمور» در این مقاله تقلبی نکرده است، بلکه تقلب‌ها متعلق به همکار جوان او بوده است.

در عصر جدید علم عرفی و تبدیل به کالا شده است

مدیرگروه فلسفه اخلاق دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب بیان کرد: مثال‌ها در سطح جهان زیاد است و موارد متعددی در این زمینه وجود دارد، از دست‌کاری نمونه‌های آزمایشگاهی و دادن اطلاعات دروغ تا موضوعاتی مانند درمان سرطان گرفته تا تولید حیوانات تنها با استفاده از یک جنس.

وی افزود: مورد دیگر از تقلب علمی متعلق به خانم «راجیرو» است که به وی لقب ستاره روان‌شناسی دادند و بعد‌ها اثبات شد که بسیاری از آزمایشات مقالات او اصلاً وجود خارجی ندارد.

اسلامی در ادامه با اشاره به تجربه شخصی خود، گفت: مقاله‌ای از ایران با موضوع «تأثیر عقاید اسلامی در ایدز» به دستم رسید و احساس من این بود که مقاله مشکلی دارد، مقاله هیچ مشکل محتوایی نداشت اما با اندکی جستجو متوجه شدم که ترجمه‌ای بوده است.

وی افزود: در یک مورد دیگر نیز برای کشور خود ما، یک خانم افغانستانی در بیمارستان زایمان می‌کند و در ابتدای پذیرش یک میلیون و هشت صد هزار تومان به حساب بیمارستان واریز می‌کند اما بعد متوجه می‌شوند زایمان دوقلو بوده است، بیمارستان 27 روز یکی از نوزادان را نگه می‌دارد تا مادر یک میلیون و هشتصد هزار تومان دیگر را به حساب آن‌ها واریز کند.

اسلامی درباره وسعت این خیانت‌ها به علم، بیان کرد: این نمونه‌ها در حال حاضر همگانی شده است و سؤال این است که چرا در حوزه علم که عرصه پاکی است این اتفاقات می‌افتد؟

وی خاطرنشان کرد: دلیل اصلی این خیانت‌ها آن است که در دنیای جدید، علم کارکرد خود را از دست داده است و علم در عصر جدید، عرفی شده است در حالی که در گذشته علم قدسی بود.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه امروزه علم تبدیل به کالا شده است، گفت: در آیات قرآن توصیف‌های زیادی به ویژه در زمینه علم وجود دارد و برای مثال در آیاتی می‌خوانیم که تنها علما هستند که در برابر خدا خشوع می‌کنند.

مدیرگروه فلسفه اخلاق دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب اضافه کرد: این نشان می‌دهد که عالمان انسان‌های مقدسی بوده‌اند و به هر کسی نیز علوم را نمی‌آموختند، ضمن‌آنکه در گذشته علم و دین در کنار هم جمع بوده‌اند.

تأثیر گناه بر معرفت‌شناسی در اکثر ادیان مشهور بوده است

اسلامی با اشاره به تغییرات علم در دنیای جدید، گفت: در دنیای جدید تقدس از علم گرفته شده است و عرفی و زمینی می‌شود ولی در گذشته تلقی بر این بود که اگر کسی نگاهش پاک شود عالم می‌شود.

وی با بیان اینکه تأثیر گناه بر معرفت‌شناسی در اکثر ادیان مشهور بوده است، افزود: در گذشته این تلقی وجود داشته که انسان‌ها بر اثر بدکرداری توانایی کشف حقیقت‌شان از بین می‌رود.

مدیرگروه فلسفه اخلاق دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: در عصر مدرن ما می‌گوییم اگر شما یک روش خاص را به کار ببرید به حقیقت می‌رسید، ولی در دوران جدید با عرفی شدن، علم قدسیت خود را از دست داده است.

وی افزود: اگر در گذشته عالمی می‌گفت که من با درس دادن به شما پول می‌گیرم، بسیار تعجب بر‌انگیز بود اما امروزه با کالایی شدن علم برای هر سخنرانی ابتدا حساب و کتاب می‌کنیم.

این استاد حوزه و دانشگاه اظهارکرد: «ماکس وبر» دو خطابه معروف درباره علم دارد که در یکی از این خطابه‌ها «وبر» به نظام آموزش آلمان اشاره می‌کند که طبق تحقیقی تمام استادان آلمانی، انسان‌های پولداری هستند اما نکته این است که این‌ها به خاطر سمت استادی ثروتمند نشده‌اند، بلکه به دلیل ثروتمند بودن، استاد دانشگاه شده‌اند.

وی افزود: علت این اتفاق این است که برای به دست‌آوردن پول، باید تدریس کنید و اگر تدریس نکنید، دیگر نمی‌توانید پژوهش کنید و استاد شوید.

اسلامی بیان کرد: «وبر» می‌گوید استادان چون وابسته مالی به دانشگاه نیستند، همگی متکلم وحده هستند و بحثی به نام اعتراض و مواردی از این قبیل وجود ندارد، ولی در آمریکا قضیه اینطور نیست و در آنجا از همان ابتدا با استاد قرارداد می‌بندند، همچون کسی که کالایی را می‌خواهد بفروشد که در ساعت‌های خاصی مقدار و واحد‌های خاصی را عرضه کند.

وی افزود: همین نوع نگاه به دانشجو اجازه می‌دهد که به استاد اعتراض کند و جایگاه استاد تقلیل پیدا کند، ضمن‌آنکه در دانشگاه‌های آمریکا استادی معتبر است که بتواند پروژه بیشتری جذب کند.

پدید آمدن امری به نام استاد پروازی

مدیرگروه فلسفه اخلاق دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب تصریح کرد: علم برای بسیاری از عالمان در گذشته یک شغل نبوده، بلکه بیشتر سرگرمی و‌ حالت هادی (هدایت کننده) داشت و تمام انجمن‌های علمی نیز به ما کمک می‌کنند تا بتوانیم این کالا را بهتر عرضه کنیم.

در بعضی از دانشگاه‌ها و گروه‌ها برای ورود عضو جدید مقاومت می‌‌کنند و در یک مورد نیز سراغ دارم که استاد در یک روز واحد و در یک ساعت واحد در دو دانشگاه یک درس را ارائه می‌دهد.

وی در ادامه به علت پدید آمدن امری به نام استاد پروازی اشاره کرد و گفت: وقتی علم کالا شد، تمام نقص‌های کالا به آن عرضه می‌شود، یعنی شخص برای ارائه علم خود، بازاریابی می‌کند و این در حالی است که در گذشته عالمان در گوشه‌ای می‌نشستند و هر کس طالب علم بود، خدمت آنان می‌رسید اما امروز پدیده‌ای به نام استاد پروازی وجود دارد که اینگونه موارد، واقعیت‌های موجود است.

اسلامی با اشاره به اهمیت رزومه، گفت: چرا در دنیای ما رزومه اینقدر اهمیت پیدا می‌کند؟ امروزه شعاری در بازار علم وجود دارد که می‌گوید، «منتشر کنید یا بمیرید».

وی افزود: با کالایی شدن علم بحث رقابت مطرح می‌شود و این همه دعواهای مطرح شده برای گرفتن درس‌ها و پایان‌نامه‌ها، سرانجام کالایی شدن علم است.

اسلامی گفت: در بعضی از دانشگاه‌ها و گروه‌ها برای ورود عضو جدید مقاومت می‌‌کنند و در یک مورد نیز سراغ دارم که استاد در یک روز واحد و در یک ساعت واحد در دو دانشگاه یک درس را ارائه می‌دهد!

وی درباره ریشه‌های شکل‌گیری اخلاق حرفه‌ای علم، اظهار کرد: در این فضا است که ما شاهد شکل‌گیری اخلاق حرفه‌ای علم هستیم چرا که تصور اولیه از علم این است که عالمان انسان‌های پیراسته‌ای هستند که فقط دغدغه علم دارند اما با کالایی شدن علم، شاهد پدیده‌ای هستیم به اسم نااستادان هرچند که به ناحق در مقام استادی قرار گرفته باشند در حال فریب جامعه هستند.

دانشگاه امروز شهرکی است که همه نوع انسانی در آن فعالیت می‌کنند

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: کسی که از بیرون به دانشگاه نگاه می‌کند، فضای پاکی را تصور می‌‌شود در حالی که در حال حاضر شما باید دانشگاه را شهرکی در نظر بگیرید که همه نوع انسانی در آن فعالیت می‌کند.

وی افزود: وقتی علم کالا شد، طبیعتاً بحث کنترل کیفی کالا هم مطرح می‌شود، همانطور که در کالا تولید کیفی داریم در علم هم این ویژگی وجود دارد و اخلاق دانشگاهی دقیقاً همین کنترل کیفیت است.

مدیرگروه فلسفه اخلاق دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب یادآور شد: اخلاق علمی به ما می‌گوید که در این دنیای کالایی چه کنیم که تولید کننده خوبی باشیم، بنابراین اخلاق حرفه‌ای علم و اخلاق دانشگاهی، بحث کاملاً جدیدی است و در عین حال اخلاق حرفه‌ای بسیار قدیمی است.

وی افزود: در گذشته تمام اصناف فتوت‌نامه‌هایی داشتند از جمله اینکه در باب علم اما این با اخلاق مدرن متفاوت است، چرا که علم در آن کتب مقدس نیز در نظر گرفته می‌شد.

اسلامی گفت: تلقی ما این است که از وضعیت گذشته فاصله گرفته‌ایم و برای مثال اگر من به عنوان یک طلبه، جایی تدریس کنم و هزینه آن را دیر بدهند دیگر برای تدریس، آنجا نمی‌روم و در عین حال ما به دنیای جدید هم نپیوسته‌ایم.

وی افزود: اگر کسی را به جرم تقلب در علم شناسایی کنند با او برخورد نمی‌شود به خاطر عدم اشاعه تقلب، حفظ آبرو و مواردی از این قبیل و این مفاهیم اصلاً ناظر به این علم کالا شده نیست، ضمن‌آنکه فرد با مقالاتی که با تقلب نوشته شده است در حال ارتقا به استادی است و این همان دوگانگی است که نه دیندارانه و نه مدرن نگاه می‌کنیم.

«فرید زکریا» به خاطر یک پاراگراف کپی بدون منبع یک ماه از کار معلق شد

مدیرگروه فلسفه اخلاق دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب خاطرنشان کرد: «فرید زکریا» به خاطر یک پاراگراف مطلب که کپی شده بود و بدون ذکر منبع بود، یک ماه از کار معلق شد اما ما این برخورد‌ها را در اینجا نداریم، ما در برزخی میان فضای دینی و فضای مدرن قرار داریم و از همین رو این مباحث اخلاق حرفه‌ای را هرچه بیشتر بحث کنیم به نتایج بهتری خواهیم رسید.

وی بیان کرد: البته در همین دانشگاه‌های ما انسان‌های شریفی بوده‌اند و انسان هم معمولاً بر اساس تک‌ستاره‌ها راه خود را پیدا می‌کند، نکته مهم نیز همین است که آرمان‌های خود را به انسان‌های کاسب ندهیم.

اسلامی با بیان اینکه اخلاق حرفه‌ای از دغدغه‌های من است، افزود: جرقه این موضوع در این بود که استادی از دانشگاه تهران به قم آمد که به ما درس بدهد و او برای لحظه‌لحظه حضورش در قم پول می‌گرفت و در عین حال با تلفن همراه نیز صحبت می‌کرد و اینگونه وقت دانشجویان را تلف می‌کرد و از آن روز به بعد، اخلاق علمی برای من مسئله شد.

وی درباره ریشه این مشکلات، افزود: گاهی تصور می‌شود که این موضوعات تنها متعلق به ایران بعد از انقلاب است در حالی که در مصاحبه‌ای از دکتر «محقق» می‌خواندم که می‌گفتند اشخاصی در دانشگاه تهران آمدند و در هنگام مصاحبه تعهد دادند که تا دو ماه دیگر دو کتاب زیر چاپ خود را منتشر کنند، 30 سال از تعهد آن‌ها گذشت اما کتابی از اول نبود که بخواهد منتشر شود و یا به تعبیر دکتر «صناعی» بسیاری از دبیرستانی‌ها به دانشگاه آمدند و بدون علم کافی استاد شدند، همه این‌ها در رژیم گشته اتفاق افتاده بود و بنابراین گمان نکنید که مشکل تنها متعلق به امروز ما است.

اسلامی گفت: پدیده دیگری که ما با آن مواجه هستیم، سخت‌گیری فراوان نسبت به علائم نگارشی است و یکی از اتفاقاتی که در عصر قاجار می‌افتاد، بورکراتیک شدن علم بود، یعنی عده‌ای بودند که تنها کارشان علم‌ورزی بود و به غیر آن مهارت دیگری را نمی‌دانستند.

وی با بیان اینکه علائم نگارشی از همین دوره ابداع شد، اظهار کرد: متون قدیم ما الان نقطه ندارند و اصلاً قرار نبوده که داشته باشند و اگر امروزه کسی نمی‌تواند متون گذشته را بخواند، مشکل خودش است، چرا که واژه «است» انتهای جمله قرار می‌گیرد، اما زمانی که علم همگانی شد، لازم است برای فهم عموم، علائم گذاشته شود.

این استاد حوزه و دانشگاه در پایان خاطرنشان کرد: چه بخواهیم و چه نخواهیم، بورکراتیک شدن علم آسیب‌هایی دارد و وقتی می‌خواهیم دانشگاه را گسترش دهیم همین وضعیت پیش می‌آید.

گفتنی است، سید حسن اسلامی اردکانی (متولد ۲ دی ۱۳۳۹ در کربلا) پژوهشگر دین و اخلاق، استاد تمام و مدیر گروه فلسفه اخلاق دانشگاه ادیان و مذاهب، سردبیر نشریه پژوهش‌های ادیانی و فصلنامه نقد کتاب اخلاق، علوم تربیتی و روان‌شناسی و دبیر علمی دوازدهمین جشنواره نقد کتاب اخلاق، علوم تربیتی و روان شناسی است.

وی که دوره دکتری کلام (گرایش فلسفه دین) را در دانشگاه قم گذرانده، کتاب‌هایی مانند «اخلاق و آیین نقد کتاب»، «انتقاد و انتقادپذیری»، «دولت دینی و حق انتقاد»، «محمد: پیامبر رحمت» و «رویای خلوص: بازخوانی مکتب تفکیک» را به رشته تحریر درآورده است.

اسلامی در بخش جنبی ششمین دوره جشنواره نقد به عنوان پژوهشگر حوزه نقد، برگزیده شده است. همچنین مقاله‌های «قیاس فقهی همان قیاس منطقی است» (هفتمین دوره جشنواره نقد کتاب) و «الهیات الهی و الهیات بشری؛ نقدی بر روش شناختی» (هشتمین دوره جشنواره نقد کتاب) که توسط وی نگاشته شده، به عنوان مقاله‌های برگزیده شناخته شده است.

کتاب «شبیه سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام» دکتر اسلامی نیز برنده جایزه فارابی شده است.