افزایش کیفیت خواب دانشجویان با فعالیت بدنی

بررسی اثر فعالیت بدنی بر کیفیت خواب دانشجویان دختر نشان می‌دهد: نیمی از دانشجویان مورد مطالعه کیفیت خواب مناسبی نداشتند و هر چه فعالیت بدنی کمتر، خواب نیز کیفیت نامناسب تری دارد.

به گزارش عطنا به نقل از مهر، مرضیه السادات آذرنیوه و سیدعلیرضا توکلی خورمیزی از گروه تربیت بدنی دانشکده علوم انسانی دانشگاه زابل در مقاله‌ای تحقیقی با عنوان «اثر فعالیت بدنی بر کیفیت خواب دانشجویان دختر» که در شماره ۵۸ مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان تابستان ۱۳۹۵ به چاپ رسیده است، به بررسی این موضوع پرداخته اند.

این مطالعه توصیفی - تحلیلی مقطعی به منظور تعیین اثر فعالیت بدنی بر کیفیت خواب ۳۷۰ دانشجوی دختر دانشگاه زابل در نیمسال اول تحصیلی ۹۳ - ۹۲ انجام شد.

اطلاعات به روش نمونه گیری تصادفی و از طریق پرسشنامه دموگرافیک محقق ساخته و پرسشنامه‌های استاندارد سنجش کیفیت خواب ( PSQI) پیتزبورگ و فعالیت بدنی بک جمع آوری شد.

سپس دانشجویان با استفاده از پرسشنامه فعالیت بدنی بک به دو گروه فعال و غیرفعال تقسیم شدند.

یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد: ۳۲ نفر (۲۵.۲ درصد) از دانشجویان فعال و ۱۵۳ نفر (۶۷.۴ درصد) از دانشجویان غیرفعال دارای کیفیت خواب نامناسب بودند. میانگین کیفیت خواب در هر دو گروه فعال و غیرفعال نامناسب بود؛ اما دختران فعال نسبت به غیرفعال از کیفیت خواب بهتری برخوردار بودند.

۶۵.۷ درصد گروه فعال دارای نمایه توده بدن کمتر از ۲۵ و تنها ۹.۱ درصد دانشجویان با نمایه توده بدن بیش از ۲۵، کیفیت خواب مناسبی داشتند.

در گروه غیرفعال ۶۰.۸ درصد افراد دارای سطح مطلوب نمایه توده بدن از کیفیت خواب نامطلوبی برخوردار بودند. در هر دو سطح نمایه توده بدن، کیفیت خواب در دو گروه تفاوت آماری معنی داری داشت؛ اما این تفاوت در گروه فعال بیشتر بود.

نتیجه گیری: ۵۲ درصد از دانشجویان دختر کیفیت خواب مناسبی نداشتند و کیفیت نامناسب خواب در دختران با فعالیت بدنی کمتر، بیشتر بود.

این دو محقق در بررسی خود به این موضوع اشاره کرده اند که شیوع برآورد شده اختلالات خواب در جمعیت کلی بین ۱۵ تا ۲۴ درصد گزارش شده است و بر اساس آمارهای بین المللی ۶۰ درصد از کل افراد هر جامعه‌ای از نوعی اختلالات مرتبط با خواب رنج می‌برند.

بیخوابی و خواب زیاد در طول روز از شایعترین مشکلات خواب هستند. کیفیت پایین خواب با کاهش عملکرد بهینه سیستم ایمنی، کاهش عملکرد هیپوتالاموس، هیپوفیز و غده آدرنال، افزایش فشارخون، افزایش خطر حوادث قلبی - عروقی، کاهش توانایی بهینه سطح عملکرد افراد و کاهش استعدادهای فردی همراه است.

دانشجویان قشری از جامعه هستند که به طور خاصی تحت تاثیر اختلالات خواب قرار دارند و مشکلات خواب در این گروهها ۲ تا ۵ برابر جمعیت عمومی است. آنها معمولاً دیرتر به بستر رفته، دیرتر از خواب بیدار می‌شوند و کسالت بیشتر و ساعات خواب کمتری دارند.

دانشجویان علیرغم نیاز به حداقل ۸ ساعت خواب، تحت تاثیر فشارهای درسی، خانوادگی و اجتماعی کمتر از حد نیاز می‌خوابند و عوامل استرس زای دیگر ی همچون انجام کار برای تامین مخارج خانواده نیز در نامناسب بودن وضعیت خواب آنان موثر است.

مطالعات انجام شده در کشورهای مختلف، شامل جمعیت‌های بالینی گوناگونی هستند. در برخی مطالعات، شیوع بالاتر مشکلات خواب در جمعیت بالغین جوان گزارش شده است. در بسیاری از مطالعات، کیفیت خواب دانشجویان نسبت به جمعیت عمومی جامعه به طرز چشمگیری پایین تر بوده است. مشکلات خواب با افزایش نگرانی در خصوص سلامتی، تحریک پذیری، افسردگی، خستگی، مشکلات تمرکز و توجه و ضعف کارکرد آموزشی همراه‌اند.

پیشنیه مطالعات در مورد کیفیت خواب دانشجویان نشان می‌دهد در مطالعه‌ای ۴۲.۳ درصد از دانشجویان برزیلی دچار مشکل خواب بودند. همچنین براساس مطالعه دیگری ۴۸ درصد از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی همدان دچار اختلال خواب بودند. ۴۰.۶ درصد دانشجویان پزشکی زنجان کیفیت خواب نامطلوب داشتند.

برخی از مطالعات عواملی همچون سن، جنس، وضعیت اجتماعی-اقتصادی، عادات زندگی و عوامل روانی را از جمله عوامل موثر بر کیفیت خواب ذکر کرده اند. عادت‌های نامناسب بهداشتی، کیفیت مطلوب خواب را کاهش می‌دهد و سلامتی فرد را به خطر می‌اندازد.

بین اختلال خواب و افزایش وزن ارتباط وجود دارد. افزایش نمایه توده بدن به طور معنی داری با کاهش کیفیت خواب و افزایش دفعات بیدار شدن از خواب ارتباط دارد. از طرفی یکی از این رفتارهای ارتقاء دهنده سلامتی فعالیت‌های بدنی و ورزشی منظم است که بر سلامتی انسان و کیفیت زندگی آثار مثبتی دارد. همچنین فعالیت بدنی یکی از عوامل مهم تعیین کننده وزن به شمار می‌رود.

این مطالعه توصیفی - تحلیلی مقطعی به روش نمونه گیری تصادفی روی ۳۷۰ دانشجوی دختر ۱۸ تا ۲۵ ساله دانشگاه زابل در سال تحصیلی ۹۳- ۹۲ انجام شد. از تمامی آزمودنی‌ها اطلاعات دموگرافیک نظیر سن ، وضعیت تاهل، محل سکونت (به صورت خوابگاه و غیرخوابگاه)، قد، وزن و نمایه توده بدن اخذ شد.

بر اساس یافته‌های این تحقیق، میانگین سن ی دانشجویان ۲۲ سال بود و ۱۴۳ نفر از آنها فعال و ۲۲۷ نفر غیرفعال بودند. وضعیت تاهل مجرد در دانشجویان فعال و غیرفعال به ترتیب ۱۲۵

نفر و ۱۸۹ نفر تعیین شد. سکونت در خوابگاه در دانشجویان فعال و غیرفعال به ترتیب در ۹۸ نفر و ۱۸۵ نفر مشاهده شد.

به طور کلی فراوانی کیفیت خواب نامطلوب در آزمودنی‌ها ۵۲.۲ درصد بود به عبارتی ۳۶ نفر (۲۵.۲ درصد) از دانشجویان غیرفعال و ۱۵۳ نفر (۶۷.۴ درصد) دانشجویان فعال دارای کیفیت خواب نامناسب بودند.

۶۵.۷ درصد افراد گروه فعال دارای نمایه توده بدن مطلوب و تنها ۹/۱ درصد از دانشجویان دارای نمایه توده بدن نامطلوب از شرایط مناسبی در وضعیت کیفیت خواب برخوردار بودند. این در حالی است که در گروه غیرفعال ۶۰.۸ درصد افراد دارای سطح مطلوب نمایه توده بدن از کیفیت خواب نامطلوبی برخوردار بودند. در هر دو سطح نمایه توده بدن کیفیت خواب در دو گروه، تفاوت آماری معنی داری داشت؛ اما این تفاوت در گروه فعال بیشتر بود.

با توجه به نتایج مطالعه حاضر ۵۲.۲ درصد دانشجویان دختر کیفیت خواب نامناسب داشتند یا به عبارتی کیفیت خواب پایینتر از وضعیت مطلوب داشتند. در این مطالعه دختران فعال به مراتب نسبت به دختران غیرفعال از کیفیت خواب مناسب تری برخوردار بودند.

محققین معتقدند فعالیت بدنی با افزایش مرحله خواب (non rapid eye movement: NON-REM) و کاهش مرحله (rapid eye movement: REM) و کاهش در دوره نهفتگی خواب (فاصله زمانی بین شروع و اولین مرحله خواب)، موجب بهبود کیفیت خواب می‌شود. به علاوه ورزش و فعالیت بدنی به تغییرات زیستی و بیوشیمیایی منجر می‌شود و سلامت جسمانی و روانی را بهبود می‌بخشد و به تبع آن ارتقای کیفیت خواب را به دنبال خواهد داشت.

در این مطالعه در دو گروه با نمایه توده بدن مطلوب و نامطلوب تفاوت معنی داری از نظر کیفیت خواب وجود داشت که این اختلاف در گروه فعال بسیار بیشتر از گروه غیرفعال بود.

محققان این تحقیق، پیشنهاد کرده اند برای بهبود وضعیت کیفیت خواب استفاده از روش‌های غیردارویی و مفیدی همچون فعالیت بدنی منظم و ورزش پیشنهاد می‌شود. اثر فعالیت بدنی بر کیفیت خواب، حمایت از دانشجویان از نظر توجه به سبک زندگی و فعالیتهای ورزشی منظم و اتخاذ تدابیری برای بهبود و ارتقای الگوی خواب آنها ضرور ی است.