سلامتی از منظر جالینوس | خوانش امروزی از مسئله‌‌ای کهن

فلسفه سلامتی از دید جالینوس یکی از مباحثی است که از دید صاحب‌نظران نیازمند خوانشی امروزی از این مسئله‌ کهن است.

به گزارش عطنا، «بزرگداشت روز جهانی فلسفه» به همت موسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 10آذر برگزارشد.

سلامتی از دیدگاه جالینوس

محمدجواد اسماعیلی، عضو هیئت علمی موسسه حکمت و فلسفه ایران، در خصوص مبحث سلامتی از منظر جالینوس به بحث و سخن پرداخت:

در قلمروی جالینوس حکیم و فیلسوف یونانی (۱۲۹–۲۰۰م) مکتب‌های زیاد فلسفی نمایندگانی داشتند که این توفیق شامل حال جالینوس شد که از علم کسانی بهره‌مند شود که هر کدام وابسته به یک نحله فکری بودند. از استادانی در سنت افلاطونی، سنت ارسطویی، سنت اپیکوری و.. همچنین از طبیبانی که علم بقراطی داشتند، بهره‌مند شد. ویژگی کل‌نگرایانه که اشراف بر آرا فلسفی داشت یکی از امتیازاتی است که جالینوس بهره مند بود. او سفرهای زیادی به رم داشت که توانسته آنچه در آنجا تدریس می‌شده، فرا بگیرد. بعد از فراگیری طب و فلسفه به درمانگری می‌پردازد. مارکوس آئورلیوس از او دعوت می‌کند طبیب دربار در رم باشد.

جالینوس از جامعیت دانش زمان خود بهره‌مند بود و فقط به مسائل طبی نپرداخت و به مسائل فلسفی طبی نیز پرداخته است. بقراط، افلاطون و ارسطو از افرادی هستند که راجع‌به آن‌ها جالینوس بسیار نوشته است. وقتی مطالعه کنیم، متوجه می‌شویم این اندوخته با زبان‌های مختلف نوشته شدند و شرح و تفسیری بر این آثار نوشته شده‌اند. در میان آثار جالینوس شرح و تفسیری بر آثار بقراط و همچنین آثاری بر آرا و افکار افلاطون را می‌توان مشاهده کرد و به آنچه جالینوس دربارۀ سلامتی اشاره کرده است، دست یابیم.

در روزگار جالینوس دیدگاه‌های مختلف راجع‌به سلامتی وجود داشت که یک بخش مربوط است به دیدگاهی که سلامتی را فقدان بیماری می‌دانستند و نگاهی سلبی به سلامتی داشتند. جالینوس با این دیدگاه مخالف بوده و سلامتی را امری ایجابی می‌داند و اعتراضات خود را در آثارش بیان کرده است.

از دید جالینوس سلامت به چه معناست؟

سلامتی از دیدگاه جالینوس نوعی هماهنگی قوای بدن با طبیعت است. نگرشی که طبیعت یک امری است که ثابت است و امتیاز و کمالات زیادی در طبیعت و عناصر طبیعت وجود دارد (خاک، آب،هوا،آتش) که بقراط هم در آثار خود به خصیصه این عناصر اشاره کرده است.

جالینوس می‌نویسد و تفسیر می‌کند و جایگاهی برای این عناصر می‌داند و از آن به عنوان اعتدال مزاج یاد می‌کند. طبیب باید شناخت از عناصر و هم مزاج‌های گوناگون را بشناسد تا درمان خوبی را در نظر بگیرد. جالینوس که علم بسیار زیادی داشت، در یکی از آثار خود می‌نویسد بهترین طبیب کسی است که فیلسوف نیز باشد. فیلسوف دوستدار دانش است، طبیب نیز دوستدار عللم طب است.

تمایز طبیبان با متخصصان ورزشی

در آثار جالینوس تمایز میان طبیبان و متخصصان تربیت بدنی اشاره شده است. المپیادهای ورزشی که برگزار می‌شدند و کمک می‌کردند برندگان المپیاد شوند. ویژگی کار جالینوس این است که آیا متخصصان تربیت بدنی از خصلتی برخوردارند که در مقابل طب قرار می‌گیرد و دستوراتی برای فرد ورزشکار در نظر می‌گیرند، آیا دستورات همان دستورات طبیبان است و آن هماهنگ است و یا مستقل هستند؟

یکی از آثار جالینوس که به تناسب اندام می‌پردازد. دیدگاهی در آن زمان بوده که متخصصان تربیت بدنی شرایط سختی برای ورزشکاران تعیین می‌کردند که نظم بدن به هم می‌ریخت و جالینوس بر این باور بود که اگر متخصصان تربیت بدنی از آموزه‌های طب برخوردار نباشند، شواهدی از آثار بقراط و افلاطون می‌نویسد و می‌گوید به بدن ورزشکار آسیب می‌رسد.

نگرش جالینوس حفظ صحت و پیشگیری از بیماری است، یعنی بدن در شرایطی باشد که بتواند در برابر بیماری مقاومت کند. دو خصلت برای طبیب مشهور شده؛ یکی خصلت درمانگری که باید بیماری را از بدن بیمار بیرون کند و یکی دیگر فرد سالم را مقاوم در برابر بیماری کند و به این دو خیلی توجه داشته و در آثار به آن پرداخته است. متخصصان ورزشی گاهی دچار غفلت می‌شوند و پیشگیری از بیماری را در نظر نمی‌گیرند و سلامت ورزشکار را دچار خطر می‌کنند. نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد که چرا جالینوس را انتخاب کردم و چگونه با دشواری‌های امروزی مثل بیماری که همه جهان را دربرگرفته، از تفکرات جالینوسی استفاده کنیم.

در پاسخ به این نکته؛ جالینوس فلسفه و طب را  فرا گرفته و از آن دریغ نکرده است. شخصیت‌های بزرگی  افلاطون و ارسطو باعث نشده به اپیکوری التفاط نکند و از مطالعه هیچ آثاری دریغ نمی‌کند و فقط مطالعه نبوده و تفکر نیز در آن بوده و همچنین طبقه بندی آثار متفکرین در آثار جالینوس هویدا است.

شخصیت طراز اولی مثل ابن سینا آثار جالینوس را مطالعه می‌کند و به ارزیابی دیدگاه جالینوس می‌پردازد چه منطق، چه طبیعت شناسی و چه دیدگاهی که در حوزه طب است. چون هم جالینوس و هم ابن سینا شخصیت جامعی داشتند. و شخصیت بزرگ جالینوس چیزی نبوده که ابن سینا به نقد آثار او نپردازد و دیدگاه او را در آثار خود گنجانده است.

دیدگاه جالینوس همچنان ارزش مطالعه دارد و بخش عظیمی که به عربی ترجمه شده است یونانی آن از بین رفته است و افرادی که به طب و فلسفه علاقه دارند می‌توانند، مطالعه کنند و به آن بپردازند.