در مباحث تربیتی باید به هویت فردی و اقتضائات عینی توجه کنیم/ حضرت زینب(س) مجموعه‌ای از صبر و بردباری

عطنا- نشست بازخوانی ابعاد فردی و اجتماعی شخصیت حضرت زینب(س) با حضور دکتر زهرا شریف، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده برگزار شد.

دکتر شریف در این نشست طی سخنانی گفت: حضرت زینب(س) در سنین کودکی مادر را از دست دادند و بعد از آن در سن 35 سالگی پدر را از دست دادند. در سن 45 سالگی برادر بزرگ، امام حسن مجتبی(ع) را از دست دادند و در سن 55 سالگی هم امام حسین(ع) را از دست دادند. یک سال و نیم بعد از واقعۀ عاشورا خود حضرت زینب(س) وفات می­یابند. بانویی که این معصومین و همچنین حضرت رسول(ص)، امام سجاد(ع) و امام باقر (ع) را درک کرده اند.

وی ادامه داد: یکی از ابعاد وجودی­ آن حضرت این است که معصومین و افراد برجستۀ زیادی را درک کرده­ اند. نکتۀ دیگر این است زمانی که حضرت علی(ع) به کوفه سفر کردند ایشان هم همراه حضرت بودند و روایت شده بسیار به تعلیم و تربیت و بحث مراوده علمی با بانوان پرداخته ­اند، از ایشان احادیثی دربارۀ زهد، عبادت و مهربانی نقل شده است.

دکتر شریف اظهار کرد: ما با بانویی مواجه هستیم که در شرایط مختلف و در زمینه­ های متفاوت رفتارهایی متناسب با آن موقعیت ­ها را انجام می ­دهد و اتفاقاً همان رفتارها، رفتارهای دقیق و درستی است. مثلاً در زمان عاشورا مواجهه ایشان با دشمنان خطبه ­ای که می ­خوانند به لحاظ وزانت و بلاغت، بحث علمی که مطرح می ­کنند و حضوری که در میدان نبرد دارند، رفت و آمدی که می ­کنند؛ این یک رفتار و برخورد است و پیش از حادثۀ کربلا ما از حضرت زینب(س) همچنان علم می ­بینیم. همچنان شجاعت می ­بینیم.

این پژوهشگر با بیان اینکه، شخصیت حضرت زینب(س) پیش از حادثه کربلا با شخصیت حضرت زینب(س) در صحنۀ کربلا تفاوت­ های چشم‌­گیری دارد، تاکید کرد: نکته این است، فردی که می ­تواند در شرایط مختلف در زمینه ­های متفاوت و کربلا که بسیار تفاوتش زیاد می ­شود، چنین شخصیتی یک وحدت، یک پیوستار و یک هارمونی عظیم را در درون خود داشته باشد. ما با دو زینب مواجه نیستیم. زینب کربلا و زینب بعد از کربلا از طرفی مواجه هستیم از آن جهت که رفتارهای متفاوتی انجام می­ دهند. اما از یک طرف این همان زینب است که در اینجا دارد عمل می ­کند. نکته این است که چه می‌شود که یک شخصیت به گونه ­ای بزرگ می ­شود و به گونه ­ای فکر، رفتار، زندگی می ­کند که سبب نشود آن تغییر شرایط، استواری، صلابت و درستی رفتار را از او بگیرد.

عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده در ادامه بیان کرد: چگونه می ­توان به یک ملاک و نظامی دست یافت که فرد را نه فقط برای یک شرایط مشخص و نه فقط برای زمینه ­های از پیش تعیین شده، رشد دهد و تربیت کند؟ این در واقع چه اتفاقی است که ما در این خاندان به خصوص در حضرت زینب(س) به عنوان یک بانو می­بینیم که اتفاقاً در یک شرایطی رفتارهایی انجام می ­دهد که در عرف معمول رفتارهای زنانه محسوب نمی ­شود. قطعاً ایشان در خاندانی بزرگ شده ­اند که تعلیم، تربیت و علم یکی از شاخص ­های این نظام بوده است.

دکتر شریف خاظرنشان کرد: وقتی از ایشان پرسیدند که دیدی خدا با تو و خاندانت چه کرد؟ گفتند: ما رأیتُ الّا جمیلاً. من چیزی جز زیبایی ندیدم. قصدم تأمل به این داستان است که چگونه می ­توانیم و اساساً نظریات تربیتی، نظریات فرهنگی، نظریات اجتماعی و اخلاقی ما چگونه این اتفاق ها را توجیه خواهند کرد؟ بروز اجتماعی بر اساس آن صفاتی که فرد، نفس خودش ایجاد کرده، این هماهنگی بین آن صفات کسب شده و خروجی­ های رفتاری در بطن اجتماع و شرایط بسیار متغیر و متفاوت این هماهنگی چگونه پدید می ­آید؟ چه شاخص­ هایی دارد؟ آیا ما به عنوان کسانی که مدعی هستیم در نظریات جنسیتی خودمان، در نظریات تربیتی و فرهنگی خودمان می ­خواهیم شکاف بین نظر و عمل، شکاف بین عاملیت و ساختار، شکاف بین شرایط متغیر و ثابت ­های ذهنی، به عنوان کسانی که می­ خواهیم این شکاف ­ها را پر بکینم چگونه بایستی رفتار کنیم؟ و چگونه نظریه پردازی کنیم؟ و چگونه بیندیشیم که ما بتوانیم با چنین شخصیت ­هایی در اجتماع مواجه باشیم و این خروجی این نظام ­ها چنین شخصیت ­هایی باشند که می ­توانند در شرایط از پیش تعیین نشده بر اساس آن منش، روش و صفاتی که در درونشان کسب کرده­ اند رفتارهایی مناسب با آن شرایط از خود بروز دهند.

وی در ادامه گفت: ما در حضرت زینب(س) شخصیتی را می بینیم که اجتماعی از تنوع­ های گوناگون است و این تنوع ­ها آن وحدانیت شخصیت و یک‌دست بودن وجود ایشان را گزارش می ­کند. این همان زینب است که در کوفه کلاس علم و درس برگزار می ­کند و در صحرای کربلا خطابه و وعظ.

این پژوهشگر بیان کرد: این یک جریان پیوسته و اتفاق شکل گرفته در زمان کودکی و زمان بزرگ­تر شدن است. این آن چیزی است که در نظام­ ها و نظریات انتظار می ­رود که ما بتوانیم به گونه­ ای تربیت کنیم، به گونه ­ای دغدغه­ های فردی و اجتماعی را در افراد نهادینه کنیم و ایجاد کنیم که آن­ها را مطابق آن تربیت کنیم که در  موقعی که باید عمل کنند متناسب با آن و فاخر عمل کنند.

عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده اظهار کرد: یکی از راه ­هایی که بسیار اتفاق افتاده، نظام معنایی است که قرآن و بر اساس واژگان و مفاهیم معنایی که در آن مطرح شده پیش می ­رود. حال ایمان به چه معناست؟ کفر به چه معناست؟ تقوا به چه معناست؟ ما چه مترداف ­هایی با تقوا داریم که آن­ها برای ما چنین شخصیتی را ایجاد می ­کنند؟ واژه و کلیدواژه ­هایی همراه با تقوا در قرآن آمده که بتوان به یک کلیتی رسید.

دکتر شریف ادامه داد: ویژگی دیگری که آمده نیکی است. بارها و بارها در کنار تقوا بحث نیکی تکرار شده است. تشخیص بِر به آن چیزی که به عنوان بِر، خوبی و نیکی تلقی می ­شود چگونه است؟ بِر و نیکی فقط این نیست که در زمان ­های خاص و در قالب مناسک خاص ما صورتمان را به چپ و راست بگردانیم. بلکه توضیح می ­دهند بلکه به دنبال بخشودگی و بخشندگی به افرادی است که پیرامون خودشان و کسانی هستند که به عهد خود وفا می ­کنند. کسانی هستند که در شرایط مختلف صبر می ­کنند و اتفاقاً اهل تقوا نیز هستند.

وی تاکید کرد: اگر بخواهیم به صورت دقیق از شخصیت حضرت زینب(س) پیامی دریافت کنیم باید به گونه ­ای زیست کنیم و به گونه ­ای باشیم که در شرایطی آنچه را که از ما انتظار می ­رود انجام دهیم نه آنکه بر یک راه ثابت و یک راه از پیش تعیین شده بتوانیم رفتارهایی که قابل پیش بینی است سربزند. این همان تأملی است که ما باید هم در حوزه فردی خود و هم در حوزه ­های نظریه پردازی و عمل خود به آن بپردازیم. این یک مجموعه ­ای می­ تواند باشد از فضائلی که ما انتظار داریم در حوزه اخلاق و تربیت مادران ما و نظام ­های ما در کودکانمان آن را پرورش دهند تا در آینده بتوانیم در اجتماعی که متغیر است و لحظه به لحظه تغیر می ­کند ببینیم.

عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده تصریح کرد: تربیت، یک‌سری ثابت ­هایی دارد و هویت فرد یک‌سری ثابتاتی دارد ولی این ثابتات باید به گونه ­ای گشوده، پویا و قابل انطباق باشد که در شرایط مختلف بتوانیم آن­ها را تطبیق دهیم و در یک دیالکتیکی بین اقتضائات عینی و آنچه از پیش کسب کرده­ ایم باشد. نتیجۀ آن، اصلاح فرد و جامعه به سمت آن سعادتی که مقدر است پیش برود و آن را هدایت کند.

وی ادامه داد: در خصوص بحث ­های تربیتی نظریات مختلفی است که ورود نمی ­کنم. اما بیشتر بحث بنده بر این تأمل بود که ما به این رابطه بین بحث ثابت ­ها و متغیرها و در واقع هویت فردی و اقتضائات عینی توجه کنیم. مخصوصاً می ­توانیم در فضاهایی که می ­خواهیم بحث را جنسیتی پیش ببریم این بحث را داشته باشیم که وقتی بحث می ­کنیم مطابق آن فضای متعارفی که مشهور است، ارزش گذرانه قضاوت نمی ­کنم و گزارش می ­کنم که شجاعت را به مردان نسبت می دهند و اتفاقاً عفت و حیا را به زنان نسبت می ­دهند، چه اتفاقی می‌افتد که ما با بانویی به عنوان اسوه زنان در بحث اندیشه شیعی مواجه هستیم که شجاعتی را به خرج می‌­دهد که هیچ­کس و هیچ مردی در آن شرایط و در آن زمانی که ایشان قرار داشت نتوانست این کار را انجام دهد و از خود صادر کند.

دکتر شریف خاطرنشان کرد: حضرت زینب(س) مجموعه ­ای از صبر و بردباری هستند. حتی روایت شده مفسر قرآن هم بودند و وقتی حسنین مشغول صحبت بودند آن حضرت هم ورود می ­کنند و وارد بحث می ­شدند. این مجموعه­ ای است که در شرایط کنونی از هر انسانی مخصوصاً از افرادی که در سطح رفتارهای اجتماعی حضور دارند عرصۀ کنش را به خود اختصاص دادند که از آن­ها و از ما افرادی می ­سازد که در شرایط مختلف رفتار متناسب با او داشته باشیم.

این پژوهشگر در پایان تاکید کرد: اگر حضرت زینب(س) می ­تواند رفتارهایی تا این حد متفاوت بروز دهد و آنقدر دقیق و صحیح بروز دهد به خاطر این است که در یک پیوستار و هویت وحدانی قرار دارد که در او ملکات و صفاتی کسب شده است که این ویژگی ­ها پویا هستند و نسبت به شرایط گشوده هستند. به واسطه عبادات که انجام می ­دانند می­ توانند و این توانمندی را دارند که از این مجموعه پویا، یک خروجی فعال که معطوف به اتفاقات روز است استفاده کنند.

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام