جایگاه رأی مردم در جمهوری اسلامی

مجلس خبرگان رهبری در بیانیه‌ای که نیمه شب دوشنبه منتشر کرد، سخنان حسن روحانی، رئیس جمهوری را درباره نقش مردم در حکومت امام علی(ع) «تفرقه افکنانه» خواند. هفته گذشته حسن روحانی در یک ضیافت افطاری مردمسالاری را نه حاصل تفکر غربی بلکه محصول سیاست دینی دانسته و گفته بود که «ما دارای مذهب و مرام و دینی هستیم که امیرالمؤمنین مبنای حکومت و فرمانروایی را رأی مردم و خواست مردم و آرای مردم می‌داند.»

به گزارش عطنا به نقل از روزنامه ایران، این سخنان حسن روحانی طی یک هفته گذشته واکنش‌های متفاوت و عموما منفی را در طیف منتقدان و مخالفان او برانگیخته است. این طیف معتقدند برخلاف سخنان رئیس جمهوری، مشروعیت حکومت نه بر مبنای رأی مردم بلکه بر اساس احکام الهی است. موضوعی که در بیانیه صادر شده توسط مجلس خبرگان رهبری هم به آن تأکید شده است. این بیانیه در حالی نیمه شب دوشنبه منتشر شد که تنها امضای احمد جنتی، رئیس مجلس خبرگان رهبری ذیل آن دیده می‌شود. این مجلس هم اکنون 87 نماینده دارد اما تاکنون هیچ کدام از آنها عنوان نکردند که آیا چنین بیانیه‌ای به امضای آنها هم رسیده یا خیر؟ این در حالی است که حسن روحانی، مخاطب بیانیه یادشده هم خود یکی از اعضای همین مجلس محسوب می‌شود.

 نقد خبرگان بر سخنان روحانی

بیانیه منتشر شده توسط مجلس خبرگان البته به صورت مستقیم حسن روحانی را مخاطب خود قرار نداده، اما نشانه‌های غیرمستقیم آن گواه روشنی است که در واکنش به سخنان هفته قبل رئیس جمهوری تهیه شده است. این بیانیه با اشاره به همین سخنان آغاز شده و در آن آمده است: «در روزهای اخیر مطالبی پیرامون «مشروعیت» و «مقبولیت» حکومت اسلامی و تصدی ولایت و حاکمیت مبتنی بر آرای مردم با استناد به کلمات امیرالمؤمنین(ع) درجامعه مطرح شد که با برخی مبانی دینی اعم از مبانی دینی اهل سنت و تشیّع که در فقه سیاسی اسلام مورد بحث قرار گرفته، متعارض و ناسازگار است.»

بیانیه یاد شده در تشریح این ناسازگاری تأکید کرده است: «ولایت و امامت الهی به همه شئون آن اعم از تبیین و حفظ دین و هدایت مردم و زعامت سیاسی اجتماعی از احکام الهی است همانند ولایت پیامبر(ص) و متوقف بر خواست و نظر و رأی مردم نیست بلکه باید گفت ولایت، روح اسلام است و احکام بدون پشتوانه و قدرت اجرایی خود را از دست می‌دهد.»

در شرایطی که حسن روحانی بیعت مردم با امیرالمؤمنین(ع) را از نشانه‌های مردمی بودن حکومت ایشان دانسته بود، بیانیه خبرگان اشاره می‌کند که «بیعت با پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار (علیهم السلام) به معنای مشروعیت بخشی به حکومت پیامبر یا امام توسط مردم و بیعت‌کنندگان نمی‌باشد بلکه تأکیدی بر اعلام وفاداری و پیروی و فرمانبری از رهبران الهی است. بنابراین، نباید آن را با رأی مردم و انتخابات در دوران معاصر مقایسه کرد.»

این بیانیه با اشاره به برخی رخدادها و روایات صدر اسلام در مقطع بعد از رحلت پیامبر(ص) و شروع خانه‌نشینی امام علی (ع)، نتیجه گرفته است: «اگر حضرت در ابتدا بیعت را نپذیرفت، به خاطر شناخت جامعه و نقض‌کنندگان و فتنه‌های آینده بود. لذا شرط می‌کند که اگر بیعت آنان را بپذیرد به نظر خودش عمل خواهد کرد.»

این بیانیه در پایان به این جمع‌بندی رسیده که «مجلس خبرگان رهبری، با اذعان به نقش و جایگاه مردم در استقرار و استمرار حکومت اسلامی، بر اهمیت منحصر به فرد جایگاه رفیع امامت، ولایت و رهبری امت اسلامی که منشأ مشروعیت نظام اسلامی بوده و مردم‌سالاری دینی را به ارمغان آورده است و امروز در ولایت فقیه تجلی یافته، اصرار داشته و بر ضرورت حفظ وحدت داخلی و انسجام ملی و اجتناب از بحث و جدل‌های تفرقه‌انگیز تأکید می‌نماید.»

پیش از انتشار این بیانیه، واکنش‌های دیگری هم در برابر سخنان اخیر رئیس جمهوری انجام شده بود. از جمله اظهار نظر آیت‌الله مکارم شیرازی که شامگاه شنبه در قم گفت نباید بگوییم که حاکم را رأی مردم تعیین می‌کند.

 این مدرس حوزه علمیه قم افزوده بود: «حاکم الهی را خدا باید تعیین کند. شما یک صفحه از نهج‌البلاغه را دیدید. این برای اتمام حجت بود برای آن جمعیت. چرا خطبه‌ها و سخنان دیگر امام علی در موارد دیگر را ندیدید؟» همچنین آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هم شنبه شب در واکنش به گفته‌های حسن روحانی اظهار داشت: «اگر یک مسلمان ایرانی این‌گونه فکر کند، پذیرفته نیست.» این عضو جامعه مدرسین گفته که آقای روحانی باید درباره این مسأله تحقیق می‌کرده بویژه اینکه او سابقه طلبگی هم دارد.

دیدگاه امام (ره) و رهبر معظم انقلاب

هر چند سخنان برخی از روحانیون بلندپایه قم واکنش‌هایی در بین هواداران دیدگاه حسن روحانی در پی داشت اما بعد از انتشار بیانیه مجلس خبرگان رهبری این واکنش‌ها جدی‌تر شد. هواداران دولت عموماً در شبکه‌های مجازی موارد متعددی از سخنان حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری را درباره مشروعیت یافتن حکومت با رأی مردم منتشر کردند. مهم‌ترین اینها شاید پاسخ حضرت امام (ره) به یک استفتا در تاریخ 29 دی 1366 بود که در صحیفه ایشان هم به آن اشاره شده است.

بنیانگذار انقلاب در پاسخ استفتای به نمایندگان خود در دبیرخانه ائمه جمعه سراسر کشور که پرسیده بودند «در چه صورت فقیه جامع الشرایط بر جامعه ولایت دارد»، پاسخ می‌دهند: «ولایت در جمیع صور دارد. لیکن تولی امور مسلمین و تشکیل حکومت بستگی دارد به آرای اکثریت مسلمین که در قانون اساسی هم از آن یاد شده است.»

نظر حضرت امام(ره) در ادامه این استفتا درباره جایگاه بیعت در صدر اسلام کاملاً با آنچه که در بیانیه مجلس خبرگان رهبری آمده است، تفاوت دارد. چرا که ایشان با اشاره به «آرای اکثریت مسلمین» در تفسیر آن فرموده‌اند «در صدر اسلام تعبیر می‌شده به بیعت با ولی مسلمین.»

همچنین سخنرانی مقام معظم رهبری در تاریخ 22 خرداد سال 66 هم یکی دیگر از نمونه‌های تأیید نقش مردم در مشروعیت حکومت بود که توسط هواداران دولت دست به دست می‌شد.  ایشان در آن تاریخ در سخنرانی خود تأکید کرده بودند: «مشروعیت دادن به رأی مردم و بیعت مردم یک اصل اسلامی است.»

در شرایطی که حسن روحانی بیعت مردم با امیرالمؤمنین(ع) را از نشانه‌های مردمی بودن حکومت ایشان دانسته بود، بیانیه خبرگان اشاره می‌کند که «بیعت با پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار (علیهم السلام) به معنای مشروعیت بخشی به حکومت پیامبر یا امام توسط مردم و بیعت‌کنندگان نمی‌باشد بلکه تأکیدی بر اعلام وفاداری و پیروی و فرمانبری از رهبران الهی است. بنابراین، نباید آن را با رأی مردم و انتخابات در دوران معاصر مقایسه کرد.»

در ادامه همان سخنرانی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تأکید کرده بودند: «اگر یک زمامداری بود که مردم با او بیعت نکردند، یعنی آن را قبول نکردند، آن زمامدار خانه‌نشین خواهد شد و مشروعیت ولایت و حکومت به بیعت مردم وابسته است یا بگوییم فعلیت زمامداری و حکومت به بیعت مردم وابسته است.»

البته آیت الله نورمفیدی، نماینده ولی فقیه در استان گلستان و امام جمعه گرگان هم در سخنانی به دفاع از اظهارات حسن روحانی پرداخت و گفت: «در پی مباحث مطرح شده این روزها بین رجل سیاسی در ارتباط با فرمایش امیرالمومنین در خطبه 92 نهج البلاغه و اظهار نظر عزیزی در این مورد جنجال‌های زیادی به پا شد، می‌خواهم عرض کنم ما باید فضای احادیث نقل شده از ائمه (ع) را درک کنیم. کسی منکر حق خدادادی امیرالمؤمنین(ع) برای حکومت نیست. اما اگر زعامت سیاسی تعیین شده از ناحیه پروردگار محقق نشد قطعاً بهترین راه مراجعه به آرای مردم و اقبال عمومی است.»

در همین حال روزنامه جمهوری اسلامی نیز که طی یادداشتی به تفسیر سخنان رئیس جمهوری و حمله منتقدانش به او پرداخته بود، یادآور کرده است: «از بزرگان نیز این انتظار وجود دارد که هنگام مواجهه با این گونه ابهامات قبل از آنکه دغدغه خود را مطرح کنند، از شخص رئیس‌ جمهوری در یک تماس تلفنی توضیح بخواهند و با عمل به این شیوه، راه را بر سوء استفاده‌گران نیز ببندند.»