علم‌آموزی و علم‌ورزی در زمین گل‌آلود/ همه چیز علیه وجود دانشگاه است

استاد دانشگاه علامه طباطبائی در نشست فراسوی دانشگاه  با بیان سیر تطور دانشگاه ایرانی گفت: اساساً برنامه‌ای که برای عرصه‌ علمی درنظر گرفته شده است کارایی لازم را نداشته و بایستگی‌های ساختی و کارکردی دانشگاه در نظر گرفته نمی‌شود.

به گزارش عطنا، نشست تخصصی «فراسوی دانشگاه در دانشگاه»، به عنوان پیش‌نشست نخستین هم‌اندیشه ملی درباره ماموریت دانشگاه و مسئولیت عناصر دانشگاهی با حضور مقصود فراستخواه، حسین مصباحیان و محمدامین قانعی‌راد، اعضای هیئت علمی دانشگاه، دوشنبه، 4 اردیبهشت در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در این نشست، مقصود فراستخواه، عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در ابتدا با اشاره به ناکارآمدی دانشگاه‌های موجود اظهار کرد: علم‌آموزی و علم ورزی در زمین گل‌آلود است؛ یعنی اساساً برنامه‌ای که برای عرصه‌ علمی درنظر گرفته شده است در این عرصه کار برد ندارد و بایستگی‌های ساختی و کارکردی دانشگاه در نظر گرفته نمی‌شود، به عبارتی، «دانشگاه نادانشگاه شده است» و اساساً امکان و شرایط کافی برای کار دانشگاهی وجود ندارد در نتیحه اگر سرشت تاریخی دانشگاه را در نظر گرفته شود، همه چیز علیه وجود داشتن دانشگاه است، با تمام آیین‌نامه‌ها، ریاست‌ها، قدرت‌ها و مدیریت‌ها از جامعه که برای دانشگاه تعریف شده است.

فراستخواه در ادامه از منظر پدیدارشناسی به دانشگاه نگاه کرد و گفت: در عصر تاریخ و وجوه پدیداری دانشگاه هم در نظر گرفته نمی‌شود، دانشگاه در ایران یعنی مقاومت با توجه به شواهد موجود و اینکه چون دانشگاه در ایران هنوز اصرار به بودن دارد همین امر باعث بحران برای دانشگاه شده است اینکه یک موجودیتی دچار بحران است چون که می خواهد زندگی کند و یعنی سیستم ایمنی دارد که در مقابل از بین رفتن مقاومت می‌کند این تنش تنش مهمی است که دانشگاه و جامعه دارد، تنش دانشگاه در ایران تنش جدی است و دانشگاه همچنان زیر پوستی به حیات خود ادامه می‌دهد.

وی افزود: در باب دانشگاه ما نباید دچار شی‌انگاری شویم یعنی دانشگاه را نباید به سیستم رسمی تقلیل دهیم و آن را به ساختارهای رسمی تبدیل کنیم دانشگاه به تحلیل بوردیو یعنی میدان، میدانی که وجود دارد مخصوصا به تعبیر لفر، فضای سه یعنی فضای اعمال، زندگی روزمره دانشجویان و سرشار از تجربه زیسته دانشگاهیان است. فضای تردید‌ها و راهبردها که دانشگاهیان سعی در انتخاب آن داشتند.

فراستخواه تصریح کرد: ما نباید دانشگاه را به یک سازمان تقلیل دهیم چرا‌که دانشگاه فضای‌ اقتضائی خودش را داردکه در آن دانشگاهیان فقط وظیفه انجام نمی دهند؛ یعنی در حد اینکه چند واحد را تدریس و یک پایان‌نامه را دفاع کنند، در نتیجه نباید فعالیت دانشگاهیان را به همین اعمال تقلیل داد به جای این وظایف، دانشگاهیان اعمالی و کنش‌هایی دارند. دانشگاه فقط نقش ندارد بلکه دانشگاه کردار دارد دانشگاه به این معنی از نقطه آغازهای تحول در تاریخ معاصر ما بوده است. اینجاست که من دفاعیه‌ای را با توجه به درک خودم از دانشگاه صادر می‌کنم.

وی در ادامه با تقسیم تاریخ معاصر به شش دوره افزود: اولین دوره، دوره اصلاحات ناصری است این دوره یکی از مهم‌ترین دوره‌ی اصلاحات درتاریخ معاصر ایران است.

فراستخواه گفت: در این دوره دارالفنون به عنوان یک دانش آموز کار کرده است. دوره دوم دوره مشروطه است‌که در اینجا مدرسه‌ی سیاسی مورد توجه است، مدرسه سیاسی در سال 1278چند سال قبل از مشروطه به وجود آمد چون در ایران طبقه وجود ندارد جامعه کلاسیک به معنای طبقاتی در ایران به شکل نگرفته است به جای آن خاندان‌ها بوده‌اند. مدرسه سیاسی در دوره مشروطه چه نقشی داشت؟ سومین دوره جنبش نوسازی است که از سال 1290 شروع شد دارالمعلمین از مرکز ثقل این دوره است جنبش استقلال بر سرمدارس به وجود آمد قبل از به وجود آمدن دانشگاه دانشسرا داشتیم، در این دوره جامعه لیسانسه‌ها یک دانشسرا را به وجود آوردند و نخستین انجمن صنفی ادبی برآمده از دانشگاه که مطالبات اجتماعی دارد، طرح رهایی برای معلمی از دست آوردهای این دوره است. سرمایه نمادین، فرهنگی و اجتماعی را بدون شک بزرگانی چون بزرگ علوی و صادق هدایت که عضو جامعه لیسانس ها بودند ایجاد کردند.

وی در ادامه دورهای تاریخ معاصر افزود: دوره چهارم مدرنیزاسیون بود، در این دوره دانشگاه تهران وجود دارد دانشگاهی که در آن علی اکبر سیاسی با چنگ و دندان به شاه مملکت می‌گوید اینجا اداره دخانیت نیست اینجا دانشگاه است واز 1321تا 1333 رئیس دانشگاه و منتخب دانشگاهیان بوده است، یکی دیگر از اعضای دانشگاه تهران در 1313 سهام الدین غفاری عضو تحریریه مجله علمی بود ایشان در دانشگاه تهران نقشه راه آهن را نقادی و گفت این نقشه قابلیت ملی بودن را نداشته و به گونه‌ای کشیده شده که رگه های فساد و رانت در آن پیدا است.

فراستخواه گفت: در آن زمان به سردار مختاری دستور داده شد که غفاری را دستگیر و تا سال 1320 مورد شکنجه و اذیت قرار داد. تا زمانی که متفقین وارد کشور شده و شخص مذکور به صورت برونی آزاد می‌شود و مطالبات خود را پیگیری می‌کند تسلیم شدن در برابر ابراز وجود ظلم به پدیده‌ی است که می خواهد خودش را تعریف کند و ما با تعریف‌های دیگران از این مورد پدیده چون و چرا انجام میدم . حالا نقش دانشگاه در اینجا . دانشگاه در این دوره دولت ساز بوده است، دانشگاه زن ایرانی را به وجود آورد زن ایرانی به معنای یک ساختار اجتماعی جدید به وجود آمد زن ساخته شد در یک تراز دیگر که زن ایرانی نام گرفت؛ امثال شمس المولک، هاجر، بدرالمولک، اینها نخستین دختران دانش آموخته دانشگاه هستند کانون بانوان ایرانی را در این دوره تشکیل دادند.

ای پژوهشگر خاطرنشان کرد: کانون بانوان ایران از سال 1314 به وجود آمد در همین دوره بود که مفهوم کودک ایرانی به وجود آمد قبل از این مفهوم اطفال ایرانی وجود داشت اطفالی که در جوار بزرگ‌ترها پای خود را دراز نمی‌کردند محمد باقر هوشیار متخصص آموزش شناسی و دکتر آذر رهنما که سمت دبیر را داشت با همکاری همدیگر این مفهوم از کودک را تعریف کردند و گفتند که در آینده کودکی خواهد آمد، مجله سپیده فردا را نیز در همین راستا به وجود آمد و بعدها شورای کتاب کودک و بعد نهاد به وجود آمد شورای کتاب کودک با این ذهنیت کودکی وجود دارد که یک دنیایی دارد.

فراستخواه تصریح کرد: جنبش ملی پنجم از بازرگان تا زیرک زاده از حسیبی تا خلیلی دانشگاهیان بودند دوازده استاد بود بر سرکنسرسیوم نامه نوشتند و اعتراض کردند و به علی اکبر سیاسی دستور داده شده که اخراج کنند و ایشان گفن من نمی‌توانم کسی را زا خانه خود بیرون کنم. با زور عریان اخراج شدند و بعد برای ابراز وجود شرکت یاد را درست کردند جنبش چپ ششم است که بدون آن تاریخ معاصر ایران قابل خواندن نیست و نقش بسیار مهمی دارد از راد منش تا آرین مهر دارد.

او در پایان با اشاره به دوره هفتم تاریخ معاصر گفت: در این دوره اولین چیزی که باید تکلیف آن روشن می‌شد دانشگاه بود که بر سر آن نزاع بسیار صورت گفتند در ابتدا قرار بر این شد دانشگاه باید تعطیل شود و بعد تکلیف آن مشخص شود همه مشکلات تاریخ ما از دانشگاه بود روزی که دانشگاه را تعطیل کردند و شخم زدند گفتمان این بود که بدبختی ها این مملکت از دانشگاه است. در حال حاضر دانشگاه زیر پوستی دارد نفس می‌کشد در مدیریت و فضای دانشگاه با وجود تمام بدبختی‌ها و تمام نقدها خود فرهنگ و تعاملات اما کنش ها همچنان ادامه دارد کنش‌معنا ساز دوم علم آموزی و علم ورزی از فروزانفر شروع شده تا به امروز و بعد کنش های ارتباطی کنش‌های تولید رابطه وکنش‌های که از طریق دانشکده شکل گرفته است.