سیاست‌های توسعه یافتگی علمی متکی به تولید مقاله مشکل دارد

وی با اشاره به اینکه این آئین‌نامه نسبت به آئین‌نامه قبلی تغییراتی داشته و به مفاد آن، مواردی افزوده شده است، تصریح کرد: اما با این حال چارچوب این آئین‌نامه بسیار تنگ است و اساتید ناچارند خود را در قالب آن تطبیق دهند.

به گفته رجبعلی بگلو، پژوهش و انتشار مقالات که بخشی از این آئین‌نامه است، با نوسانات بسیار شدیدی در بخش انتشار مواجه است و تغییر امتیازات انتشار مقالات باعث سردرگمی برای اساتید شده است که در نهایت خروجی ناموفقی را به همراه دارد.

عضو هیئت علمی پژوشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران با اشاره به اینکه در این آئین‌نامه، نگاه آموزشی به اساتید بیشتر از نگاه پژوهشی است، گفت: این موضوع باعث شده که امتیاز طرح‌ها کم شود و فشار زیادی به اساتید پژوهشی وارد شده که باعث ایجاد برخی مشکلات و عدم همخوانی اساتید با این رویکردها می‌شود و در نهایت خروجی اساتید به سمت این است که مقاله‌هایی را تولید کنند که نیازمحور و مسئله‌محور نیست و باعث نمی‌شود رشد علمی اتفاق بیفتد.

وی با اشاره به مشکلاتی که دانشجویان در تولید مقالات علمی دارند نیز گفت: در این آئین‌نامه پیوندی که بین اساتید و دانشجویان برای انتشار مقالات وجود دارد، با مشکلاتی همراه است به این دلیل که دانشجو باید حتماً اسم اساتید خود را به عنوان فردی که در تدوین مقاله حضور داشته، درج کند.

رجبعلی بگلو ادامه داد: دانشگاه‌ها، دانشجویان را مجبور می‌کنند که اسامی اساتید راهنما و مشاور را به بالاجبار در مقالات درج کنند اما ممکن است بسیاری از این اساتید و مشاوران در فرآیند پژوهش تأثیرگذار نباشند و این اجبار باعث بروز نارضایتی می‌شود؛ به بیان دیگر در این مسئله اخلاق علمی‌ رعایت نمی‌شود، چرا که ممکن است برخی اساتید خیلی برای این پژوهش وقت نگذارند و عملاً نباید شایسته این باشند که اسمشان در پژوهش بیاید، اما طبق این آئین‌نامه، امتیازش را می‌گیرند.

عضو کمیته انتشارات انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران با بیان اینکه نباید پژوهش‌ها و دفاع پایان‌نامه دانشجویان را به امتیاز، نمره و چاپ مقاله وابسته کنیم، خاطرنشان کرد: این موضوع باعث می‌شود نشریات علمی، فرآیند داوری را تسریع کنند و پالایش و دقتی که برای انتشار مقالات نیاز است، اتفاق نمی‌افتد.

وی با اشاره به نیاز دانشجویان به ارسال مقالات به نشریات که کیفیت پایین مقالات را به همراه دارد، گفت: حتی برخی نشریات با وجود اینکه به تعداد کافی در یک حوزه موضوعی مقاله ندارند، اما به جهت معیاری که وزارت علوم برای انتشار مقاله در یک شماره برای نشریات گذاشته است، مجبورند که مقالات بی‌کیفیت را نیز منتشر کنند و از این جهت کیفیت نشریات علمی کاهش پیدا می‌کند.

رجبعلی بگلو با تأکید بر اینکه اگر معیار چاپ مقالات، تعداد آنها در هر شماره نشریه نباشد و الزامی نباشد که حتماً به ۶ یا ۱۰ مقاله در یک شماره برسد، گفت: سردبیران نشریات می‌توانند با شرایط بهتر و کیفی‌تری مقالات باکیفیت را منتشر کنند.

عضو هیئت علمی پژوشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران با بیان اینکه از سوی دیگر امکانات و شرایط مناسبی برای انتشار مقالات علمی در نشریات وجود ندارد، گفت: بسیاری از ناشران به دلیل نبود سامانه نشریات با مشکلات بسیاری مواجه هستند و عدم همکاری دانشگاه‌ها در فرآیند نشر مقالات و امتیازدهی برای رتبه‌بندی، این مشکلات را دوچندان کرده است.

وی با اشاره به اینکه این حلقه‌های مفقوده باعث شده که برون‌داد تولید مقالات علمی در کشور مناسب نباشد، تصریح کرد: نظام آموزشی بسیار به انتشار مقاله به عنوان رشد علمی تأکید دارد، در صورتی که به کیفیت واقعی مقالات خیلی توجه نمی‌شود. اگرچه تلاش شده افزایش کیفیت مقالات از جنبه‌های استنادی صورت گیرد، اما این کافی نیست و درگیری‌هایی که از وزارت علوم به اساتید منتقل می‌شود، کاهش کیفیت مقالات را به همراه داشته است.

رجبعلی بگلو گفت: به طور کلی سیاست‌های توسعه علم در ایران با مشکل مواجه است. دانشگاه‌هایی که حتی سطح علمی مناسبی ندارند، دانشجو را مجبور به تولید مقاله می‌کنند؛ به همین دلیل دانشجویان به ناچار برای تولید مقالات به خیابان انقلاب مراجعه می‌کنند و ناچارند برای دفاع از پایان‌نامه و انتشار مقاله، به هر وسیله‌ای متوسل شوند.

استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران تأکید کرد: این فشارهایی که نظام آموزش عالی به دانشجو، اساتید و سردبیران نشریات علمی وارد می‌کند، باعث افت کیفیت تولید علم در ایران شده است.

وی در خصوص موضوع تقلب و تکراری بودن مقالات علمی در ایران نیز گفت: این موضوع به دلیل این است که در ایران نظامی برای پایش و مشابهت‌یابی مقالات و پژوهش‌ها نداریم و شاهد آن هستیم که طرح‌های پژوهشی به صورت متکثر در سازمان‌ها تعریف و تولید می‌شود و حتی ممکن است در یک بازه زمانی، دو پژوهشگاه و سازمان به صورت موازی در یک حوزه موضوعی روی یک پژوهش تکراری کار کنند. اما متأسفانه جایی وجود ندارد که این پژوهش‌ها، ثبت و یا ردیابی شوند تا مشابهت‌های آنها مشخص شود؛ برای مقالات نیز همین اتفاقات می‌افتد.

رجبعلی بگلو تأکید کرد: البته به تازگی سامانه‌هایی برای مشابهت‌یابی مقالات علمی مانند «همانندجو»، «همتایاب» و «سمیم» راه‌اندازی شده که در مرحله اول رشد هستند و بسیاری از نشریات، اطلاعی از وجود این سامانه‌ها ندارند.

به گفته عضو هیئت علمی پژوشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، این حلقه‌های مفقوده که بخشی از آن به سیاست‌های غلط آموزش عالی در کشور بازمی‌گردد و عدم توجه به شاخص‌های اثربخشی علمی در کشور، تنزل کیفیت پژوهش و مقالات علمی را در ایران سبب شده است.

منبع: با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری مهر، تاریخ 1 اسفند 95