ما در مجامع علمی بسیار گوشه‌گیر هستیم

«جایگاه ارتباطات در دانشگاه لستر هم‌اکنون کجاست و ما در کجا هستیم؟ انجمن بین المللی ارتباطات و رسانه ها در چه وضعیتی قرار دارد؟ در آینده چه برنامه‌هایی را دنبال می‌کند و آیا ما می‌توانیم از طریق حضوری فعال با این انجمن همکاری علمی بیشتری  داشته باشیم؟» اینها برخی از پرسشهایی است که من در این سخنرانی به آنها پاسخ خواهم گفت.

به گزارش عطنا، این سخنرانی با عنوان «گزارش سفر علمی از کنفرانس سالانه انجمن بین‌المللی تحقیق در ارتباطات و رسانه ها» در هفته پژوهش در سالن شهید همت دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

حسینعلی افخمی با ارائه گزارشی از کنفرانس (IAMCR) انجمن بین‌المللی تحقیق در ارتباطات و رسانه‌ها، گفت: این انجمن در سال 1956 و «مرکز آموزش ارتباطات جمعی» دانشگاه لستر درسال 1966 تأسیس شد و در سال 2016 یکی پنجاه ساله شد و دیگری در آستانه 60 سالگی قرار دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه ادامه داد: مرکز ارتباطات دانشگاه لِستر که امسال میزبان کنفرانس بود هم زمان پنجاهمین سال خود را جشن می گرفت. بنابراین، ما امسال شاهد دو نوع رویداد علمی بودیم که در آنجا برگزار شد. اما، بد نیست بدانیم که دانشکده ما نیز از دانشگاه لستر یک سال جوان‌تر هست و سال آینده وارد پنجاهمین سال می‌شویم.

وی افزود: من می‌خواهم بپرسم که وزن و جایگاه دانشگاه لستر هم‌اکنون کجاست و ما در کجا قرار داریم؟ IAMCR در چه وضعیتی قرار دارد؟ در آینده چه برنامه‌هایی را دنبال می‌کند و ما چقدر می‌توانیم با یکدیگر همکاری علمی داشته باشیم؟

استاد ارتباطات دانشگاه علامه به ارائه آماری از مقالات ارانه شده در این کنفرانس پرداخت و گفت: در کنفرانس امسال مثل دوره های قبل دارای برنامه‌های متعددی بود. در این برنامه 1050 مقاله از میان دوهزار چکیده مقاله‌ای که دریافت شده بود، ارائه شد و از میان حدود80 کشور مختلف، هزار و 200 نفر در کنفرانس بین‌المللی حضور داشتند که در 30 حوزه تخصصی به ارائه مقاله پرداختند.

افخمی تصریح کرد: رشته آموزش و پژوهش در روزنامه‌نگاری با 114 عنوان مقاله بیشترین تعداد مقاله را ارائه داد و بعد از آن به ترتیب، ارتباطات بین‌المللی با 78 عنوان مقاله، اقتصاد سیاسی ارتباطات با 74 مقاله، ارتباطات جماعتی با 68 عنوان، مخاطب‌پژوهی 61 ، ارتباطات و جنسیت 54، اندیشمندان شبکه‌ای در حال ظهور (کسانی که در دنیای مجازی فعال هستند) با 50 مقاله، سیاست‌گذاری ارتباطات و فناوری 46، پژوهش‌های ارتباطات مشارکتی، ارتباطات سیاسی، آموزش رسانه‌ها، تاریخ ارتباطات هر کدام با 31 عنوان مقاله و درنهایت فرهنگ عامه، افکارعمومی، ارتباطات ریسک و محیط زیست هرکدام به ارائه 27 مقاله علمی پرداختند.

افخمی به دیگر مقاله‌های موجود در این کنفرانس اشاره کرد و افزود: ارتباطات سلامت با 26 عنوان مقاله، آوارگی و رسانه‌ها، شکاف دیجیتال؛ دین، ارتباطات و فرهنگ، فرهنگ بصری، ارتباطات بحران، اسلام و رسانه‌ها، فنون رسانه‌ها، رسانه‌ها و ورزش، تحلیل فرآیند تولید هریک 17 مقاله، اخلاق ارتباطی، هنرهای کمیک، پساسوسیالیست‌ها و پسااقتدارگراها در حوزه ارتباطات، سیاست‌های رسانه‌ای و خدمت عمومی با 10 عنوان مقاله و سه پنل اختصاصی و سیاست‌های جهانی رسانه‌ها با یک پنل و چهار عنوان مقاله به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار داشتند.

وی سپس به برنامه های جنبی کنفرانس که از دو هفته قبل در دانشگاه لستر و چند دانشگاه معتبر کشور میزبان برگزار شده بود، اشاره کرد.  از جمله در دانشگاه کرایست چرچ انگلستان یک سمینار یک روزه به نام «رسانه‌ها و بازخوانی جنگ داخلی اسپانیا، 80 سال پس از آن» برقرار بود. این سمینار در این راستا شکل گرفت که مطبوعات و رسانه‌ها در رابطه با جنگ داخلی اسپانیا چه کردند؟ و بخشی از مقالات تخصصی تاریخی در این زمینه ارائه شد که البته من در آنجا حضور نداشتم.

مدیرگروه رشته روابط عمومی دانشگاه علامه اظهار کرد: در کشور اسپانیا در دانشگاه کاردینال هرارا در شهر والنسیا نیز همزمان یک روز به «اخلاق، پژوهش و ارتباطات؛ نگاهی به جلو» اختصاص داده بودند. روز بیست و سوم در کالج  گُلداسمیت که بخشی از دانشگاه لندن محسوب می‌شود، یک سمینار یک روزه تحت عنوان «کنشگری رسانه‌ها و ضدیت با ریاضت اقتصادی» برگزار شد که کل روز به مسئله ریاضت اقتصادی که در حال حاضر کشورهای عضو جامعه اروپا با آن درگیر هستند، اختصاص داشت.

افخمی ادامه داد:  در این سمینار چگونگی پوشش این موضوع در رسانه‌ها نیز با سخنرانان متفاوت و شخصیت‌های شناخته شده از جمله پرفسور ناتالی فنتون، جیمز کارن و دزموند فریدمن از استادان صاحب نام مطالعات انتقادی رسانه ها از این دانشگاه و یکی از همکاران ایرانی آنها ارزیابی شد.

او یادآور شد: در روز بیست و پنجم در مدرسه ارتباطات و رسانه‌های دانشگاه وست‌مینستر لندن یک برنامه یک روزه تحت عنوان «رسانه‌ها و چالش‌های توسعه» برگزار شد. در مدرسه علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه لندن که رتبه چهارم دنیا در علوم انسانی و اجتماعی را دارد، برنامه‌ای دو روزه در روزهای 26 و 27 ژوئیه تحت عنوان «حقوق کودکان و نوجوانان در قرن دیجیتال» برگزار شد و حدود 30 الی 40 مقاله در این روداد علمی ارائه شد.

وی با اشاره به دیگر برنامه‌های جنبی  این کنفرانس گفت: در شهر لیدز که من این فرصت را داشتم تا در جمع آنها باشم، برنامه‌ای تحت عنوان «رسانه‌ها و حکم‌رانی در آمریکای لاتین» در دانشکده ارتباطات و رسانه‌های این دانشگاه ترتیب داده بودند که این برنامه در 10 پنل بود؛ و در هر پنل چهار نفر به ارائه سخنرانی در مورد فعالیت رسانه‌ها در قاره آمریکای لاتین با موضوعات متنوع از جمله مبحث توسعه، مسائل جنسیتی و نژادی پرداختند.

افخمی خاطرنشان کرد: البته در محل اصلی برگزاری کنفرانس یعنی شهر لستر از روز 25 تا 27 ژوئیه که هنوز برنامه اصلی کنفرانس  شروع نشده بود، پنج برنامه جانبی وجود داشت. اولین برنامه، کارگاه یک روزه ارتباطات برای توسعه، امنیت و نظارت در قرن ارتباطات الگوریتمی، با سخنرانی دیوید لیون بود یکی از صاحب نظران در حوزه جامعه اطلاعاتی که در سال 1989 اولین کتاب جامعه اطلاعاتی را بعد از ماسودا نوشت.

او با اشاره به برنامه‌های جنبی دیگر در این مدت گفت: برنامه دوم با عنوان «ارتباطات، حق یا وظیفه» با سخنرانی استاد معروف هلندی، سیس هملینگ پیرامون مبحث کلاسیک 40-30 ساله یونسکو در رابطه با حق ارتباطات  و آزادی اطلاعات برگزار شد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه ادامه داد: برنامه دیگر ارائه شده در دانشگاه لستر به عنوان «ظرفیت‌های بحرانی» بود که با محوریت بازتاب کار، کارگران و کنشگری در رسانه‌ها برگزار شد که دیدگاه انتقادی نسبت به کژکارکردهای رسانه‌ها داشت.

وی همچنین به مراسم بزرگداشت اندیشمندانی چون جیمز هالورن، مجید تهرانیان، جی بلاملر و دنیس مک­کوئل در مجموعه برنامه های این کنفرانس اشاره کرد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تصریح کرد: نمی‌توان طرفدار هر دو روش بود به همین دلیل اشاره می کنم به گراهام مرداک یکی صاحنظران اقتصاد سیاسی رسانه ها در سخنرانی افتتاحیه این کنفرانس به شدت از نظریه‌ای مثل «جهانی‌شدن ارتباطات» انتقاد کرد و خصوصی‌شدن رسانه‌ها را به صورت یک هشدار اعلام کرد.

افخمی در قسمت دیگری از این سخنرانی، با ذکر مثالی درباره جهت‌دار بودن تحقیقات اجتماعی، تصریح کرد: در حوزه علوم اجتماعی نمی‌توانیم بدون جهت یا خنثی پژوهش کنیم. برای مثال، برای کاهش جرم راه‌حل محقق علوم اجتماعی، افزایش تعداد زندان‌ها و تأمینات نیست؛ بلکه گزینه اول از راه حلها کاهش سطح شکاف طبقاتی پیشنهاد می شود، از جمله باید حاشیه‌نشینی را سامان داد، برای مردم شغل ایجاد کرد و فاصله بین غنی و فقیر را کم کرد. رسانه ها در این راستا سوگیری مثبت و مسؤولیت اجتماعی خواهند داشت. در اینجاست که وارد حوزه سیاستگذاری در علوم ارتباطات می‌شویم و تنها کسی که بتواند این راه‌حل علمی را در عمل پیاده کند باید سوار بر اسب سیاست بنشیند. محقق علوم ارتباطات هم هدفمند مطالعه می کند. مطالعات باید به حل مشکل کمک کند.

افخمی اظهار کرد: همزمان برنامه‌ای خاص در دانشگاه لستر تحت عنوان «پنجاهمین سالگرد تاسیس مرکز پژوهش‌های ارتباطات جمعی لستر» که یک سال از ما قدیمی‌تر است و بنیان‌گذار آن، پروفسور جیمزهالورن از هم عصران دکتر معتمدنژاد بود، برگزار شد. در این برنامه برخی از فارغ التحصیلان این مرکز مانند گراهام مرداک، دیوید موریسون، پیتر گولدینگ و ... به نقد و ارزیابی از نقش و تأثیرات این مرکز علمی-پژهشی پرداختند.

مدیرگروه رشته روابط عمومی همچنین یادآور شد: عنوان دانشکده علوم ارتباطات در ابتدا انستیتوی مطبوعات و روابط عمومی بود و سپس به انستیتوی علوم ارتباطات اجتماعی تبدیل شد. دلیل این نامگذاری بر این استدلال مبتنی بود که به باور استاد معتمدنژاد و بر مبنای تأسیس مرکز ارتباطات لستر و مراکز مشابه آن؛ مطالعات ارتباطی حوزه ای ارتباطات میان رشته ای است و نباید در دیگر دانشکده‌ها ادغام یا یا زیر مجموعه آنها محصور شود. این نوع رویکرد موجب شده است که در اکثر دانشگاههای بزرگ شاهد تأسیس مراکز پژوهشی و مدارس یا دانشکده های مستقل ارتباطات و شکل گیری انجمن بین المللی تحقیق در ارتباطات و رسانه ها باشیم که هم اکنون بیش از چهار هزار نفر عضو فعال از کشورهای مختلف جهان دارد.

او تاکید کرد: آنچه که من به عنوان یک ناظر در این چند روز شاهد بودم، این بود که ما بودیم و «نبودیم!»، نه تنها در این سمینار حضور از دانشکده ارتباطات ما کم بود بلکه از ایران هم به طور کلی هیچ صدایی حضور نداشت. هرچند از مقام مجید تهرانیان به عنوان یک اندیشمند ارتباطات که متعلق به فارسی زبان است حاضران با ارائه چهار سخنرانی علمی تمجید کردند، ولی به جز یکی از فرزندانش، هیچ فارسی زبان دیگری در میان شنوندگان حضور نداشت تا یاد وی را گرامی دارد.

افخمی در پایان سخنانش اظهار کرد: احساس می کنم ما در مجامع علمی جهانی بسیار گوشه‌گیر هستیم، بخشی از این انزوا به ما دانشجویان و مدرسان و محققان ارتباطات مربوط می شود و بخش دیگر آن به دیگران یا بزرگان ما مربوط می‌شود. جا دارد در آستانه پنجاه سالگی دانشکده علوم ارتباطات به این پرسش فکر کنیم که چرا حضور ما کم رنگ است؟

او با بیان اینکه هرچند در شرایط جنگ در ددهه 60 اوضاع سخت بود و امکان رفتن به سمینارهای بین المللی دشوار بود یا وجود نداشت، افزود: در شرایط صلح نیز بی‌توجهی به مجامع بین‌المللی و بعدها هم با بالا رفتن نرخ ارز، رفتن به سمینار به نوعی «رانت» خواری تبدیل شد و اساسا دغدغه شرکت و حضور در چنین سمینارهایی به جای هدف یادگیری، انتقال تجربه و تشریک مساعی کم رنگ تر یا فراموش شد.

وی خاطرنشان کرد: درحال حاضر پذیرش مقاله در این 30 حوزه تخصصی برای سمینار سال آینده که در کلمبیا برگزار می‌شود، باز است و تا هفته اول فوریه فرصت ارسال چکیده مقاله وجود دارد. من در اینجا از همکاران، محققان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی به مشارکت و حضور فعال در مجامع علمی بین المللی از جمله نشست های سالانه این انجمن دعوت می کنم.