کاربران جهان، عکاس شوید! / وقتی دیدن از خواندن سبقت می‌گیرد!

عطنا؛ رویا خبازیان ــ در دنیای امروز، اینترنت فرصت ایجاد انواع مختلفی از شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک، توئیتر، تلگرام و اینستاگرام را فراهم کرده است، در این بین اینستاگرام با ماهیت تصویر-محوری، بیشتر از شبکه‌های اجتماعی که به شکل نوشتاری هستند مورد استقبال قرار گرفته است.

در ماه مارس سال ۲۰۱۰ در سانفرانسیسکو هنگامی که کوین سیستروم و میشل برزیل روی HTML5 کار می‌کردند، ایده‌ای خلق شد، که دنیای عکس و عکاسی را متحول کرد. ایده‌ی آنها برقراری ارتباط آدم‌ها از طریق عکس بود. آنها نام ایده‌ی خود را اینستاگرام گذاشتند و فقط طی دو ماه توانستند موفق‌ترین و محبوب‌ترین شبکه‌ی اجتماعی اشتراک‌گذاری عکس و ویدئو‌ی دنیا را طراحی کنند، که تا اکتبر 2010 بیش از 100 میلیون کاربر، در سراسر جهان بدست آورد.

در اینستاگرام، کاربران می‌توانند از زندگی روزمره‌ی خود، وقایع و چیزهایی که دوست دارند، عکس بگیرند و آن را با کسانی که دوست دارند به اشتراک بگذارند. این برنامه‌ی محبوب ابتدا در نسخه‌ی iOS و بعد اندروید عرضه شد و هم اکنون کاربران از طریق وب نیز می‌توانند عکس‌ها و نمایه‌های اینستاگرامی را مشاهده کنند. از آن زمان به بعد سرویس اینستاگرام به سرعت در میان کاربران اینترنتی محبوبیت کسب کرد و به بیش از صد میلیون کاربر تا آوریل ۲۰۱۲ و سیصد میلیون کاربر تا دسامبر ۲۰۱۴ رسید.

پیشرفت روز به روز اینستاگرام

دانشمندان اجتماعی از مفهوم شبکه‌ی اجتماعی برای اشاره به نظام پیچیده‌ی روابط بین افراد در نظام اجتماعی استفاده می‌کنند. شبکه‌های اجتماعی مجازی، به مثابه‌ی راه‌های مختلفی هستند که مردم در زمان عبور از آنها می‌توانند در مورد مسائل مختلف با هم صحبت کنند و اطلاعات عمومی یا خصوصی خود را در قالب‌های مختلف اعم از عکس، ویدیو، متن، با فرد خاص یا گروه خاصی به نمایش و اشتراک بگذارند.

ظهور شبکه‌های اجتماعی مجازی محبوبی مانند اینستاگرام موانع زمانی و مکانی در تعاملات انسانی را برطرف کرده است. اینستاگرام همراه با دیگر شبکه‌های اجتماعی، محبوبیت خود را از زمانی بدست آورده‌اند، که استفاده از آنها در سراسر دنیا گسترده شد.

در حال حاضر بیشتر کاربران، ترجیح می‌دهند برای اشتراک تصاویر و بعضی اوقات ویدئوهای کوتاه خودشان به جای شبکه‌های اجتماعی دیگری مانند فیس بوک و یا توئیتر از اینستاگرام استفاده کنند، چرا که مخاطبان بیشتری تصاویرشان را می‌بینند و همچنین افزونه‌های تصویری و فیلترها آن، انتشار تصاویر را برای کاربران جذاب‌تر کرده است. لازم به ذکر است که رشد سریع کاربران و نفوذ اینستاگرام در سال 2012 مدیران فیس‌بوک را متقاعد کرد که اینستاگرام را به مبلغ یک ملیارد دلار بخرند.

اینستاگرام و آمارهای شگفت‌انگیز

در حال حاضر آمار و ارقام جالب و البته شگفت انگیزی درباره‌ی شبکه‌ی اجتماعی اینستاگرام منتشر شده است، اینستاگرام بیش از 300 میلیون کاربر فعال دارد، ۱۷ درصد از کاربران اینترنت از اینستاگرام استفاده می‌کنند، ۷۵ میلیون کاربر، روزانه از اینستاگرام استفاده می‌کنند، میزان تعامل کاربران در اینستاگرام ۱۵ برابر فیسبوک است، گفتنی است که 51 درصد از کاربران اینستاگرام را مردان و 49 درصد را زنان تشکیل می‌دهند. پژوهش‌های انجام شده توسط مرکز تحقیقات «پیو» نشان می‌دهد که بین شبکه‌های اجتماعی پرکاربر فعلی، اینستاگرام یکی از جوان‌ترین شبکه‌های اجتماعی از نظر سن کاربران است. حدود 53 درصد از کاربران اینستاگرام زیر 29 سال سن دارند و شاید یکی از دلایلی که باعث می‌شود کارشناسان، اینستاگرام را شبکه‌ی موفق دو سال آینده پیش‌بینی کنند، کاربران جوان این شبکه‌ی اجتماعی است. این آمار و ارقام هر روز به ‌صورت تصاعدی در حال افزایش است، بطوری که از سال 2010 تا سال 2015 تعداد کاربران اینستاگرام بیش از دو برابر افزایش پیدا کرده است.

تأثیرات مثبت و منفی اینستاگرام

این شبکه اجتماعی مجازی، این امکان را به کاربر می‌دهد که به سادگی و سرعت، عکس و فیلم مورد نظرش را با کاربرانی که با او در ارتباط هستند، با امکان ویرایش و ایجاد جلوه‌های بصری، به اشتراک بگذارد و درباره‌ی آن بحث و تبادل نظر کند. با توجه به بخش‌های مختلف در این نرم‌افزار، برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های آن عبارت‌ است از: قابلیت تصویری، بارگذاری عکس، امکان جست‌وجو، تگ کردن افراد در عکس‌ها، تجارت الکترونیکی و...

بدیهی است که عضویت و ورود به شبکه‌های اجتماعی علی‌رغم پیامد‌های مثبت می‌تواند پیامدهای منفی هم در زندگی افراد یک جامعه، خانواده‌ها و سبک زندگی آن‌ها داشته باشد.

نیکولاس کار، نویسنده‌ی مقاله‌ای با عنوان «آیا اینترنت ما را کودن‌تر می‌کند؟» معتقد است که استفاده‌ی روزافزون از اینترنت و به تبع آن شبکه‌های اجتماعی، توانایی اندیشه‌ورزی ژرف و دریافت اطلاعات همراه با تعمق را از انسان سلب می‌کند و توجه انسان را پاره پاره می‌کند.

در کشور ما گروهی از افراد معتقدند که استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی نوعی جنگ نرم از سوی دشمن بوده و بسیاری از ناهنجاری‌ها و مشکلات از جمله ترویج مدهای غربی، دسترسی به تصاویر مستهجن، اعتیاد به اینترنت، کاهش فرهنگ مطالعه و... را به همراه دارد که البته این دیدگاه موافقت و مخالفت عده بسیاری را نیز به سمت خود جلب کرده است.

ضربه‌ مرگبارِ اینستاگرام، به فتوژورنالیسم

یونس شکرخواه، مدرس علوم ارتباطات یکی از کسانی است که فعالیتش در اینستاگرام جالب و دیدگاه‌اش به عنوان یک مدرس ارتباطات قابل بررسی است. وی در گفت‌وگو با شفقنا رسانه، گفته است: جایگاه اینستاگرام برای من از چند جنبه بسیار مهم است. اینكه شما را از لحاظ ارتباطات دیداری تربیت می‌كند. به شما كمك می‌كند به سرعت به سلایق مشابه خود برسید. باعث می‌شود همه بتوانند دغدغه‌های درونی خود را بیرونی كنند و به مفاهیم ذهنی خود از طریق عكس جنبه سازه‌ای بدهند و یا اینكه در عمل می‌بینیم نه، این‌ها فقط دغدغه‌های ذهنی یك فرد نبوده بلكه از اهمیت اجتماعی هم برخوردار بوده‌ است.

شکرخواه همچنین معتقد است: بزرگترین تحولی كه اینستاگرام در سطح جهان ایجاد كرده، این است كه صنعت گران‌قیمت عكاسی را به صنعتی فراگیر، ارزان و برای همه تبدیل كرده است. به عبارت بهتر، عكاسی حرفه‌ای و حتی ژانر مقتدر فتوژورنالیسم آن چنین ضربه‌ی مرگباری را هرگز تجربه نكرده بود.

دیدن را دوست دارم، نوشتن و خواندن را نه!

وضعیت اینستاگرام، در فراهم کردن فضایی برای نوع دیگری از کنشگری به شکلی که تصویر محور باشد، برجسته است. دردنیای امروز، خواندن برای اکثر ما به امری کسل کننده تبدیل شده است. دیگر کسی حوصله‌ی خواندن متن‌های بلند را ندارد. زمانه، زمانه‌ی داستان‌های کوتاه و داستانک است، به عبارت بهتر، امروزه داستان‌هایی مورد اقبال و توجه هستند که سر میز صبحانه به اتمام برسند!

همانطور که بیشترین تعداد بازدید را خبرهای تصویری و نهایتاً خبرهای کوتاه چند سطری در جهان دارد. حتی با نگاهی به مقایسه‌ی آمار استقبال و استفاده از شبکه‌های اجتماعی که محوریت نوشتاری و خواندنی در آن‌ها پررنگ‌تر است درمقایسه با شبکه‌های اجتماعی تصویر-محور، مشاهده می‌شود که شبکه‌ اینستاگرام با ماهیت تصویر-محوری از شبکه‌ای همچون توئیتر که به شکل نوشتاری است، بیشتر مورد استقبال قرار گرفته است. در شبکه‌های اجتماعی تصویر-محور همانند اینستاگرام تنها تصویر، می‌تواند یک کنش باشد البته یک کنش مؤثر .

بیشترین دنبال‌کننده از آن کیست؟

یکی از جذاب‌ترین بخش‌های فضایی همانند اینستاگرام، کمتر شدن فاصله‌، میان زندگی و علاقه‌مندی‌ها و دغدغه‌ی هنرمندان با مخاطبان است، بنابراین قطعاً چهره‌های محبوب این دنیای مجازی کسانی‌اند که حضوری فعال دارند و مخاطب را در بخش‌های گوناگون زندگی خود وارد کرده و با نوشتن متن و گذاشتن عکس زمینه ورود افراد را به دنیای خود فراهم می‌کنند، در این بین کسانی که بتوانند در ایجاد موضوعات بحث برانگیز موفق عمل کنند و وارد چالشی با طرفداران خود و یا دیگر هنرمندان شوند، می‌توانند به راحتی به تعداد دنبال‌کنندگان خود بیافزایند.

در صفحه‌ی اینستاگرام اشخاص مشهور از جمله بازیگران، روان‌شناسان، خوانندگان چرخی زده‌ایم تا ببینیم این افراد در صفحات‌شان چه گفته‌اند و بیشترین دنبال‌کننده از آن چه کسانی است و سعی کردیم دلیل این امر را در مطالبی که این افراد به اشتراک می‌گذارند، جست‌وجو کنیم.

در بین بازیگران محبوب، بهنوش بختیاری به عنوان بازیگری که در صدر جدول قرار دارد با چهار میلیون و 400 هزار نفر، عکس‌های شخصی و تصاویری از پشت صحنه‌ی فیلم‌ها و تئاترهایی را که در آن به ایفای نقش پرداخته، منتشر می‌کند و همچنین پاسخ موضوعات مطرح شده از سوی طرفدارانش را در قالب نظرات می‌دهد.

الناز شاکردوست با حدود سه ملیون و 700هزار نفر دنبال کننده، اغلب صفحه‌ی خود را به عکس‌ها و فیلم‌های مربوط به خود به روز می‌‌کند، او به غیر از عکس‌های مربوط به کارهای سینمایی خود، تصاویر غیرسینمایی نیز روی صفحه‌ی اینستاگرام خود منتشر می‌کند.

در بین خوانندگان معروف، بنیامین بهادری با بیش از یک میلیون دنبال‌کننده در اینستاگرام، علاوه بر انتشار اخبار مربوط به کنسرت‌هایش به انتشار عکس‌هایی از خود و خانواده‌اش نیز می‌پردازد. لازم به ذکر است که همایون شجریان با 270 هزار دنبال کننده، فقط بیست عکس در صفحه اینستاگرام خود منتشر کرده است و در اغلب این عکس‌ها علاوه برخودش پدرش محمدرضا شجریان نیز حضور دارند.

در بین روان‌شناسان موفقیت، دکتر احمد حلت، بنیان‌گذار تکنیک‌های موفقیت و سخنران‌ برتر انگیزشی ایران بیش از 550 هزار دنبال کننده در صفحه‌ی اینستاگرام خود دارد و همچنین دکتر علیرضا شیری، مدرس دانشکده‌ی روانشناسی با 375 هزار دنبال کننده از چهره‌های شاخص شبکه‌ی اجتماعی اینستاگرام است.

عقلانیت بازار در مقابل ایده‌آلیسم سیاست

جذابیت شبکه‌های اجتماعی خصوصاً اینستاگرام موجب رشد فزاینده‌‌ی کاربران در این شبکه شده است، بدیهی است که حضور گسترده‌ی هنرمندان و افراد سرشناس در رشد و اقبال روز افزون اینستاگرام بی‌تأثیر نبوده است و مردم به دلیل علاقه به نزدیکی هرچه بیشتر با هنرمندان محبوب خود صفحات آنان را دنبال می‌کنند و این عامل یک فرصت مغتنم و حیاتی در جهت نشر و گسترش فرهنگ ایرانی است.

سرعت رشد این نوع شبکه ها آن قدر زیاد است که اغلب برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی از آن عقب می‌ماند. بدیهی است بهترین راه مواجهه با پدیده‌های اجتماعی فراگیری همچون اینستاگرام، دنبال کردن رویکردهای ایجابی در مقابل آن است نه رویکردهای سلبی.

در مقایسه با نگاه های ایده‌آلیستی موجود در عرصه سیاست، شاید بتوان گفت اقتصاد و بازار در این زمینه عقلانیت بیشتری به خرج داده است و به جای طرح انتقادات بدبینانه، اینستاگرام را بستری برای دسترسی بهتر به مشتریان تلقی کرده است.

از سویی دیگر سیاست‌گذاری های فرهنگی موجود، در زمینه شبکه‌های اجتماعی مجازی خصوصا اینستاگرام، همواره بر لبه جنگ نرم و تهدید به فیلترینگ قدم برداشته است، درحالی که استفاده از فضاهای جدید مستلزم نگاه ایجابی به آن است. به دیگر سخن، برای طراحی سیاست‌های مطابق با واقعیت، باید فضاهای جدید را فعالانه شناخت نه آنکه منفعلانه، تحریم کرد.