دستگاه‌های فرهنگی و اجرایی، سرشار از مسأله‌اند / مدرسه روش تحقیق علامه را پیگیری می‌کنیم

عطنا - یکی از بازوهای تحقیقاتی دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی، پژوهشکده‌ها و پژوهشگاه‌هایی هستند که با دانشگاه‌ها همکاری می‌کنند. این مؤسّسات از یکسو توان پژوهشی دانشگاه‌ها را تقویت می‌کنند و از سوی دیگر، می‌توانند در جذب اعتبارات، دانشگاه‌ها را یاری کنند. برای پی بردن به نحوه عملکرد، مشکلات و اولویت‌های این نهادها، سایت خبری عطنا در نظر دارد در سال جاری این مؤسسات را بیشتر به جامعه دانشگاهی معرفی کند تا بستری ایجاد کند تا دانشگاهیان و دانشجویان، پیوند نزدیک‌تری با مؤسسات پژوهشی پیدا کنند. پژوهشکده فرهنگ‌پژوهی یکی از همین مؤسسات است که با تأسیس دانشکده ارتباطات، در این دانشکده مستقر شده است. در راستای معرفی این پژوهشکده، دکتر دین‌پرست، رئیس این پژوهشکده را به دفتر عطنا دعوت کردیم و در فضایی صمیمی با او به گفت‌وگو نشستیم. این نوشتار حاصل گفت‌وگوی عطنا با رئیس پژوهشکده فرهنگ‌پژوهی است.

*‌ آقای دکتر پژوهشکده‌ شما در چه سالی و با چه هدفی تأسیس شد؟

ضمن تشکر از توجه شما به حوزه پژوهش و پژوهشکده ها، پژوهشکده فرهنگ پژوهی از سال 86 در دانشگاه علامه طباطبائی تأسیس شده و از نوع پژوهشکده‌های نوع دو محسوب می‌شود. طبق تعریف وزارت علوم سه نوع پژوهشکده داریم و پژوهشکده فرهنگ پژوهی مثل اکثر پژوهشکده‌های دانشگاه از نوع دوم محسوب می‌شود.

*‌ چه تفاوتی بین انواع مختلف پژوهشکده‌ها وجود دارد؟

ماهیت پژوهشکده نوع دوم به این معنا است که هیئت علمی مستقلی ندارد و این نکته هم‌زمان می‌تواند یک نقطه قوت و یک نقطه ضعف محسوب شود، به این معنا که پژوهشکده باید از پتانسیل علمی کل دانشگاه استفاده کند، این گونه نیست که اعضای هیئت علمی مشخصی در پژوهشکده فعالیت داشته باشند که صرفاً این اعضا فعالیت‌های پژوهشکده را ساماندهی کنند. این پژوهشکده‌ها، خودگردان محسوب می‌شوند و دارای بودجه مستقلی هستند. پژوهشکده‌های نوع اول هیئت علمی مستقلی دارند و ردیف اعتباری مستقلی در بودجه‌های سنواتی کشور دارند، طبیعتاً با اتکا به بودجه خود و اعضای هیئت علمی خود به فعالیت می‌پردازند.

پژوهشکده‌های نوع سوم پژوهشکده‌هایی محسوب می‌شوند که تقاضامحور تأسیس می‌شوند. مشابهت بین پژوهشکده‌های نوع دوم و سوم طبیعتاً فعالیت‌های آنها را به سمت پژوهش‌های تقاضامحور سوق می‌دهند، تا از بازارکار دستگاه‌های اجرایی بخش خصوصی حوزه‌های مختلفی که با مسائل عملی و کاربردی مواجه هستند، پروژه تعریف کنند و در همکاری پیوند با آنها پروژه‌ها و پژوهش‌هایی را به عرصه عمل برسانند. پژوهشکده‌های نوع سوم اساساً برای حل مسأله تشکیل می‌شوند و در واقع با تقاضای یک دستگاه اجرایی یا یک بخش خصوصی به یک دانشگاه، تفاهم نامه‌ای در جهت حل مسأله منعقد می‌شود.

*‌ در اساسنامه‌ای که برای پژوهشکده فرهنگ‌پژوهی تدوین شده است، تأکید زیادی بر فعالیت‌های میان‌رشته‌ای وجود دارد. دلیل این تأکید چیست؟

مقوله فرهنگ یک ماهیت میان‌رشته‌ای دارد؛ هم عوامل مختلفی روی فرهنگ مؤثرند، هم فرهنگ روی عوامل مختلفی اثرگذار است. از این رو یک پژوهشکده در حوزه مطالعات فرهنگی باید با ماهیت میان‌‌رشته‌ای فعالیت کند. در حوزه فرهنگ ما شاهد حضور رشته‌ها و دیسیپلین‌های مختلف علمی هستیم که هم‌افزایی و هم‌گرایی میان‌رشته‌ای بین این‌ها می‌تواند به مسائل واقعی فرهنگی جامعه بپردازد، از جمله رشته جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، علوم تربیتی، اقتصاد، مدیریت و... .

*‌ پژوهشکده در سال جدید چه برنامه‌هایی را در دستور کار قرار داده است؟

پژوهشکده فرهنگ پژوهی در دوره سابق فعالیت خود‌ و در دوره‌ای که تأسیس شد، متاسفانه خیلی کارشناسی شده نبود و موضوعات کلان مطالعات فرهنگی را مدنظر قرار داده بود و ساختار گروه‌ها، رشته‌ای بود و هنوز هم متاسفانه نتوانستیم کاملاً از این فضا فاصله بگیریم و اینکه حتی چه گروه‌ها و چه رشته‌هایی اینجا دیده شوند می‌توانست به نحو بهتری صورت پذیرد.

ما در واقعیت با دو مسأله در حوزه پژوهشکده مواجهیم، یکی از جنس موضوعات فرهنگی و دیگری نحوه تقسیم‌بندی موضوعات فرهنگی در حوزه کاربرد و اجرا است. در بخش خصوصی و دستگاه‌های دولتی و‌ فرهنگی، تقسیم‌بندی به این شکل موضوعی وجود ندارد.

به عبارتی یک تقسیم‌بندی رشته‌ای از این مقوله وجود دارد که از آن با عنوان مطالعات اجتماعی، فرهنگ، سیاست و دولت و... نام می‌بریم اما در عالم واقع، وقتی با سازمان صدا و سیما، سازمان تبلیغات، آموزش و پرورش، شهرداری تهران و نهادهای فرهنگی مواجه می‌شویم متوجه این مطلب می‌شویم که هر مسأله فرهنگی آنها هم بعد اجتماعی دارد و هم بعد اقتصادی، مدیریتی و ایضاً بعد سیاسی هم می‌تواند داشته باشد.

پژوهشکده باید به این سو سوق پیدا کند که متناسب با تعریفی که فرهنگ و مسائل و نیازهای فرهنگی در بخش‌های اجرایی نیاز دارند خود را باز تعریف کند. متاسفانه در زمان تأسیس پژوهشکده کمتر به این مسائل توجه شده بود و در آن دوره تأسیس پژوهشکده اولویت بیشتری داشت، بنابراین بهترین ایده این است که در حین کار و فعالیت سازمان به بازیابی پژوهشکده متناسب با نیازهای روز بپردازد.

دستگاه‌های فرهنگی و اجرایی ما سرشار از مسأله‌اند

در دوره جدید با توجه به ماموریتی که ریاست محترم دانشگاه به ما محول کردند، دو اولویت را‌ در دستور کار خود قرار دهیم که شامل برقراری ارتباط تنگاتنگ پژوهشی و علمی با دستگاه‌های اجرایی است، چون معتقدیم مسائل فرهنگی در خود دستگاه‌های اجرایی است. من با توجه به سابقه اجرایی که در حوزه‌های فرهنگی در بیرون از دانشگاه داشته‌ام این مسأله را با گوشت و استخوان لمس کرده‌ام که‌ دستگاه‌های فرهنگی و اجرایی ما سرشار از مسأله‌اند و هنر ما باید این باشد که بتوانیم یک پیوند مناسب برقرار کنیم و دغدغه‌های آنها را به پژوهش تبدیل کنیم.

در این زمینه دو نکته وجود دارد؛ اول اینکه نمی‌دانند که راه‌حل آنها در پژوهش وجود دارد، که نیازمند فرهنگ‌سازی است و مسأله‌ی دیگر این است که آیا دانشگاه می‌تواند حل مسأله کند یا‌ نه؟ نگرش دستگاه‌های اجرایی هنوز خیلی مثبت نیست.

دستگاه‌ها فکر می‌کنند دانشگاه‌ها توان حل مسائل را ندارند‌

دوم اینکه آیا ما آمادگی این کار را داریم یا نه. اول باید این سوال از خود پرسیده شود که آیا پژوهشکده توان حل این مسأله، به صورت واقعی و انضمامی را دارد‌ یا آیا نگاه ما به مسائل دستگاه‌های اجرایی یک نگاه انتزاعی است؟ چون در یک چرخه معیوب به سر می‌بریم فکر می‌کنند دانشگاه توان حل مسائل را ندارد‌. بنابراین کمتر به دانشگاه فرصت داده می‌شود که به این مسائل ورود پیدا کند و همین امر باعث می‌شود دانشگاه توان و تجربه کافی را برای حل مسائل واقعی پیدا نمی‌کند و دانشگاه روز به روز انتزاعی تر می‌شود.

هدف پژوهشکده در فعالیت‌های جدید این است که به برقراری ارتباط و انجام پروژه‌های پژوهشی تقاضامحور برای نهادهای بیرونی و داخلی تمرکز شود چون معتقدیم چراغی که به خانه رواست، به مسجد حرام است. وقتی پژوهشکده معتقد است که می‌تواند در حل مسائل فرهنگی اثرگذار باشد درواقع دانشگاه هم یک نهاد فرهنگی است و بهتر این است که ابتدا به حل مسائل داخلی و دانشگاه پرداخته شود. این امر کمک می‌کند تراز فعالیت‌ها و استانداردهای فرهنگی و مدیریتی ما ارتقا و بهبود پیدا کند و در جایگاه نهادهای بیرون هم موفق‌تر خواهیم بود.

بخشی از وظایف ما تکمیل فرآیند آموزش در دانشگاه است

اولویت اول ما اجرای پروژه‌های پژوهشی تقاضا محور است برای کارفرمایان مختلف و موضوع دوم ایجاد فرصت توانمندسازی پژوهشی برای دانشجویان دانشگاه است. یکی از مأموریت‌های پژوهشکده که دستور رئیس محترم دانشگاه بود این است که ما بتوانیم فرصتی برای کارورزی پژوهشی و کارآفرینی دانشجویان فراهم کنیم، برای این کار ابتدا یک رویکرد را در اجرای پروژه‌های پژوهشکده مبنی بر مشارکت دانشجویی لحاظ می‌کنیم و نکته مهم این است که در این مشارکت دانشجویی هم نباید خود را محدود به تعداد اندکی از دانشجویان توانمند کنیم.

چون ما شرکت پژوهشی نیستیم و یک پژوهشکده دانشگاهی هستیم. بخشی از وظایف ما تکمیل فرآیند آموزش در دانشگاه است و در هر پروژه هم باید از دانشجویانی که سابقه پژوهشی خوبی دارند استفاده شود و هم کسانی که کار عملی و پژوهشی نکرده‌اند به گذراندن دوره کارآموزی مشغول شوند و این را به عموان نقطه قوت پژوهشکده در نظر می‌گیریم.

برنامه مدرسه روش تحقیق علامه طباطبائی را پیگیری می‌کنیم

غیر از مشارکت در طرح‌ها دو طرح دیگر هم وجود دارد که یکی برقراری کارگاه‌های آموزشی در حوزه روش تحقیق به صورت عملی است،کارگاهی که به معنای واقعی کلمه کارگاه باشد و برای این منظور برنامه مدرسه روش تحقیق علامه طباطبائی را پیگیری می‌کنیم که در طی دوسال گذشته هر کدام یک نوبت برقرار شد، امسال هم در آبان ماه برقرار خواهد شد. رویکرد کارگاه‌های مدرسه روش تحقیق علامه طباطبائی این است که کارگاه‌ها به صورت عملی اجرا شود و حداقل در دو نوبت متفاوت زمانی صورت پذیرد که دانشجو فرصت کار عملی پیدا کند و ارزیابی از شرکت‌کنندگان به عمل آید و نهایتاً کارگاه هایی طراحی و اجرا شود که به افزایش مهارت‌های پژوهشی انجامد. یکی از ورودی‌های ما برای پروژه‌ها افرادی است که در مدرسه‌‌‌‌ علامه طباطبائی شرکت کرده‌اند و گواهی مربوطه را دریافت و توانمندی لازم را کسب نموده‌اند.

 برنامه دیگر که در پژوهشکده تدوین شده و در حال اجرا است، پذیرش پژوهشگر مهمان از بین دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه در دوره دکتری و در مواردی ارشد است. به این نحو که دانشجویان علاقه‌مند به حوزه کار پژوهشی است در حوزه‌های مطالعات فرهنگی، پژوهشی ارتباط پیدا می‌کند به صورت تمام‌وقت 30 ساعت در هفته و پاره‌وقت 15 ساعت در هفته، اعلام آمادگی می‌کند، این امر می‌تواند در قالب کار مطالعاتی دانشجو و در ارتباط با یک استاد صورت پذیرد و به خروجی مقاله و پروژه‌های پژوهشی بیانجامد و فرصتی برای تعامل دانشجویان با بیرون و بازاریابی پژوهشی فراهم می‌کند و این تجربه‌ی پژوهشی برای دانشجو می‌تواند آورده مالی هم داشته باشد.

فراخوان مشارکت دانشجویان در اردیبهشت خواهد بود و از طریق سایت پژوهشکده و روابط عمومی دانشگاه و از طریق عطنا‌ و دانشکده‌ها اطلاع‌رسانی خواهد شد و دانشجویان تقاضاها و پروپزال‌های خود را فرستاده و با اساتید مربوط هماهنگ می‌شوند تا بتوانند کارخود را شروع کنند.

* کدام معضلات فرهنگی در جامعه ما، در اولویت پژوهشی شما قرار دارد؟

با توجه به رویکرد تقاضامحور بیشتر سراغ موضوعاتی می‌رویم که دستگاه‌ها با آن در ارتباط هستند، از قبیل حوزه مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی، ارزیابی و تحلیل فرهنگی، پیوستگاری با توجه به تکلیفی که در برنامه پنجم توسعه بود و پیش‌نویس آن در لایحه نامه ششم هم آمده و بر این تاکید کرده بودکه در سیاست‌های کلی برنامه پنجم و ششم، مقام معظم رهبری ابلاغ فرمودند حوزه‌هایی است که در پژوهش‌های فرهنگی موضوعیت بیشتری دارد‌ و ما هم سعی می‌کنیم بیشتر در این حوزه‌ها فعالیت کنیم.

توان پژوهشکده‌ انعکاسی از توان استادان دانشگاه است

توان پژوهشکده انعکاسی است از توان اعضای هیئت علمی دانشگاه و خوشبختانه دانشگاه علامه طباطبائی از اساتید برجسته و توانمندی برخوردار است و ارتباط مناسبی بین اساتید به صورت سازمان یافته و‌ نهادی با دستگاه‌های دولتی و اجرایی برقرار شود که هم برکاتی برای دانشگاه خواهد داشت و هم برای حوزه‌های اجرایی کشور و هم مسیری برای تولید علم و بومی سازی علوم انسانی است چون بومی سازی مستلزم این است که به مسائل واقعی به صورت واقعی فکر شود.

مصاحبه: نیلوفر پیشگاهی