بایدها و نبایدهای تشکیل سازمان نظام معلمی در ایران

عطنا - یک عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با مروری بر پیش نویس تدوین شده نظام معلمی گفت: تشکیل نظام معلمی یک فرصت است تا مطالبات و کارکرد معلمان را سازماندهی و قالب‌بندی حقوقی و مدنی کنیم که هم حقوق و عزت معلمان حفظ و تأمین شود و هم آن انتظار حرفه‌ای که از معلمان داریم، برآورده شود.

حسین عبداللهی در میزگرد «بررسی نقش و کارکردهای نظام معلمی در آموزش و پرورش ایران» که در دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش برگزار شد، با بیان اینکه وجود یک نظام حرفه‌ای جامع، دقیق، کارآمد و علمی تحت عنوان نظام حرفه‌ای بسیار خوب است، اظهار کرد: معلمی یک امر تخصصی است و اگر نظام معلمی مجرای نهادینه کردن این امر باشد، بسیار خوب است. حرفه‌ای شدن یک نوع راهبرد برای اصلاح و تحول در آموزش و پرورش است.

وی افزود: توسعه مشارکت نظام‌مند معلمان، حمایت مادی و معنوی از معلمان، ارتقای منزلت اجتماعی معلمان، حل مشکلات معیشتی و رفاهی معلمان و صدور صلاحیت حرفه‌ای معلمان از جمله انتظاراتی است که از نظام معلمی وجود دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، مهم‌ترین وظایف نظام معلمی را سنجش صلاحیت تخصصی حرفه‌ای معلمان، مشارکت در امور حرفه‌ای معلمی و نظارت بر کیفیت کار حرفه‌ای معلمان دانست و گفت: این عصاره اهدافی است که در پیش‌نویس تدوین شده نظام معلمی آمده است.

عبداللهی با اشاره به اینکه وقتی صحبت از بررسی ابعاد مدیریتی - حقوقی نظام معلمی می‌شود نیاز است که یک تیم حقوقی برای بررسی کارشناسی و دقیق موضوع تشکیل شود، گفت: لازم است نظام معلمی در ابتدای شکل‌گیری از زاویای مختلف بررسی شود تا هر آنچه بعدها ممکن است محل منازعه و مناقشه باشد به حداقل برسد. البته نمی‌توان همه چیز را پیش‌بینی کرد و این کار غیر ممکن است، اما اشکالات باید به حداقل برسد. چون این کار مانند تدوین قانون اساسی یک کشور مهم است، زیرا تغییر آن هزینه‌ بر و شاید هم میسر نباشد.

وی پیشنهاد کرد تا دست‌اندرکاران، تشکل‌های معلمان و افرادی که دغدغه این امر را دارند به زوایای حقوقی نظام معلمی بیشتر از سایر زوایا بپردازند. زیرا این کار برای تشکیل ساختار نظام معلمی بسیار مهم است.  از لحاظ صنفی هم نکته مهم این است که به عامل یا عنصر معلم در نظام آموزش و پرورش خیلی توجه شده که این تقریبا امری پیش پا افتاده و شعار گونه‌ است و تاکنون حقیقت امر محقق نشده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: در عین حال بسیار معتقدم اگر کاری بشود می‌تواند آینده بسیار روشنی را حالا نه در کوتاه مدت، بلکه در میان مدت و بلند مدت ترسیم کند.

عبداللهی با بیان اینکه به نظر می‌رسد قدری ابهام درباره تشکیل نظام معلمی وجود دارد، اظهار کرد: بیم این می‌رود که سازمان نظام معلمی که هنوز شکل نگرفته، بیشتر رنگ و سبقه رسمی یا بهتر بگویم حاکمیتی به خودش بگیرد. منظورم این است که سازمان نظام معلمی دولتی بشود.

وی با اشاره به برخی تجربیات موجود گفت: چون من مدافع نظام تعلیم و تربیت کشورم و البته خودم را همچنان معلم می‌دانم، معتقدم اگر این کار بخواهد موفق شود و به یک ساختار بروکراتیکی که تداوم آن بروکراسی سنگین و ناکارآمد کل کشور به‌ویژه آموزش و پرورش کشور است، تبدیل نشود، بایستی وزنه غیردولتی‌ها یا تشکل‌های معلمان از وزنه دولتی‌ها یا آموزش و پرورشی‌ها سنگین‌تر باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی توضیح داد: از طرف دیگر تشکل‌های غیردولتی‌ معلمان را نباید در تقابل حاکمیت ببینیم، در تقابل هم دیدن، افراطی است و قطعا ما را به سرمنزل مقصود نمی‌رساند.

عبداللهی تاکید کرد: واقعا ضرورت دارد کار معلمی، به‌ویژه خواسته‌های معلمان چه در جنبه حرفه‌ای که بسیار مهم است و چه در جنبه صنفی را سازماندهی کنیم. جنبه صنفی کار معلمی به هیچ وجه جدا از جنبه حرفه‌ای نیست، یعنی باید این دو جنبه را در کنار هم ببینیم.

وی با این توضیح که برخی بر جنبه صنفی کار معلمان تاکید می‌کنند و برخی هم بر جنبه حرفه‌ای، در حالی که جنبه صنفی و جنبه حرفه‌ای کارمعلمی را باید در کنار هم دید، گفت: مگر خواسته‌های صنفی معلمان می‌تواند جدای از خواسته‌های حرفه‌ای باشد؟ دراین صورت این کار فقط در حد شعار باقی خواهد ماند.  نهادسازی امر بسیار مهم و ضروری است. خوشبختانه مسئولان وزارت آموزش و پرورش به این نتیجه رسیده‌اند که ایجاد تشکل نظام معلمی یک ضرورت است، البته ممکن است برای همکاران ابهاماتی وجود داشته باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: باید در نظام معلمی هر دو جنبه عملکرد حرفه‌ای و معیشتی با هم دیده و روی آن‌ها کار شود. باید به جنبه حقوقی کار معلمی نیز بپردازیم. حرفه‌ای شدن جنبه حقوقی است و حمایت‌هایی که باید از معلمان بشود هم جنبه تکلیفی، یعنی به هر دو بخش توجه بشود و این دو بخش را در تقابل یکدیگر نبینیم.

عبداللهی با اشاره به اینکه نظام معلمی باید کاری کند که به‌گونه ساختارمند این دو جنبه را حتی‌المقدور تضمین و تعادلی بین آن‌ها برقرار کند، تاکید کرد: تضمین پرداختن به هر دو بعد حقوق و تکلیف و ایجاد تعادل بین این دو بسیار حائز اهمیت است.  به باور من نباید در نظام معلمی خیلی بلندپروازی کنیم و باید واقع‌بین باشیم. اکنون باید به فکر نهادینه کردن و نهادسازی باشیم و خیلی وارد جزئیات محتوا نشویم و بیشتر به فکر جا انداختن موضوع باشیم. زیرا یک خواسته‌ای است که هم جنبه رسمی و هم جنبه غیررسمی آن قطعا به نفع توسعه کشور و نظام تعلیم و تربیت و معلمان است.

وی افزود: بهتر است ابتدا تعیین ساختار سازمانی را مستندسازی کنیم و بعد به‌تدریج وارد محتوا و کارکردها بشویم. در واقع نظام معلمی باید یک تریبون قانونی، حقوقی و تکلیفی برای معلمان و سازماندهی مطالبات صنفی و پیگیری آن‌ها از مجاری قانونی و الزام حاکمیت به توجه به این حقوق بشود. اگر چنین کاری انجام شود بسیار موفق خواهیم بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: از این طریق می‌توان بر عملکرد معلمان و نظام آموزشی کشور نظارت کرد. واقعیتی وجود دارد؛ اگر واقع‌بین باشیم گله‌ها و مطالبات به حقی از حاکمیت از زاویه معلمان به امر تعلیم و تربیت وجود دارد. همچنین ایراداتی هم به معلمان وارد است که باید در این زمینه هر دو را اصلاح کنیم. در طول تاریخ، آموزش و پرورش در اولویت دولت‌ها نبوده، امیدواریم تشکیل نظام معلمی به ساختارمند شدن در این زمینه کمک کند.

عبداللهی اظهار کرد: عملکرد معلمان باید به سمت سازماندهی و قانون‌مند کردن مسائل پیش برود و نه به این صورت که مسائل معلمی به کف خیابان‌ها بیاید، چنین چیزی نه برای حاکمیت، نه برای نظام آموزشی و نه برای خود معلمان به هیچ وجه قابل قبول نیست و حتی تصور آن هم دردناک است.

وی با بیان اینکه مسئله استقلال نظام معلمی موضوع بسیار مهمی است، گفت: باید فکر کنیم که چگونه می‌توان این استقلال را حفظ کرد. در این زمینه باید دو کارکرد همزمان را مدنظر داشته باشیم، یک کارکرد، ساختمند کردن نظارت حرفه‌ای شغل معلمی و ساختمند کردن حمایت اجتماعی و حاکمیتی از معلمان، به‌ویژه از نظام آموزشی به طور عام‌تر نسبت به معلمان و مطالبه‌گری معلمان است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: حرفه معلمی و مطالبات آنان موضوعات مهمی هستند که باید در یک قالب ساخت‌مند پیگیری شوند و این ساخت‌مندی یکی از سازوکارهای مهمش همین نظام معلمی است.  کارکرد دوم، مشارکت و همکاری معلمان با وزارت آموزش و پرورش و دولت و تحقق اهداف برنامه‌های توسعه است و امیدوارم این میزگرد منجر به نتایج خوبی در خصوص شکل‌گیری نظام معلمی شود.

علل مسکوت ماندن موضوع تشکیل نظام معلمی

محمود امانی‌طهرانی، دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش نیز در این میزگرد گفت: نگاه به نظام معلمی از منظر حقوقی و کارکردی، حرفه‌ای، صنفی و تجربه جهانی و تجربه مشابه سازمان‌های دیگر چه به لحاظ تفاوت‌ها و چه به لحاظ تشابه‌ها، بسیار مهم است.  

وی در تبیین موضوع تشکیل نظام معلمی در آموزش و پرورش اینگونه توضیح داد: در سند تحول بنیادین به طور مفصل و جدی به موضوع معلم پرداخته شده است. راهکارهای متعددی از سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به این موضوع مهم پرداخته و در دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش هم کارهای قابل توجهی در این زمینه انجام شده است. همچنین چند بعدی بودن مسئله نظام معلمی کشور اهمیت آن را آشکارتر می‌کند. اتفاقاتی که در باب رتبه‌بندی معلمان در ۱.۵ سال اخیر رخ داده، نشان می‌دهد اگر ما نظامی برای معلمان طراحی ‌کرده بودیم و سازمان نظام معلمی داشتیم چه بسا این کار به گونه دیگری پیش می‌رفت. اما در نقطه مقابل، دیدگاه‌های کاملا متضادی با این دیدگاه وجود دارد.

دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش افزود: در همفکری با همکاران دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش، موضوع نظام معلمی مطرح و منجر به برگزاری این نشست با موضوع بررسی نقش و کارکردهای نظام معلمی در آموزش و پرورش ایران شد. ما به این نتیجه رسیدیم که نیازمند گفت وگو در این باره هستیم، بایید بگوییم و بشنویم تا به پختگی برسیم.  

امانی طهرانی با بیان اینکه چند بار موضوع تشکیل نظام معلمی تا مرحله نهایی شدن پیش رفته اما برخلاف بقیه پیش‌نویس‌هایی که از کمیسیون‌های شورای عالی آموزش و پرورش می‌آید، مراحل نهایی را برای اجرایی شدن طی نکرده، افزود: به نظر می رسد مسئولان مربوطه به یک جمع‌بندی نهایی اطمینان‌آور برای ایجاد نظام معلمی نرسیده اند.  شخصا شاهد بودم که دو وزیر مصمم بودند این موضوع را پیگیری و اجرایی کنند، پس از مطالعه متن پیش‌نویس، نظر مثبتی نسبت به عملیاتی سازی آن داشتند، اما پس آن که احساس کردند ممکن است از ناحیه اجرای آن، نظام آموزش و پرورش و خودشان آسیب ببینند، لذا فعلا موضوع نظام معلمی مسکوت مانده است.

به گفته وی، اصل موضوعی که ما به دنبالش هستیم ایجاد ساختاری در کشور است که کارکرد مفید و مناسب داشته باشد و از سوی دیگر تبعات و آثار منفی نداشته باشد یا حتی‌الامکان کم باشد و افزون بر این‌ها قابلیت اجرایی و عملیاتی شدن داشته باشد.

به گفته دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش، بخشی از دلایل توقف کار تشکیل نظام معلمی در آموزش و پرورش ایران به علت مسائل سیاسی است، وزرایی که موجب توقف کار شدند سازمان نظام پزشکی کشور را مدنظر قرارداده و می‌گفتند سازمان نظام پزشکی کشور تحت تاثیر جناح‌های سیاسی کشور است و به شدت از صدر تا ذیل هر از چندی دچار تغییر می‌شود. از دید این گروه از مسئولان این فضا تهدیدی است که به طور جدی در باره سازمان نظام معلمی هم وجود دارد، اگر ما بتوانیم به این دغدغه‌ها دقیق‌تر پاسخ بدهیم کار تشکیل نظام معلمی از این گردنه عبور می‌کند و اجرایی و عملیاتی می‌شود.