کثرت مباحث روایی، عرصه را بر تبیین‌های دقیق تنگ کرده است

عطنا- نشست «نقد کتاب درسنامه اخلاق اسلامی(مبانی و مفاهیم)» از سوی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین عنایت‌الله شریفی، دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی و مؤلف کتاب، در این نشست اظهار کرد: در برخی از کتبی که درباره اخلاق اسلامی نوشته شده، گرایش اخلاقی به سمت مکاتب اخلاقیِ غربی سوق یافته است، در حالی که آنها پراگماتیستی عمل می‌کنند. البته قلمرو مفاهیم اخلاق اسلامی نسبت به آن اخلاقی که متهم به اخلاق ارسطویی بودن است دامنه گسترده‌تری دارد و این موضوع در این کتاب مورد توجه قرار گرفته است. 
 
وی ادامه داد: از لحاظ ساختاری، یک فصل از این کتاب را به عنوان مبانی و یک فصل را به مفاهیم اختصاص داده‌ایم. در تکنولوژی آموزش گفته می‌شود که نگارش کتاب در قالب درسنامه باید به شکلی باشد که اهداف آن مشخص باشد و به سؤالات دانشجویان پاسخ داده شود. در این کتاب مفاهیم اخلاقی اسلامی را تنظیم کرده‌ایم و مواردی را که باید در درسنامه‌ها اعمال شود مد نظر داشته‌ایم.

تدوین کتاب برای مقطع کارشناسی

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: ممکن است ناقدان بگویند کتاب خیلی ابتدایی است. هدف بنده این بود که کتاب را برای مقطع کارشناسی تدوین کنم و در خانواده‌ها استفاده شود، کما اینکه مورد استقبال خانواده‌ها هم قرار گرفته است. بنده حوزوی هستم و سعی کردم قلم حوزوی را کنار بگذارم و با توجه به اینکه بیست سال است در دانشگاه حضور دارم با زبان دانشگاهی با دانشجویان سخن بگویم، اما اگر انتقاد و پیشنهادی برای تقویت اثر وجود دارد از آن استقبال می‌کنم. البته لازم است بر مبنای نیازهای روز، ویراست دوم این کتاب انجام شود تا در عرصه بین‌المللی قابل استفاده باشد.

تصویرپردازی در یادگیری مؤثر است

رحیم دهقان، استادیار و مدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه شهید بهشتی، نیز اظهار کرد: این کتاب به زبانی ساده به رشته تحریر درآمده اما در عین حال جامعیت دارد و نگاه نویسنده حداکثری بوده و این اقدامی ارزنده است که مؤلف با توجه به هدف این درس، به نحو جامعی دانشجو را با مفاهیم اخلاق اسلامی آشنا کند. از محسنات دیگر آن استفاده از مثال‌های میان‌رشته‌ای است که باید در متون درسی به خصوص در کتب درسی معارف مد نظر قرار گیرد. مثلاً در زمینه خداشناسی مثال‌ درباره حرکت زمین به دور خورشید و معلق بودن زمین بسیار ارزنده است و باید چنین نگاهی در مجامع علمی ادامه یابد، چراکه تصویرپردازی و ارائه مثال در یادگیری بسیار مؤثر است.
 
وی ادامه داد: همه گرایش‌های علوم انسانی مخصوصاً اخلاق با دانش‌های دیگر آمیخته شده‌اند و نمی‌توانیم آنها را تفکیک کنیم و انسجام به یادگیری پایدار دانشجویان کمک می‌کند. همچنین دکتر شریفی کتاب را بر این مبنا تدوین کرده‌اند که کتاب درسی نباید به گونه‌ای باشد که دانشجو را بی‌نیاز از استاد کند. به همین دلیل گاهی مواردی را بیان کرده‌اند و بدون توضیح مفصلی از آن گذشته‌اند تا دانشجو را به تأمل وادارند و مسئولیت استاد سنگین‌تر می‌شود.

توجه به آیات و روایات در نگارش کتاب

دهقان افزود: حُسن دیگر کتاب این است که این کتاب با نگاه نقلی نوشته شده و آن را در حوزه اخلاق نقلی می‌دانم و در هر بخشی چند مستند روایی و آیات شریفه قرآن نقل شده است که با توجه به رویکرد کتاب به‌جاست، البته می‌توان آن را تقویت کرد. علاوه بر این، نویسنده قصد بازنویسی کتاب را دارد. برخی از مفاهیم اخلاقی بسیار ضعیف مطرح شده‌اند، در حالی ‌که وزن آنها در اخلاق اسلامی بسیار فربه است و به تعبیری قلب مفهومی در اخلاق اسلامی هستند.
 
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی بیان کرد: در این اثر مقایسه‌ای بین اخلاق اسلامی و دیگر مکاتب اخلاقی بیان شده و پیشنهادم این است که چون فرصت پرداختن به دیگر مکاتب در این کتاب وجود ندارد، آنها را نفی نکنیم، چراکه اگر تصویر بی‌طرفانه‌ای ارائه نشود، ممکن است دانشجو موضع بگیرد و اعتمادش به متن را از دست بدهد. پیشنهاد می‌کنم که صرفاً محسنات اخلاق اسلامی را بیان کنیم و به مکاتب اخلاقی دیگری همانند مسیحیت، اخلاق کانتی و ... کاری نداشته باشیم. همچنین ساختار کتاب موجه است، اما در تقسیم‌بندی و سیر مفاهیم لازم بود بنیادی‌تر اقدام شود، مثلاً در زمینه اخلاق فردی به مفاهیمی همانند عزت نفس، آراستگی، شرح صدر و حلم اشاره شده، اما انسجام منطقی این مباحث چندان روشن نیست. در ابتدا باید به مفهوم تقوا پرداخته می‌شد، چراکه قلب مفهومی در اخلاق دینی محسوب می‌شود. همچنین می‌‌توان برخی مباحث دیگر همانند نیاز به اخلاقی زیستن را به کتاب اضافه کرد.

دایره‌المعارف مباحث اخلاقی

محمدجواد فلاح، دانشیار دانشگاه معارف اسلامی، نیز درباره کتاب درسنامه اخلاق اسلامی گفت: این کتاب جزو مجموعه‌ کتاب‌های درسی دانشگاه‌هاست و  چند ویژگی مثبت و اثربخش دارد که یکی از آنها جامعیت است، چراکه نویسنده سعی کرده‌ تمام مباحث اخلاقی را در چنین مجموعه‌ای گرد‌آوری کند. پس دانشجو با دایره‌المعارفی از مباحث اخلاقی آشنا می‌شود. نکته دیگر بهره‌گیری فراوان از معارف اسلامی و آیات و روایات است. همچنین فرسایشی نبودن و طولانی شدن مباحث مهم است، چراکه مفاهیم اخلاقی موجز و خلاصه بیان شده، هرچند در برخی موارد ممکن است به نقطه ضعف کتاب تبدیل شود، مخصوصاً در مواردی که باید توضیحات مفصلی درباره یک موضوع ارائه شود.
 
وی ادامه داد: همچنین تناسب فصول و بخش‌های کتاب و تقسیم و توضیح مناسب دروس از خصوصیات مثبت کتاب است که باعث می‌شود دانشجو به شکل مناسب‌ و راحت‌تری مباحث را دنبال کند و همین امر باعث شده جزو کتاب‌های پرتیراژ باشد. البته در ویراست جدید باید اشکالات تایپی رفع شود. نکته دیگر اینکه برخی مباحث در کتاب آمده است که دانشجوی کارشناسی توان فهم آنها را ندارد و نیاز به توضیح و تبیین‌ بیشتری دارد. همچنین کتاب همانند دایره‌المعارف است، اما کثرت مباحث قرآنی و روایی، عرصه را بر تبیین‌های دقیق و موشکافانه تنگ کرده است. لذا پیشنهاد می‌کنم آیات و روایاتی را که کاربردی‌ترند انتخاب کند و تمثیل‌هایی برای فهم دقیق آنها بیان شود. علاوه بر این، در ویراست جدید به موقعیت‌هایی توجه کند که دانشجو به لحاظ اخلاقی با آنها مواجه می‌شود و باید آنها را با اخلاق اسلامی تطبیق دهد.

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید

اینستاگرام                                              تلگرام