آشنایی با نویورت و رویکرد او در مطالعۀ قرآن

عطنا- حجت‌الاسلام و المسلمین علی راد، استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران در نشست علمی «تبیین و ارزیابی آراء و اندیشه‌های انگلیکا نویورت و همکارانش در کتاب مطالعات قرآنی امروزین» گفت: سده اخیر یا دوره معاصر در حوزه مطالعات کتاب مقدس اعم از کتاب یهودیان و مسیحیان و در سه دهه اخیر در بین مسلمین در فهم و تفسیر قرآن کریم شاهد تحول و تغییر و نوگرایی در خوانش‌ها هستیم. البته این نوگرایی و تجدیدنظرطلبی و تحول‌خواهی دیر زمانی است که در سنت فرااسلامی و فراقرآنی در نزد پژوهشگران عهدین شکل گرفته و آرام آرام در جهان اسلام هم بازتاب یافته است.

راد بیان کرد: این نوگرایی متاثر از پیامدهای دوره رنسانس علمی بود که تردیدهایی را در آموزه‌های دینی و کتب مقدس ایجاد کرد و در دوره مدرنتیه با رویکرد تجربه‌گرایی، بحث بازخوانی و تجدیدنظر خواهی درباره کتاب مقدس به جریان افتاد و ماحصل نقد و نظرها و گفت و شنودها در کتب و مقالات مختلف وجود دارد؛ مبنای این رویکرد، نگاه انتقادی به کتب مقدس بوده و به همین دلیل چالش‌ها و شبهاتی را فراروی افراد گذاشت و پرسش‌های جدیدی ایجاد کرده که در سنت سابق ما مورد توجه نبوده است.

استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران اضافه کرد: در این میراث متاثر از مدرنیته، ما شاهد رویکردها و روش‌های جدیدی از نقد و تحلیل کتاب مقدس و  قرآن کریم هستیم و سبب شده تا روش‌های جدیدی در تفسیر و فهم قرآن ایجاد شود که همه این دستاوردها را می‌توان مطالعات قرآنی معاصر نامگذاری کرد.

راد بیان کرد: متاسفانه وضعیت مطالعات قرآنی و تفسیری در غالب جهان اسلام همچنین ایران با یک انسداد و انفعال روبرو هست، خروجی پژوهش‌های رایج و غالب حوزه و دانشگاه، تکرار مکررات و ایضاح واضحات و قیل و قال‌های کهنه است ما متاسفانه شاهد نظریات نو و دقیق در حوزه فهم و شناخت قرآن نیستیم و یکی از راه‌های برون‌رفت روآوری به ترجمه و نقد پژوهش‌های خاورشناسان در حوزه قرآن‌پژوهی و شناخت درست گفتمان ایشان است ما بخواهیم و نخواهیم جریان اوریانتالیسم در غرب فکری شکل گرفته و با رویکرد کاملا علمی به مطالعه و نقد قرآن می‌پردازد ولی مع‌الاسف شدید، ما مسلمین و شیعیان بسیار دیرهنگام به رصد و تعامل و نقد و نظر با این جریان وارد شده‌ایم و جای تلاش‌های سخت و سترگ خالی است.

آشنایی با نویورت و رویکرد او در مطالعه قرآن

در ادامۀ این نشست علی شریفی، استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی و از مترجمین و ارزیابان کتاب نویورت و همکارانش در سخنانی گفت: بنده این کتاب را در سال ۱۳۹۷ ملاحظه کردم و دیدم اثر به خصوص از بعد روشی، ارزشمند است به همین دلیل ایده ترجمه آن در ذهنم شکل گرفت و با تفاهم‌نامه‌ای که با دانشگاه علامه طباطبایی صورت گرفت کار با همکاری آقای موسوی مقدم آغاز شد. متن این کتاب ثقیل است و به همین دلیل ترجمه آن برای یک نفر دشوار بود.

شریفی با بیان اینکه عمده پژوهش‌های شرق‌شناسان درباره قرآن به سمت علمی شدن پیش رفته است، تصریح کرد: البته این مسئله به صورت مطلق وجود ندارد زیرا رویکردهای مبغوضانه و ایدئولوژی‌گرایانه هم وجود دارد ولی عمدتا به سمت علمی شدن در حال حرکت است.

وی با بیان اینکه این اثر عمدتا با تلاش خانم نویورت و میشل سنت نوشته شده است، افزود: خانم نویورت در دانشگاه آزاد برلین، استاد است و به ایران آمده و در برخی کشورهای اسلامی هم تدریس داشته است و آثار متعددی درباره قرآن کریم دارد. وی قرآن را متنی شفاهی می‌دانند، و اینکه قرآن برای زمان‌های مختلف پیام‌های مختلف دارد و متنی بسته نیست و آن را به مثابه متنی می‌داند که با انسان‌های مختلف در زمان‌ها و مکان‌های مختلف حرف می‌زند و پیام منتقل می‌کند.

وی با بیان اینکه کتاب مطالعات قرآنی امروزین ماحصل چندین مقاله از کنفرانسی است که در دانشگاه شیکاگو برگزار شد، است، افزود: بخش نخست کتاب به شخصیت‌هایی که در قرآن کریم نام برده شده اختصاص دارد؛ در این بخش مقاله‌ای از ونزبرو و دیگران وجود دارد. همچنین مقاله‌ای از استوارت وجود دارد که دیدگاه ونزبرو در مورد قرآن را رد کرده است؛ ونزبرو معتقد است که قرآن متنی التقاطی از کتب انجیل و تورات است، همچنین در سندیت قرآن تردید ایجاد کرده است ولی استوارت این نظر را قبول ندارد و آن را رد کرده است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: مقاله دیگر به تفاسیر و دگرگونی‌های آن پرداخته است و به داستان حضرت یونس(ع) اشاره کرده است. در بخش دوم کتاب، عمده مقالات به تحلیل سوره‌های خاصی از قرآن مانند سوره طه پرداخته است؛ مقاله دیگر هم واژه‌شناسی در مطالعات قرآنی است که خانم نویورت آن را نوشته است. وی در این مقاله به این موضوع پرداخته که قرآن برای خودش نظام معنایی خاصی دارد و متنی جدید است و نمی‌تواند ماخوذ از کتب آسمانی دیگر باشد.

شریفی اضافه کرد: مقاله دیگری در مورد آنالیز نحوه تلاوت قرآن وجود دارد و به موسیقی و آهنگ‌ها در تلاوت پرداخته است و بخش سوم کتاب هم مقالاتی درباره نگاه قرآن به احبار و رهبان و نگاه قرآن به کتب مقدس و ادیان قبل و اینکه آیا همه حقیقت در نزد اسلام است، دارد.

وی افزود: تصور ابتدایی ما این بود که در مدت کوتاهی کار ترجمه انجام شود ولی دو برابر چیزی که در ذهن ما بود طول کشید زیرا متن کتاب سنگین بود و تلاش می‌کنیم برخی مشکلات و اعوجاجات را در ویرایش مجدد برطرف کنیم.

شریفی اظهار کرد: مقالات این کتاب افزون بر تنوع اختلافات، پیچیدگی‌هایی در نگارش دارد و اصطلاحاتی که مستشرقین در مطالعات قرآنی و حدیثی دارند کاملا با اصطلاحات رایج در سنت اسلامی متفاوت است لذا ترجمه این نوع آثار را دشوار می‌کند و زمان زیادی هم می‌برد.

رویکرد تاریخی انتقادی به قرآن از سوی نویورت

همچنین سیدمحمد موسوی مقدم، مترجم و تعلیقه‌نگار این کتاب و دانشیار دانشگاه پردیس فارابی دانشگاه تهران در سخنانی با بیان اینکه ترجمه مقالات به میزان مساوی بین بنده و آقای شریفی تقسیم شد، گفت: بعد از ترجمه هر مقاله بنای ما بر بررسی مقالات و نقد و تعلیقه و تکمیل اجمالی بوده است، گاهی اشتباهاتی در رجوع به آدرس آیات و احادیث از سوی نویسندگان وجود داشت و آنها را اصلاح کردیم، اصطلاحات تخصصی زیادی در این کتاب وجود داشت که کار را سخت می‌کند و در مرور مجدد قطعا اشکالاتی در ترجمه وجود دارد.

موسوی مقدم اظهار کرد: ما قصد داریم که برای چاپ مجدد این کتاب، بازخوانی صورت بگیرد و اشکالات احتمالی رفع شود.

وی با بیان اینکه نقش اصلی در تالیف این اثر مرتبط با نویورت است، افزود: جدا از آثاری که در مقدمه کتاب آمده است ایشان از آن دسته خاورشناسان پرکار و پرتالیف هستند و مقالات متعددی هم در آخرین اثر پژوهشی جامع یعنی دایرة المعارف قرآن  لیدن دارد بنابراین به لحاظ علمی از جایگاه بالایی برخوردار هستند. مدخل اسطوره‌ها و داستان‌ها در قرآن در لیدن توسط خانم نویورت نوشته شده است، در این کتاب هم داستان برخی از انبیاء مانند حضرت نوح، لوط و یونس و... در قالب مقاله بازگو شده است. مدخل آیه، بلاغت و قرآن هم از جمله مداخلی در دایرة المعارف لیدن هلند است که به این استاد واگذار شده است. 

موسوی مقدم بیان کرد: وی معتقد است قرآن به مثابه کتاب ادبی است و باید با رویکرد نقد ادبی آن را تحلیل و ارزیابی کنیم، به همین دلیل در دایرة‌المعارف هم مدخل بلاغت و قرآن را نوشته است؛ مدخل دیگر جغرافیاست و مقام ابراهیم، کعبه، غار اصحاب کهف و مکان‌های دیگری که در قرآن به کار رفته در این مدخل بررسی شده است.

وی اضافه کرد: یکی از عرصه‌های تخصصی وی بررسی آیات و سور قرآنی است لذا مدخل سوره هم در دایرة‌المعارف به وی واگذار شده است؛ وی سوره را یک کل منسجم می‌داند که هر کدام از آنها باید به صورت جداگانه بررسی شوند. همچنین مدخل رمضان، ساختار قرآن هم از سوی وی تالیف شده است.

مترجم این اثر اظهار کرد: به نظر بنده مهمترین اثر پژوهشی وی، کتاب «قرآن و دوره باستان متاخر» است که در سال ۲۰۱۰ میلادی منتشر شد، وی دیدگاه‌های تفسیری خود را در این اثر نوشته و کتاب در سال ۲۰۱۹ میلادی به زبان انگلیسی برگردانده شد. در این کتاب نوع نگاه و رویکرد اصلی وی به قرآن رویکرد تاریخی انتقادی است و سه هدف را دنبال کرده است؛ ابتدا خواسته رابطه وثیقی میان سنت تفسیری مسلمین در صدر اسلام را با سنت تفسیری غرب معاصر ایجاد کند.

وی اضافه کرد: چون وی قرآن را کتابی ادبی و نمایشنامه می‌داند معتقد است که اثری پویا، فعال و خلاق است و می‌تواند نیازهای مخاطب خود را در تمام عصرها جواب دهد؛ وی قصد دارد بگوید قرآن به عنوان سند تاریخی معتبر است. وی تلاش کرده تا قرآن را سند تاریخی معتبر معرفی کند و از  تعبیر باستان متاخر استفاده کرده است زیرا قرآن متاخر از عهدین نازل شده و نسبت به امروز، در زمان گذشته است.

موسوی مقدم اظهار کرد: وی دنبال تفسیر تاریخی قرآن است، او معتقد است که اگر ما این روش را وارد پژوهش‌های مسلمین کنیم فهم جدید و عمیقی از معارف قرآن ایجاد خواهد شد؛ وی معتقد است که روش تاریخی انتقادی باعث توسعه عرصه‌ها و مباحث علوم قرآنی خواهد شد.

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام