گزارش نشست "کرونا و خانواده در ایران"

عطنا - انجمن علمی دانشجویی حقوق خانواده دانشگاه علامه طباطبایی و اداره امور زنان سازمان  منطقه  آزاد کیش، نشست "کرونا و خانواده در ایران" را در روز دوشنبه اول شهریور 1400 ساعت ۱7 الی 19 به صورت مجازی برگزار نمودند.

سخنرانان این نشست به ترتیب سرکار خانم دکتر آسیه شریعتمدار عضو هیأت علمی گروه مشاور دانشگاه علامه طباطبائی، سرکار خانم دکتر سهیلا فرتاش عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان و عضو کلینیک بهداشت روان دانشگاه تهران و دکتر حمیده عادلیان  استادیار و مدیر گروه مددکاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی بودند. دبیری این نشست را سرکار خانم شکوه روحانی دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبائی برعهده داشت.

ابتدا سرکار خانم روحانی با خوشامدگویی به حضار و تسلیت ایام عزاداری امام حسین(ع)،بیان داشت که امروز ماحصل تحقیقات اساتید بزرگوار در زمینه تأثیر کرونا بر خانواده های ایرانی ارائه خواهد شد.

خانم دکتر شریعتمدار اولین سخنران این نشست ، سخنان خود را تحت عنوان " نگرش ها وتغییرات رفتاری خانواده  ها در دوره کرونا" اینگونه بیان نمود:

این بحث حاصل تحقیق  و بررسی چهار گروه دراین زمینه می باشد.اینها نظرات مثبت بوده که  خانواده ها را کمک کرده تا بهتر بتوانند از این بحران عبور کنند.دولتها برای حفظ سلامتی راههای مختلفی مثل ردیابی ناقل، فاصله گذاری اجتماعی ، ماندن در خانه .... در پیش گرفتند.درست است که قرنطینه تا حدودی توانسته جلو بیماری را بگیرد اما مشکلات روحی مختلفی از جمله افسردگی، اضطراب و ترس، تنهایی، نارضایتی و سردرگمی را در پی داشته است.بنابراین باید ببینیم چه راهکارهایی باعث می شود خانواده ها سازگاری بیشتری داشته باشند،که این نیازمند تغییرات رفتاری و نهایتاً تغییر سبک زندگی می باشد.اصلی ترین عاملی که در شرایط کرونا بر خانواده ها وجود دارد فشار روانی است که به دلیل ابهاماتی که برای آینده خانواده ایجاد می کند، مضاعف می شود.در تمام جلوه های زندگی مثل خوابیدن، خوردن، دعوا و آشتی، گذراندن روزهای تعطیل، خرج و مخارج، انجام کارهای خانه ،تماشای برنامه های تلویزیونی و سرگرمی ها افراد باید به توافق برسند.یکی از واکنش های عاطفی در هنگام بیماری همه گیر، ترس است، احساسات منفی ناشی از تهدید می تواند مسری باشد و ترس باعث می شود تهدیدات ، قریب الوقوع به نظر برسد.یکی از عوامل ترس ، ابهام و ناآگاهی است.به همین دلیل آگاهی عمومی در این نوع بیماری ها اهمیت دارد.کمبود آگاهی باعث نگرش بی تفاوتی می شود که ممکن است در کنترل بیماری تأثیر منفی داشته باشد.ترس ایمنی بدن را کاهش می دهد.
به دلیل مشکلات ناشی از شناسایی مبتلایان که حتی افراد ناقل بدون هیچ علامتی می توانند بیماری را منتقل کنند بر اضطراب، استرس، ابهام و سر درگمی افراد می افزاید.نباید سرنخ زندگی را به حال خودش بسپاریم ، تغییر در نگرش یا رفتار ما را برای  رویارویی با شرایط پاندومی آماده می‌کند .واکنش مناسب به این بیماری ،تحمل افراد را در مقابل بیماری و قرنطینگی افزایش می‌دهد.

 طبق تحقیقات ما که در ابتدای شروع پاندومی (نوروز ۹۹ )انجام شد. از افراد سؤال شد که در نگرش شما چه تغییراتی ایجاد شد. نتایج به عنوان "تغییرات نگرشی افراد سازگار با بحران" به شرح ذیل می باشد:

·  نگرش کوتاه بودن زندگی و ضرورت غنیمت شمردن فرصت ها
·  ضرورت درس گرفتن از رویدادهای مکرر
·  ضرورت قدرشناسی از داشته ها
·  درک ضرورت فرا رفتن از خود و پیوستن به جامعه انسانی
·  بحران ، فرصت فرا رفتن از زندگی روزمره
.  خویشتنداری در هیجانات و خود کنترلی و کنترل احساسات از نتایج این تغییرات بود.

تغییرات رفتاری برای سازگاری با بحران به ترتیب زیر می باشد:

-        تغییرات در زندگی روزمره (سبک زندگی)
-         تغییرات در روابط و نقش افراد
-         جستجوی اطلاعات وکسب مهارت (مواجهه با  اخبار کرونا خیلی مهم است )

یکی  از عمده ترین تغییرات در زندگی روزمره شوخ طبعی بود که باعث بالا رفتن سطح ایمنی فرد می‌شود نقش شوخ طبعی و داشتن روحیه شوخی و خندیدن به مشکلات باعث دور شدن از مشکلات و تحمل بالای سر در مقابل بیماری می‌شود.

خانم دکتر فرتاش دومین سخنران نشست بود که بیانات خود را با عنوان " خانواده و سلامت روان در دوره کرونا" ایراد نمود. کرونا بیماری جسمی نیست بلکه بر تمامی ابعاد زندگی انسان تأثیر گذاشته است. حدود صد سال پیش آنفولانزای اسپانیایی که همه گیر شد پیش‌بینی شد که صد سال بعد یک بیماری همه‌گیر دیگر وجود خواهد داشت . مطالعات نشان داده زنان در مرکز جنگ علیه بحران کرونا هستند ایشان نقطه کانونی خانواده هستند ،مراقبت کردن ، برقراری ارتباط بین اعضای خانواده ،آموزش کودکان ، سرگرم کردن ، پرستاری از سه نسل ، اشتغال بر عهده دارند ، همچنین آمار جهانی نشان می‌دهد که ۷۰ درصد کادر درمان ، زن هستند.

بخش مهمی از مسئولیت‌های خانمها شغل بدون حقوق است که زنان در تمام دنیا ساعاتی به این شغل بدون حقوق مشغول هستند .زنان در این باره بحران بیشتر از مردها شغل خود را از دست داده‌اند.آسیب پذیری مردان در برابر کرونا ۶۰ تا ۸۰ درصد بیشتر است زنان است زیرا بیماری‌های زمینه‌ای در مردان بیشتر است رفتارهای پرخطر مثل سیگار در مردان بیشتر است سیستم ایمنی مردان ضعیف تر از زنان است زنان بیش از مردان اضطراب و افسردگی  را تجربه می‌کنند. این نشان از اهمیت توانمندی زنان دارد.

سبک زندگی در کرونا تغییر کرده که ضرورتاً چیز بدی نیست و افراد باید به انطباق مجدد برسند البته در تغییر عادت ها دشواری داریم.به نظر می‌رسد که کرونا سلامت روان انسان ها را به این جهت به خطر انداخته که همه نیازهای انسان‌ها را تحت تأثیر قرار داده است. طبق هرم نیازهای مازلو افراد در همه سطوح نیازها دچار مشکل شده‌اند: نیازهای فیزیولوژیکی،ایمنی و آرامش، علاقه و تعلق خاطر،رضایت از خویشتن و احساس عزت نفس و خودشکوفایی همه تحت تأثیر این بیماری قرار گرفته اند. این فشارهای روانی به صورت اضطراب سلامتی ، افسردگی ،وسواس، احساس کسالت و روزمرگی ،لذت های آلوده به استرس، انزوای اجتماعی ،پرخاشگری، اختلال استرس پس از سانحه، سوگ پیچیده و ابراز نشده ،  افزایش آمار طلاق ، خشونت خانگی ، وابستگی به دنیای مجازی خود را نشان می‌دهد.

رسانه ها موظف هستند افزایش مراقبت‌های بهداشتی را هشدار دهند و معمولاً افراد مضطرب و گروه های آسیب دیده جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. یکی از معضلات جوّ منفی گروه‌های اجتماعی است اگر آموزش در این گروه ها رواج پیدا کند خیلی بهتر است.

حالا چه باید کرد؟ رئوس این راه حل ها عبارتند از:

·  تنظیمات درونی جایگزین تنظیمات بیرونی
·  تغییر جو گروه‌های اجتماعی از منفی به مثبت
·  تمرین آرامش عضلانی پیشرونده
·  تنفس ذهنی آگاهانه همراه با تصویر سازی ذهنی
·  فعالیت بدنی حداقل روزی نیم ساعت
·  پرداختن به معنای زندگی
·  پرداختن به بهبود کیفیت زندگی

بعضی آدم ها اصطلاحاً  کیک زندگی شان خیلی تکراری است و فقط در کار و خانه خلاصه می شود.مایکل فریش می گوید باید تنوع در این کیک ایجاد کرد اصولی که وی در این خصوص پیشنهاد می‌کند عبارتند از:

-        اصل به یاد آوردن مرگ خویش
-         اصل وجدان آرام
-        اصل شادی ، یک انتخاب است
-        اصل اجتناب از افراد ناقل استرس
-        اصل کافی به جای عالی
-        اصل گام‌های بدون شتاب
-        اصل بخشیدن و فراموش کردن
-        اصل بوسیدن و فراموش کردن گذشته
-        اصل رنگ ارغوانی (زیبایی های زیادی دوروبر ماست که ما معمولاً از آنها عبور می‌کنیم و باید آنها را ببینیم)
-         اصل یافتن یک مشاور
-        اصل مرخصی روزانه
-        اصل سکوت طلایی وگوش دادن به نجواهای درون
-         اصل تنظیم بودجه و پس انداز
-        اصل انجام یک کار در یک زمان
-        اصل  انتقام شیرین
-         اصل مزه مزه کردن خوشی ها
-        اصل سود بانکی

سبک زندگی ما در غیر دوران کرونا هم احتیاج به تغییر داشته که درکرونا بیشتر نیاز داریم. پیشنهاد می کنم ما به نوشتن اصولی که ما را شادتر می‌کند اقدام کنیم .باید فرض را بر این بگذاریم که این هم یک مدل زندگی است و باید خود را با آن وفق دهیم.

آخرین سخنران نشست ، خانم دکتر عادلیان بود که سخنانی تحت عنوان " توانمندسازی  خانواده ها در دوران کرونا"  بیان داشت. وی گفت: با این سؤال بحث را شروع می کنم:چرا برخی از افراد و خانواده ها پروتکل ها را رعایت می کنند؟چرا خود مراقبتی در برخی خانواده‌ها ضعیف است؟ با نگاه علمی به این مسئله متوجه می شویم که مشکل در شناخت افراد و خانواده‌هاست .شناخت فرآیند دستیابی به دانش و فهم از طریق تفکر، تجربه و حواس ماست و فرآیندی برای ارتباط ما با دنیای پیرامون است آیا آگاهی ارائه شده به خوبی منتقل می شود؟ رسانه ها اطلاعاتی که منتشر می کنند اما به علت عدم اعتماد مردم ، این آگاهی به نگرش درست منجر نمی شود. شاید ابزار و روش هایی که برای آگاهی‌بخشی به کار می روند که مهمترین آن فضای مجازی است ، دچار ضعف هستند و افراد توجه عمیق به مطالب ندارند یعنی اطلاعات به شکل درست و به طریق درست منتقل نمی شود و یادگیری اجتماعی را از دست داده‌ایم و به حداقل میزان ممکن رسیده . بخشی هم به باورهای افراد برمی گردد پس باید به سوی توانمندسازی شناختی و ایجاد ساختارهایی که در آینده پتانسیل برای مواجهه با شرایط مشابه برویم.

این شرایط نشان می‌دهد که ما زیرساختهای لازم را نداشتیم یکی ظرفیت حکمرانی یعنی استفاده از ابزار نوین برای کنترل جامعه .بحث دیگر سرمایه اجتماعی است یعنی چقدر در سطح جامعه گروه‌های مختلف با هم همکاری می‌کنند .البته این مباحث در تمام دنیا مطرح است.

سرمایه اجتماعی شامل اعتماد مردم به دولت و اعتماد مردم در بین خودشان است. در اینجا می‌خواهیم بیشتر روی بحث سرمایه اجتماعی متمرکز شویم.

برنامه های توانمندسازی خانواده با رویکرد اجتماع محور با مشخصات ذیل پیشنهاد می شود:

-        آموزش مبتنی بر جامعه
-        تمرکز بر ارتقا استراتژی های مقابله با شرایط کرونا
-        تمرکز بر سلامت (روانی ،جسمی ،اجتماعی )
-        تمرکز بر آموزش تعلیم و تربیت
-         تمرکز بر مشکلات اقتصادی و درآمدی
-        درگیر نمودن بیشتر گروه‌های مختلف (مردمی و نهادی )

نمونه ای از این نوع برنامه در سال 2020 در مناطق روستایی اندونزی قبل از شیوع کرونا اجرا شده که برای بعد از شیوه این بیماری هم مورد استفاده قرار گرفت وکارآمد بود.

این نوع برنامه ها به شرایط و زمینه های اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی جامعه توجه می کنند واهداف را دنبال می‌کنند .پیامد مهم مربوط به تغییرات اجتماعی کاهش وکمرنگ شدن تعاملات اجتماعی است .پیوستگی اجتماعی در این شرایط دچار بحران می شود و تعارضات خانوادگی در این دوران افزایش پیدا کرده است .

نبود زیرساخت‌های آموزشی در کشور نیاز به برنامه های حمایتی دارد تا نابرابری‌های اجتماعی کاهش پیدا کند .در حیطه روابط کار ، مسائل عدیده ای وجود دارد و مشاغل خرد آسیب بیشتری می بینند.بعضی گروه ها در معرض خطر بیشتری هستند مثل زنان و کودکان ، گروههای مهاجر آسیب‌دیده اجتماعی نیازمند توجه به برنامه‌های خاص می باشند. در ایران یکسری زیرساخت هایی وجود دارد که می‌توان از پتانسیل آنها استفاده کرد مثل سراهای محله و مراکز مردم‌نهاد ، استفاده از گروه‌های داوطلبین و گروه‌های همیاری (با ایجاد شبکه های قوی  وفعال کردن این گروه‌ها )فعالیت‌های اجتماعی محور می‌تواند در سه بخش سلامت اقتصاد و آموزش متمرکز شود.

در پایان سؤالاتی به شرح ذیل توسط شرکت کنندگان از اساتید مطرح شد .

سؤال : چه شاخصه هایی برای تشخیص خانواده های موفق در کرونا داشته اید؟
دکتر شریعتمدار: در تحقیق بر اساس روش ذهنی از افراد سؤال شد که در خصوص مدیریت بحران به خودتان تا 10 چه نمره ای می دهید؟افرادی که نمره بالای 6 داشتند در این تحقیق به کار گرفته شدند.

سؤال: آیا تأثیر کرونا بر تشکیل خانواده را مثبت ارزیابی می کنید؟

دکتر فرتاش: مسأله کرونا دو گونه روی ازدواج اثر داشته:احتمال آشنایی افراد کاهش پیدا کرده و بر کیفیت آشنایی نیز تأثیر منفی گذاشته است.البته این نتیجه تحقیقات غیر رسمی و تجربه شخصی می باشد.

در پایان، دبیر نشست از اداره امورزنان سازمان منطقه آزاد کیش سرکار خانم خسروی و خانم دکتر محمدتقی زاده استاد دانشگاه علامه طباطبائی به جهت تلاش برای برگزاری این نشست تشکر به عمل آورد.

گزارش از: فائقه ساوه