درسنامه ای جامع برای حقوق بشر

• محمود منشی پوری | رئیس گروه روابط بین‌الملل دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو

«حقوق بشر برای همه» کتابی نوشته مهدی ذاکریان است که به‌تازگی چاپ دوم آن از سوی نشر میزان در دسترس علاقه‌مندان قرارگرفته است. ذاکریان که ازجمله محققان شناخته‌شده حقوق‌بشر در آسیای غربی است در این کتاب به روند حقوق بشر و عدالت اجتماعی در دوران معاصر پرداخته است.

او در این کتاب کار خود را ضمن توجه به چند هدف آغاز کرده، نخست از بین بردن آسیب‌هایی که قربانیان نقض حقوق بشر متحمل شده‌اند و همچنین به چگونگی پیشگیری از این آسیب‌ها نیز پرداخته است. برخی از فصول به سازمان‌های بین‌المللی معاصری چون سازمان ملل و دیوان کیفری بین‌المللی تازه تأسیس (ICC) و همچنین سازمان‌های منطقه‌ای می‌پردازند، در همان حال سایر فصول به تحول ایده حقوق بشر برحسب مفاهیمی چون مطلوبیت و امکان‌سنجی در چارچوب‌های در حال تغییر ژئوپلیتیک و کشمکش‌های در حال ظهور در فضای عدالت اجتماعی و برابری جنسیتی می‌پردازند.

همچنین این کتاب به مسأله کارگران مهاجر و حقوق اساسی آنها - ازجمله حقوق کار، اشتغال و امنیت غذایی - در عصر جهانی‌شدن می‌پردازد. آثار تغییرات اقلیمی بر حقوق بشر، بویژه بدان گونه که بر بحران پناهندگان و آوارگی داخلی میلیون‌ها نفر تأثیر می‌گذارد، در این کتاب توجه بیشتری را به خود جلب کرده است.

کارشناسان حقوق‌بشر به طرز فزاینده‌ای تغییرات آب و هوایی ناشی از فعالیت‌های انسانی را مضر در بهره‌مندی کامل از حقوق بشر می‌دانند. این امر به‌خوبی با دفاع قاطعانه نویسنده از نسل سوم حقوق بشر مانند تعیین سرنوشت، توسعه و همبستگی عینیت می‌یابد.

ذاکریان براین باور است که ظهور افراط‌ گرایی، فرقه‌گرایی (یعنی احیای مجدد القاعده و داعش) و یک‌جانبه‌گرایی - بویژه در دوران شیوع کرونا- موجب شده مباحث حقوق بشری بیش‌ازپیش مورد توجه واقع شوند. با وجود این واقعیت باید به این مسأله نیز توجه داشت که هم‌زمان روند متضادی در برخی کشورها در حال ظهور است.

این تناقض با حرکت هرچه بیشتر به‌ سمت اتخاذ سیاست‌های ملی‌گرایانه و حمایت گرایانه در برابر بیماری‌های عفونی و پیامدهای منفی تجارت آزاد و جهانی شده همراه است و این تعارض به جنبه غالب سیاست امروز جهان تبدیل‌ شده و موجب کم‌رنگ شدن بیش‌ازحد حقوق بشر گردیده است.

با عطف به این مباحث، کتاب دستورالعملی در حوزه حقوق بشر بوده و کتابی ضروری و منبع آموزشی خوبی برای دانشجویان مقطع کارشناسی و دانشجویان کارشناسی ارشد است. کسانی که در محافل سیاستگذاری و همچنین سازمان‌های غیردولتی حضور دارند نیز می‌توانند از راهنمایی‌های انتقادی و تحول‌گرایی مندرج در این کتاب بهره‌مند شوند.