در حوزه‌های علمیه، صدها علامه‌طباطبائی و شهید صدر پرورانده شده است/ چه شده که در دانشگاه‌ها یک نفر هم در این هفت_هشت دهه پرورانده نشده است

دومین نشست تخصصی واکاوی عملکرد دانشکده های الهیات و معارف اسلامی در ایران با حضور صاحب نظران این حوزه به صورت آنلاین برگزار شد.

به گزارش عطنا، دکتر محمد حسین بیات، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در این نشست گفت: قرآن کارهای خوب پیشینیان را تصدیق می‌کند. یعنی مؤمنان از آن افراد پیروی کنند. شیوه های حوزه های علمیه به خصوص حوزه علمیه نجف و قم و حتی برادران اهل سنت شیوه موفقی بوده است. دانشمندان بزرگی از شیخ کلینی تا امام خمینی(ره) ظهور کردند که من به برخی از این ها و کیفیت ارتباطشان با درس و علم اشاره می کنم.

او ادامه داد: اولین آنها شیخ طوسی است که اساسنامۀ شیعه را در فرهنگ و تمدن شیعه نگاشت. حدود ۵۱ کتاب نوشت که بعضی از کتاب ها مثل تهذیب 10 جلد است. در کلام و تفسیر و فقه کتاب دارند و ایشان یک الگو  هستند.

او در ادامه افزود: ملا صالح مازندرانی، شارع و فقیه نامدار شیعه در زمان علامه مجلسی بود. میرزا حسن صاحب جواهر، صاحب جواهر الکلام فی شرایع الاسلام که نظیر ندارد و هیچ فقیهی بی نیاز از آن نیست یا سید محمد جواد آملی، صاحب مفتاح الکرامه که 20 جلد است و هیچ مرجعی بی نیاز از آن نیست که استادش شیخ جعفر کاشف الغطاء است.

بیات با اشاره به شیخ انصاری که حدود 3هزار شاگرد پرورانده است، گفت: در حوزه های علمیه صدها علامه‌طباطبائی و شهید صدر پرورانده شده است. چه شده که در دانشگاه ها یک نفر هم در این هفت_هشت دهه پرورانده نشده است. باید کشف علمی کنیم.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: علت چیست فارغ التحصیل و استاد رشته قرآن می‌گوید قرآن معجزه نیست و دانشجو را منحرف می‌کند. سه پیشنهاد دارم. اول در دانشکده‌های الهیات به خصوص ترتیبی اتخاذ شود که ارتباط دانشجو و استاد محترمانه باشد و بر اساس مدرک و نمره نباشد. پیشنهاد دومم این است که ارزشیابی های استادان تغییر داده شود، چرا که این باعث شده استادی که سواد کمتری دارد، صرفاً با اخلاق خوش دانشجو را جذب کند. پیشنهاد سومم این است که یک سری دروس در رشته های الهیات زائد است و عمق ندارد و باید حذف شوند. کارشناسان باسواد دلسوز تعیین شود و درس های عمیق را انتخاب کنند.

ما مهیا برای ورود به جهان جدید نشده‌ایم

در ادامه این نشست، دکتر احمد آکوچکیان، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه اظهار کرد: ما مهیا برای ورود به جهان جدید نشده ایم چرا که معادلات علم، عمل دانش، کنش و ورود به حوزۀ اندیشه و پیشرفت را در نظر نگرفته ایم. در این جهان، چرخۀ دانش به طور کامل به زندگی ورود کرده است و زندگی، موکول به یادگیری و ایجاد جامعۀ اجتماعی و سرمایه انسانی است. سومین دسته از  آسیب‌ها، آسیب‌های پارادایمی نهاد دانشگاه است که همان نگاشت ادراکی نقش جامعه است. نگاشت ادراکی جامعه و نگاه پارادایمی نهاد دانشگاه خاستگاه مشترکی دارند. ما برای پرورش دانش باید به آسیب های پارادایمی نهاد دانشگاه توجه کنیم.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: در حوزۀ انسان و تعلیم و تربیت هستی شناخت الهیات را آموزش می دهیم. نگاه دانشجو به انسان، به هستی، به زندگی و نسبت انسان به زمان، نسبت انسان به خلاقیت و نواندیشی را می آموزش می دهیم. این ها نمونه هایی هستند که ما در حوزۀ نظام تعلیم و تربیت آموزش می دهیم. هستۀ نگاه فراجنسیتی در نظام دانشگاهی نمونه ای از حوزه ی تعلیم و تربیت است.

آکوچکیان تاکید کرد: در قسمت فرایند دانشگاهی و اخلاق علمی باید اشاره کرد با اینکه تراکم جمعیت دانشگاهی افزایش جدی پیدا کرده، اما تحلیل آسیب شناختی بویژه در تعامل دانشجویان با استادان ضعف هایی وجود دارد.

الهیات در دنیای معاصر وضعیت خیلی خاص و پیچیده‌ای پیدا کرده است

در ادامه نشست، دکتر فروغ پارسا، مسئول پژوهشکده علوم قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اظهار کرد: دانشکده های الهیات مانند هر موجود زنده‌ای که از شرایط پیرامونی خودش تاثیر می پذیرد، باید تحت تاثیر موقعیت و وضعیت محیطیش هم باشد. حیات دانشکده های الهیات در گرو همگام بودن با مقتضیات زمان، شرایط تاریخی_جغرافیایی و تحولات علمی و فرهنگی دنیای معاصر است. دانشکده های الهیات اگر بخواهند زنده باشند باید به مقتضیات و شرایط محیطی تن دهند و از جزم اندیشی و مطلق نگری پرهیز کنند.

او ادامه داد: الهیات در دنیای معاصر وضعیت خیلی خاص و پیچیده ای پیدا کرده است. تئوری‌ها و نظریه های متفاوتی در این حوزۀ دانشی ظهور کرده که نه تنها با نظریه های چند سدۀ پیش متفاوت است بلکه با ایده ها و تئوری های چند دهه پیش هم تمایز ماهوی دارد. برنامه‌ریزی هرگونه تحول، اصلاح و ارتقا برای دانشکده های الهیات باید با در نظر گرفتن این تحولات علمی، فنی و تکنولوژیکی باشد.

پارسا تصریح کرد: اگر بخواهیم چشم‌اندازی برای آینده دانشکده الهیات ترسیم کنم، ضرورتاً باید پیشینۀ این حوزۀ دانشی و وضعیت امروز دانشکده های الهیات را مورد بررسی قرار دهم. الهیات به معنای مطالعۀ  نظام مند ذات الهی و عقاید مذهبی است که در اکثر دانشگاه ها و موسسات پژوهشی دنیا به مثابۀ یک رشته دانشگاهی تدریس می‌شود.

او یادآور شد: در کشور ما این مطالعات آکادمیک و دانشگاهی در حوزۀ الهیات و معارف اسلامی پیشینۀ بسیار طولانی و زیادی ندارد. به طور سنتی دانشمندان علوم دینی در مباحث الهیاتی تلاش‌های گسترده‌ای داشتند و در سده های نخستین هجری تاکنون هزاران کتاب و رساله در الهیات تدوین و تدریس شده است ولی به طور آکادمیک زمان زیادی نیست که این رشته را در دانشگاه داریم.

وی افزود: بر اساس مصوبات وزارت علوم از سال ۱۳۶۵ شاهد تاسیس پنج گرایش در دانشکده های الهیات بودیم که شامل فقه و مبانی حقوق اسلامی، فلسفه و کلام اسلامی، علوم قرآنی و حدیث، تاریخ و تمدن ملل اسلامی و ادیان و عرفان تلفیقی است. بعد از ایجاد گرایش های مختلف در رشته الهیات، دانشجویان صرفاً در گرایش مربوطه به خودشان آموزش می بینند و در بسیاری موارد اساساً با مباحث الهیاتی بیگانه هستند.

شناخت دقیقی از دانشگاه، ماهیت و هدف آن نداریم

دکتر مجید ملایوسفی، رئیس دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) گفت: با مشخص کردن اهداف و ماموریت هایی که در اساسنامه های تشکیل دانشکده های الهیات از ابتدا تاکنون آمده است، سعی شود با دادن آمار و ارقام میزان تحقق اهداف به تصویر کشیده شود. روش دوم این است که از منظر فلسفی به  موضوع پرداخته و فضایی ایجاد شود که بتوان میزان تحقق اهداف دانشکده‌های الهیات را مورد تحقیق واکاوی و ارزیابی قرار داد.

او ادامه داد: در غرب دست‌کم از ۲۰۰ سال پیش به این سو، هویت و ماهیت دانشگاه مورد بحث بسیاری از اندیشمندان و فیلسوفان بزرگ بوده است. این در حالی است که در ایران، ماهیت و هویت دانشگاه جز در مواردی اندک در دهۀ اخیر مورد بحث و تحقیق جدی اندیشمندان ما قرار نگرفته است. حاصل آن، این شده است که ما شناخت دقیقی از دانشگاه، ماهیت و هدف آن و به تبع آن شناخت دقیقی از تاسیس دانشکده الهیات نداریم.

ملایوسفی تصریح کرد: کانت پیدایش دانشکدۀ الهیات را در کنار سایر دانشکده ها در قرون وسطی مطابق عقل می داند. از نظر کانت نظام سیاسی یک جامعه برای آنکه بتواند به سعادت برسد نیازمند آموزش آنهاست که متولی این امر دانشگاه است. از  نظر وی اگر قرار باشد انسان‌ها به سعادت ابدی برسند، ما نیازمند دانشکدۀ الهیات هستیم. همانطور که اگر قرار باشد انسان‌ها به سعادت و رفاه مدنی برسند، نیازمند دانشکده حقوق هستیم. دانشکده‌های مختلف یک دانشگاه بر خلاف تمایزی که میانشان وجود دارد یک کل را شکل می‌دهند.

رئیس دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) بیان کرد: اصطلاح university از universe است به معنای جهان که به آن معنا اشاره دارد. بنابراین اگر رشته‌های مختلف علمی در دانشکده ها جدا از کلیت دانشگاه در نظر گرفته شود معنا و محتوای خود را از دست خواهند داد. اگر قرار باشد میزان تحقق اهداف و ماموریت های دانشکده های  الهیات را بسنجیم باید عملکرد آنها را به عنوان یک حوزه خاص تخصصی و هم به عنوان یک جزء از کل دانشگاه در ارتباط با سایر اجزا لحاظ کنیم.

 ایجاد یک سیستم اثرگذار آموزش اسلامی بر پایۀ تکامل کیفی عناصر موجود در روسیه مشکل است

دکتر مختار یحیایف، رئیس دانشکده فلسفه دانشگاه دولتی داغستان روسیه هم طی سخنانی گفت: یکی از مشکلات موجود آموزش مذهبی در روسیه، مشکل ایجاد یک سیستم اثرگذار آموزش اسلامی بر پایه تکامل کیفی عناصر موجود است که رئیس جمهور روسیه، پوتین به علاقۀ دولت به حل این مشکل چندین بار در دیدار با سران سازمان‌های مذهبی مسلمانان روسیه اشاره کرده است. مسئله آموزش اسلامی نه تنها در حوزۀ کاری سازمان های مذهبی بلکه در حوزۀ کاری ساختارهای دولتی و اقشار مختلف جامعه در فضای پساشوروی وجود دارد.

او ادامه داد: از جمله دلایل این وضعیت عبارت از افزایش علاقۀ مسلمانان به مطالعۀ آداب مذهبی، زبان عربی، قرآن، تاریخ اسلام، توسعۀ موسسات آموزشی اسلامی، نیاز فزاینده به روحانیون با صلاحیت مسلمان و... اشاره کرد. در فدراسیون روسیه طی سه دهه گذشته، عناصر جداگانه‌ای از سیستم آموزش اسلامی ایجاد شده که شامل این موارد است: موسسات آموزش ابتدایی، مکتب ها، موسسات آموزش متوسطه، موسسات آموزش عالی.

یحیایف در ادامه خاطرنشان کرد: در سال ۲۰۱۰ شورای اسلامی در روسیه با هدف توسعۀ مفهومی برای پیشرفت آموزش اسلامی تاسیس شد که برای پیشبرد و مستندسازی علمی بسیار ضروری است. ولی با این وجود امروزه هنوز نمی‌توانیم بگوییم یک سیستم تمام‌عیار آموزش اسلامی با استانداردهای آموزشی، برنامه های درسی و کاری واحد در روسیه ایجاد شده است.

او تصریح کرد: بسیاری از مشکلات حل نشده تعلیمات اسلامی به این دلیل است که برنامه های درسی منحصراً توسط خود موسسات آموزشی تدوین می شود. اگرچه پس از تایید مدیران به اجرا در می آید. این امر به این دلیل است که در روسیه هیچ مرکز آموزشی معتبری وجود ندارد که بتواند بر اجرای مفهوم آموزش اسلامی، پشتیبانی آموزشی و روش شناختی آن متمرکز باشد.

گفتنی است، دکتر یاسر تک فلاح، مدیر علمی این نشست آنلاین بود.