باید نگاه آسیب‌شناسانه به اقتصاد داخل کشور داشته باشیم/ تحریم متوسط رشد میان‌مدت ما را پایین آورد

ششمین جلسه از سلسله نشست‌های گفت‌وگوهای آزاد علامه با حضور علی سرزعیم، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه‌طباطبائی به همت معاونت فرهنگی و اجتماعی این دانشگاه به صورت مجازی در فضای اینستاگرام برگزار شد.

به گزار عطنا و به نقل از ایرنا، سرزعیم در ابتدای این نشست مجازی گفت: در کتابی که در حال نوشتن آن هستم بیان کرده‌ام که چرا ما رشد نکرده‌ایم و چرا ایران که با کره جنوبی همسان بود، مانند آن پیشرفت نکرد. این سوال بسیار مهم است. در فصل اول آن کتاب 10 نظریه‌ای را که در جامعه ما مطرح است احصا می‌کنم و نقد می‌کنم. می‌گویم این 10 نظریه تلاش می‌کنند تا مسائل توسعه نیافتگی در کشور ما را تبیین کنند که در واقع بخاطر چه است و من همه را بیان می‌کنم و نقد می‌کنم.

او ادامه داد: یکی از آن 10 نظریه، نظریه‌ای است که مهمترین سخنگوی آن دکتر سریع‌القلم است. ایشان بحثشان این است که تا جهانی نشویم، استانداردها بالا نمی‌روند. کیفیت‌ها بالا نمی‌روند و رقابت‌ها بیشتر نمی‌شود. به همین خاطر ما روی قطار توسعه که در حال حرکت است نمی‌توانیم سوار شویم. لذا جا می‌مانیم. اما چرا اینگونه شدیم؟ چون با نظام جهانی که اکنون رئیس آن آمریکا است درافتادیم و نتیجه منطقی آن این است که اگر می‌خواهیم وضعیتمان بهتر شود باید کنار بیاییم و سازش کنیم و یا تسلیم شویم. بنابراین دکتر سریع القلم مسئله را از رابطه بیرونی اقتصاد ما می‌نگرد. آیا این سخن درست است یا خیر؟ پاسخ من این است که هم درست است و هم نیست. به این معنا درست است که پدیده‌ای مثل تحریم آنقدر وزن زیادی دارد که همه متغیرها را دستخوش تسلیم می‌کند و وقتی تنش‌ها از حدی بالا می‌رود اثرش را بر فضای کسب و کار می‌گذارد. معیشت و رشد میان مدت و بلند مدت را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما این نگاه که توسعه از بیرون می‌آید، نگاه غلطی است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: توسعه از درون می‌آید و بیرون آن را کمک می‌کند. برای مثال سرمایه‌گذاری خارجی خوب است اما رشد ما بخاطر سرمایه گذاری خارجی نیست. رشد ما منوط به سرمایه گذاری داخلی است. وقتی شرایط سرمایه‌گذاری داخلی خوب باشد، 100 درصد سرمایه‌گذاری خارجی هم جذب می‌شود. یعنی ما از داخل باید روندی را طی کنیم و سپس سرمایه‌گذاران دیگر وارد شوند. بنابراین اینکه فکر کنیم راه حل از بیرون است مانند همان تبیین است که معتقد است همه مشکلات ما به خاطر دشمنی با آمریکا است. این دو نگاه به نظر من آینه هم هستند. همانطور که اولی را نمی پذیرم، دومی را هم به تنهایی نمی‌پذیرم.

سرزعیم در ادامه با اشاره به اینکه لازم نیست ما صرفاً نگاه صفر و یک داشته باشیم، گفت: چه مسئله ایدئولوژیکی و چه مسائل بین‌الملل صفر و یک نیست به این معنا که صرفاً در شرایط تحریم وحشتناک باشیم و یا تسلیم شویم. من اینطور به این امر نگاه می‌کنم که ما چه کارهایی نکرده‌ایم که امروز گرفتار این مشکلات شده‌ایم. تحریم صرفاً یک پدیده سیاسی و شخصی ترامپ نبوده است. شاید اقتصاد ما آسیب‌پذیری‌هایی داشته است که دشمن را به طمع انداخته است که نظام آسیب‌پذیر است  و در نتیجه می‌توانیم تحریمش کنیم. بنابراین نگاه ما باید به داخل باشد و باید بدانیم در کجا اشتباه عمل کرده‌ایم که تحریم‌پذیر شده‌ایم. چه بسا حتی رشد ما قبل از تحریم هم پایین بوده است. متوسط رشد اقتصادی ما از سال ۷۹ تا ۸۹ یعی بهترین دوران درآمدهای نفتی از متوسط رشد کشورهای در حال توسعه دیگر پایین‌تر بوده است. بنابراین مسئله ما صرفاً تحریم نیست گرچه فوری‌ترین مسئله ما تحریم است اما مسئله ریشه‌دارتر است. چون قبل از تحریم هم رشد ما منفی بوده است. بنابراین مسئله به داخل اقتصاد ما بر می‌گردد و باید نگاه آسیب شناسانه در این زمینه داشته‌باشیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه‌طباطبائی در ادامه خاطرنشان کرد: نکته‌ای که مایلم به آن اشاره کنم مرتبط با یکی از نظریه‌ها به نام نظریه سیاسی حول دموکراسی است. صاحب‌نظران آن می‌گویند مسئله به نهادهای دموکراتیک بر می‌گردد، مانند قانون که قطعاً تاثیر مهمی در رشد بلندمدت اقتصاد دارد و آسیب‌هایی که اکنون می‌بینیم به این خاطر است که قانون به آن صورت اعمال نشده است؛ اما حرکت در مسیر دموکراسیِ زیاد هم اتفاقا به گونه‌ای می‌تواند رشد را پایین بیاورد. لااقل تحقیقات دانشگاهی بسیاری وجود دارد که می‌گویند وقتی اقتصادها به سمت دموکراسی حرکت می‌کنند خیلی خیلی مستعد پوپولیسم می‌شوند. من مایلم اینگونه تبیین کنم که مسئله، مسئلۀ سیاست نیست بلکه مسئله، مسئلۀ اقتصاد سیاسی است.

وی در ادامه اظهار کرد: حدس من این بود که سال گذشته قبل از کرونا رشد ما صفر شود و مقدار منفی آن کاهش یابد. اما متاسفانه، تحریم متوسط رشد میان‌مدت ما را پایین آورد. حتی اگر رشد ما مثبت باشد و تحریم حدود 10 سال طول بکشد باز هم مقدار رشد کم خواهد بود. تحریم در سال ۹۷ و ۹۸ آسیب وارد کرده و متوسط رشد ما را پایین آورد اما اگر کرونا اتفاق نمی‌افتاد از ۹۹ به این سو نمی‌بایست رشد منفی داشتیم. به نظر من اگر تحریم اثر میان‌مدتش مهمتر از اثر کوتاه مدتش بود، اثر کرونا برعکس است و اثر کوتاه‌مدت آن شدیدتر از اثر میان‌مدتش است. اگر تحریم روی انرژی و صنعت اثر شدید می‌گذاشت کرونا بیشتر روی بخش خدمات اثر گذاشته است. بنابراین به نظر من خطر کرونا ای بسا مهمتر و شدیدتر از اثر تحریم‌ها است.

سرزعیم همچنین دربارۀ علت کوتاه شدن نوسانات اقتصادی گفت: همانطور که سرطان ابتدا کوچک است واگر زود متوجه شوی و درمان کنی زود رفع می‌شود و هر چه از آن غفلت کنی، بزرگتر می‌شود و شانس بهبودش کمتر می‌شود و دردش بیشتر می‌شود. شانس معالجه آن کمتر می‌شود. دقیقاً عین این داستان هم در مشکلات اقتصادی ایران وارد است. ما می‌دانیم که مشکلات اقتصادی ایران بیمار بوده و کسی در این زمینه تردید ندارد، مسئله این است که دولت‌های قبل یا این بیماری راعلاج نکردند یا احتمالاً بدتر هم کرده‌اند و پیامدش این است که می بینید دردها بیشتر شده است.

سرزعیم ادامه داد: ما فکر می‌کردیم که پسابرجام بهترین موقعیت برای جبران است، اما متاسفانه آن را هم از دست دادیم. البته من دوست دارم این قضیه را کمی بشکافیم چون افراد جسارت صحبت در این خصوص ندارند و در نتیجه جامعه هم درک درستی نخواهد داشت. اینکه اصلاحات اقتصادی انجام نمی‌شود یک سری به سیاستگذار و سیاستمدار بر می‌گردد و یک سری هم به جامعه بر می‌گردد. یعنی این قضیه مثل به جنگ مشکلات رفتن است. تنهایی نمی شود با لشگر مقابل جنگید مسئله این است که آیا جامعه ما برای حل مشکلات اقتصادی همراهی کرده است یا خیر؟ و اگر نکرده باشد سوال این می‌شود که چرا نکرده است؟

وی در پایان تاکید کرد: ما تخصصی در دانشگاه داریم که بسیار کمیاب است با عنوان طراحی گذار و ساختار و اینگونه نیست که بگوییم که می‌خواهیم اصلاحات انجام دهیم و الان برای این کار اقدام کنیم. این امر برنامه‌ریزی مناسب می‌خواهد و به نظر من یکی از ضعف‌های بزرگ دولت هم این بود که چنین طراحی نداشت و ثانیاً کسانی بودند که وسوسه می‌کردند که اصلاحات اقتصادی لزومی ندارد. خب، نتیجه چه بود؟ این بود که زمان‌های  طلایی و مناسبی که داشتیم را از دست دادیم و گرینه‌های بهتر از دست رفتند. ما یک مسیر را به شکل‌های مختلف می‌توانیم طی کنیم متاسفانه چیزی را که من فهمیدم این بود که دولت در قبضه مدیران دهه ۶۰ بود و این تفکر بدبجور در نظام حکمرانی ما خیمه زده است.