از مسائل روانی تهدیدکننده کادر درمانی تا شایع‌ترین اختلالات مردم در دوران کرونا

پس از پخش شیوع کروناویروس، پرستاران و پزشکان در خط مقدم جنگ ایستادند و شبانه‌روز برای کاهش شیوع این ویروس آماده‌باش بودند، با این وجود این ویروس به حدی در جهان گسترش یافت که پس از مدتی وضعیت پاندمی اعلام شد و همین ترس و اضطراب را نه تنها میان کادر درمانی بلکه در دل‌ مردم بیشتر کرد، تا جایی که اضطراب، افسردگی، وسواس و استرس میان مردم و پریشانی روانی و ترس آسیب‎زا میان کادر درمانی به عنوان شایع‌ترین اختلالات روانی عنوان شد.

به گزارش عطنا و به نقل از ایسنا، فریبرز درتاج، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی و معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور درباره وضعیت روانی مردم و کادر درمانی پس از شیوع کروناویروس بیان کرد: یافته‌ها و مطالعاتی که روی مردم عادی انجام شده است نشان می‌دهد که راهکارهایی مانند قرنطینه بلندمدت، در خلق پیامدهای آسیب‌­زای روان‎شناختی مانند سردرگمی و عصبانیت، ناامیدی، فرسودگی و ناراحتی از شکست‎های مالی، وحشت­‌زدگی، اضطراب، افسردگی و ترس اثرگذار بوده و تمام گروه‌­ها را درگیر کرده است. بر همین اساس، باید توجه داشت هم بیماری‌­های اپیدمیک و هم راهکارهای این چنینی به سبب داشتن آسیب­‌های روان­شناختی مورد غفلت قرار نگیرند.

 شایع‌ترین اختلالات روانی و وضعیت روحی و روانی پس از بروز ویروس کرونا

بنا بر اظهارات معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور و طبق آخرین آماری که از نظرسنجی‌های انجام شده توسط انجمن‌­های روانپزشکی و اورژانس بهداشت روانی در سراسر دنیا منتشر شده اضطراب، افسردگی، وسواس و استرس پس از سانحه (PTSD) از جمله شایع‌ترین اختلالات پس از بروز ویروس کرونا هستند.

وی ادامه داد: در نظرسنجی که از شهروندان چینی در ماه فوریه منتشر شد، مشخص شد که 42.6 درصد از پاسخ‌دهندگان علائم اضطراب را تجربه کرده‌­اند. در این نظرسنجی آنها نگرانی از بیماری خود و اطرافیان و مشکلات مادی و معیشتی را مهم‌ترین عوامل بروز اضطراب دانسته‌اند. همچنین وسواس و افسردگی از شایعترین اختلالات در بین مردم چین گزارش شد که آنها تأثیرات تنهایی و انزوای اجتماعی ناشی از این دوران را عامل بروز افسردگی اعلام کردند.

درتاج افزود: همچنین 36 درصد از مردم آمریکا در نظرسنجی انجمن روانپزشکی آمریکا اظهار داشتند که شیوع ویروس کرونا تأثیرات جدی بر سلامت­‌روان آنها گذاشته است. به گفته کارشناسان این کشور 6 اختلال عمده، سلامت روان مردم آمریکا را در این دوران تهدید می‌­کند که عبارتند از اضطراب (گزارش شده تا 31 درصد)، افسردگی، اختلال سوء مصرف مواد، استرس پس از سانحه، وسواس و اختلالات خوردن.
یافته‌­های یک متاآنالیز متمرکز بر تأثیرات قرنطینه بر سلامت روان نیز که اخیراً صورت گرفته حاکی از آن است که طولانی شدن قرنطینه و عدم کنترل و درمان این اختلالات شایع، منجر به روند افزایشی مبتلایان و علائم این اختلالات و علائم بیشتر اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) خواهد شد.

پریشانی‌­های روانی؛ اساسی‌­ترین واکنش‌­های روانی آسیب‌­زا در اغلب آسیب‌­دیدگان

به گفته وی، روانشناسان دریافته‎اند که پریشانی‌­های روانی مانند وحشت‎زدگی، اضطراب، افسردگی، ترس، انکار و ناامیدی اساسی‌­ترین واکنش‌­های روانی آسیب‌­زا در اغلب افراد آسیب‌­دیده و افراد در معرض شیوع بیماری­‌ها بوده­‌اند. همچنین روانشناسان در سال 2008 نشان داده‎اند که گسترش بیماری‌­های واگیردار موجب افزایش اضطراب در افراد در معرض بیماری می‌شود و این اضطراب نیز به نوبه­ خود دارای اثراتی بر وضعیت روانی و اجتماعی افراد است.

رابطه پریشانی روانی با میزان خشونت در خانواده

معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور افزود: پژوهش‌هایی که با همکاری دکتر حسنوند نیز در سال جاری انجام شد، نشان داد که پریشانی روانی، فراتر از حالت طبیعی زندگی اجتماعی در این ایام با میزان خشونت فردی در محیط خانواده و جامعه و احساس تنهایی رابطه مثبت و با هدفمندی معناداری زندگی رابطه منفی داشته است؛ افرادی که دارای جو عاطفی مثبت در خانواده بوده‌اند تا حد زیادی اثرات پریشانی روانی بر احساس تنهایی و معناداری زندگی آنها تعدیل شده بود، ولی توانایی تعدیل این اثرات نامطلوب بر میزان خشونت بسیار اندک بود.

تاثیر سطح سلامت معنوی بر کنترل اضطراب ناشی از کرونا

بنابر اظهارات درتاج، نتایج پژوهش‌های دکتر شیوندی و دکتر حسنوند (روانشناس) نیز نشان داد که اضطراب فراگیر ناشی از بحران کرونا بسیار بیشتر از میانگین این متغیر در حالت طبیعی بود و این اضطراب فراگیر  به شدت با سطح پرخاشگری افراد رابطه مثبت و با کیفیت رابطه خانواده و نگرش مثبت به آینده رابطه منفی داشت. همچنین افرادی که سطح سلامت معنوی بالایی داشته‌اند نیز توانسته بودند تا حد زیادی اثرات اضطراب فراگیر بر نگرش مثبت خود نسبت به آینده و کیفیت رابطه با خانواده را کاهش دهند؛ البته این نوع سلامت توان تعدیل میزان پرخاشگری را نشان نداد؛ این عدم تاثیر احتمالا به این دلیل است که پرخاشگری و خشونت موجود بیشتر حالت موقعیتی دارد و به سبب دگرگونی‌های جسمی و وضعیت خلقی نابه هنجار افراد، امکان تسلط بر تکانه‌های پرخاشگرانه کمتر است.

مسائل روانی پزشکان و پرستاران در دوران شیوع کرونا

وی در ادامه درپاسخ به این سوال که کادر درمانی از جمله پزشکان و پرستاران در این شرایط با چه مشکلات روانی دست‌و پنجه نرم می‌کنند، توضیح داد: مطالعاتی که در رابطه با اختلالات شایع در میان پرستاران و کادر درمانی انجام شده نشان‎گر آن است که پرسنل و کادر خدمات درمانی مشکلات گسترده مرتبط با سلامت روان مانند پریشانی روانی و ترس آسیب‎زای عمیق ناشی از ابتلا به ویروس کرونا را تجربه کرده‌اند.

پرستاران در معرض بیشترین تهدیدهای روانی 

معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور با تاکید بر اینکه پرستاران، به عنوان سربازان خط مقدم مراقبت‎های روزانه از بیماران، در معرض بیشترین تهدیدهای روانی هستند که این امر می‎تواند تعادل عاطفی آنها را تضعیف کرده و بر سلامتی جسمی و روحی آنها تأثیر بگذارد، تصریح کرد: سلامت روان پرستاران و کادر درمانی در هنگام گسترش بیماری‎های همه‎گیر ویروسی به شدت دچار چالش می‎شود.

درتاج معتقد است که تجربه انسان در مقابله با ظهور ناگهانی سندرم حاد تنفسی (سارس) باعث شد که اضطراب بلافاصله در بین کادر پزشکی ظاهر شود و پریشانی روانشناختی به تدریج هویدا و بسیاری از آسیب‌های روان‎شناختی درازمدت مانند اختلالات روانی منجر به اثرات عمیق شد؛ بار کاری زیاد، فشار تقاضاهای شغلی و متاثر شدن ابعاد مختلف زندگی این گروه و تغییرات زمانی در شیفت‎های کاری به گسترش آسیب‎های روانی و جسمی سرعت بخشیده‎ است.

وی افزود: دیگر پژوهش‌ها نیز نشان داده‎ که تجربه‎های منفی روانشناختی ناشی از کرونا در پرستاران شامل هیجان‎های منفی مانند خستگی، ناراحتی، درماندگی ناشی از کار با شدت زیاد، اضطراب و نگرانی درباره اعضای خانواده بسیار آشکار و بارز هستند. در این گونه بحران‌­ها، اضطراب، به عنوان آسیبی فراتر از پیامدهای مستقیم جسمی بیماری مورد تاکید قرار گرفته است. البته در کشاکش تلاطم تهدیدهای این بیماری، برخی ویژگی­‌ها و بروندادهای مثبت هویدا شده­‌اند که از جمله آنها می‌توان به کاربرد سبک‌های مقابله‌ای مانند سازگاری، اعمال نوع‎دوستانه، رشد حمایت گروهی، رشد تحت فشار مانند افزایش محبت و قدردانی، گسترش مسئولیت‎پذیری حرفه‎ای و خوداندیشی و وقوع احساسات مثبت همزمان اشاره کرد.

چگونگی کاهش تهدیدهای روانی ناشی از کروناویروس

معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در پاسخ به سوالی درباره چگونگی کاهش تهدیدهای روانی ناشی از کروناویروس گفت: به طور کلی و فارغ از درمان‌­های کلینیکی، در ایام پس از کرونا باید با تمرکز بر عوامل مهمی مانند تقویت جو عاطفی خانواده و حمایت خانوادگی، بر کاهش اثرات و آسیب‎های روانی با استفاده از پتانسیل خانواده تمرکز کرد. البته زمینه‌­سازی برای گسترش رویکردهای مبتنی بر سلامت معنوی و یاددهی روش‌­های آرام‌­سازی و شایستگی هیجانی، راهکارهای خوددرمانی اضطراب در محیط خانه، به نوعی ابزاری خودآموزی در اختیار افراد قرار داد تا بر وضعیت روانی خود تسلط یابند.

درتاج ادامه داد: پژوهش‌هایی که با همکاری دکتر حسنوند و دکتر دانش پایه داشته‌ام نشان می‌دهد که  به سبب عدم آشنایی مردم برای رویارویی مثبت با بحران‌­های روان‌شناختی، سبک گریز از مشکل و سبک رویارویی همراه با عصبیت بیشترین تاثیر را بر اضطراب در افراد در بحبوحه کرونا دارد. این در حالی بوده که سبک­‌های مثبت مانند حل مسئله و جستجوگری حمایت اجتماعی تاثیری بر اضطراب نداشته است. این مسئله نشان می‌دهد که باید برنامه‌ای تدوین شود تا افراد از همان دوره ابتدایی با انواع روش­‌های مقابله‌­ای مثبت مانند حل مسئله و جستجوگری آشنا شوند و این راهبردها را در خود تمرین کنند.

استاد دانشگاه علامه طباطبائی تاکید کرد که درمان‌­های کلینیکی مانند شناخت درمانی و تنظیم هیجانی توسط روان­شناسان نیز به صورت حضوری یا تلفنی می­‌تواند کمکی مهم در جهت کمک به مردم به منظور تسلط بر وضعیت روانی باشد.

کروناویروس و تغییر سبک زندگی مردم

معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در ادامه به تاثیر کروناویروس بر تغییر سبک زندگی مردم اشاره کرد و افزود: شیوع بیماری کرونا باعث تغییرات زیادی در حوزه­‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی و .... در سطح جهانی شده، اما شاید بیشترین تأثیر آن، تغییر سبک زندگی مردم سراسر دنیا باشد.

درتاج ادامه داد: بسیاری از مردم به اجبار خانه‌­نشین شده‌­اند، مدارس و دانشگاه‌­ها تعطیل شده است، وضعیت اقتصادی مردم اُفت و عادات غذایی، بهداشتی و خواب تغییر کرده است، ارتباطات اجتماعی از بین رفته، سفرها، تفریحات و حتی ساده­‌ترین سرگرمی‌­ها لغو شده، خرید خانه، سطح امنیت، نظارت ما بر یکدیگر و... بسیاری موارد دیگر به طور ناگهانی دستخوش تغییرات شده‌­اند که همه این‌ها ما را به تبعیت از سبک زندگی جدید وادار کرده است. برخی محققان پیش­‌بینی کرده‌­­اند که احتمالاً با طولانی شدن این دوران، این نوع سبک زندگی در بسیاری از مردم دنیا به یک عادت تبدیل خواهد شد و برخی دیگر این فرضیه را رد کرده‌­اند.

 بازگشت به سبک زندگی قبل از کرونا امکان‌­پذیر است؟

وی معتقد است که شاید مهمترین سوالی که اکنون ذهن همه مردم جهان را مشغول کرده این باشد که بعد از شکست این ویروس آیا بازگشت به سبک زندگی قبل از این بیماری، امکان‌­پذیر است؟ مسلماً با بر طرف شدن این بیماری در دوران پساکرونا تمامی این محدودیت­‌ها از بین خواهد رفت، اما اینکه ما چه رویه‌ه­ایی در پیش بگیریم باید با در نظر گرفتن تأثیرات مثبت و منفی سبک زندگی این دوران باشد. بسیاری از عاداتی که در این دوران توصیه شده و درس­‌هایی که این دوران به ما داده را می‌­توان حفظ کرد؛ از جمله  استفاده پیشرفته‌­تر و انعطاف­‌پذیر از فناوری تا قدردانی دوباره از فضای بیرون و سایر لذت­‌های ساده زندگی هستند.

معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور افزود: چه خوب است که رعایت فاصله فیزیکی که در این دوران توصیه شده به فرهنگ تبدیل شود، همه ما در بانک­‌ها، فروشگاه­‌ها، بیمارستان‌­ها و مکان­‌های عمومی همچنان این فاصله فیزیکی را رعایت کنیم و به حریم خصوصی یکدیگر احترام بگذاریم. چه خوب است که نقطه عطفی را که فن‌آوری در روش کار کردن، آموختن و ارتباطات‌مان ایجاد کرده است، به شکل بهینه حفظ کنیم و در حد اعتدال و به صورت هدفمند ادامه دهیم. چه خوب است همچنان در هنگام سرفه و عطسه و... نظارت و کنترل لازم را داشته باشیم و بدانیم که ویروس کرونا، تنها ویروس و آخرین ویروسی نیست که جهان را درگیر خواهد کرد. چه خوب است عادات غذایی و بهداشتی که در این دوران مجبور به رعایت آن بودیم، همچنان حفظ کنیم، تا از سلامت جسمی بیشتری برخوردار باشیم. چه خوب است این تلاش برای خوشحال بودن وخوشحال ماندن در تنهایی را حفظ کنیم چراکه تنهایی، بخش جدایی ناپذیر زندگی هر انسانی است و همچنین بپذیریم بسیاری از کارها را نیز نمی‌­توانیم به تنهایی انجام دهیم، پس برای ایجاد روابط پایدار و سالم تلاش کنیم.

درتاج در پایان گفت: مسلماً مبارزه با چنین ویروسی که سلامت جسمی و روحی هر انسانی را به خطر انداخته، نوعی اعتماد به نفسی جمعی در همه ما ایجاد کرده است و مطمئناً ما انسان­‌هایی قوی­‌تر از قبل خواهیم بود. پس بهتر است، نه سبک زندگی قبل از کرونا را داشته باشیم و نه سبک زندگی دوران کرونا را ادامه دهیم، بلکه با استفاده از تجربیات مثبت و منفی ارزشمندی که در این دوران کسب کرده­‌ایم، بهترین سبک زندگی را در دوران پساکرونا برای خود بسازیم.