کارآمدی سازمان «هیئت» به دلیل تناسب آن با عقلانیت اسلامی و ایرانی است

دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: مهم‌ترین مشکل بوروکراسی در ایران این است که رویه‌های به کار گرفته‌شده فاقد کارآمدی لازم هستند و عقلانیت ایرانی و اسلامی با عقلانیت مورد انتظار دستگاه‌های بوروکراتیک تناسب ندارد.

به گزارش عطنا و به نقل از روابط عمومی مجمع عالی علوم انسانی اسلامی، ششمین نشست استادان منتخب علوم انسانی اسلامی ویژه جامعه شناسی اسلامی با تأکید بر الگوی دینی مواجهه با آسیب‌های اجتماعی و نقد الگوهای غربی به همت مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا و با همکاری دانشگاه جامع امام حسین(ع) و دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد.

علی انتظاری، دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی، در این نشست به ارائه مقاله ای با عنوان «بهره‌گیری از سرمایه‌های اجتماعی و معنوی در مواجهه با آسیب‌ها و مسائل اجتماعی: مقایسه بوروکراسی و سازمان هیئت» پرداخت.

وی مراد از «سرمایه‌های اجتماعی و معنوی» را آن دسته از سرمایه‌هایی برشمرد که ریشه در تجربیات تاریخی این مرز و بوم دارند و این سرمایه‌ها در مقابل برنامه‌ها و اقدامات بدیع و بی‌ریشه قرار می‌گیرند.

انتظاری افزود: رویکرد غالب باید به سمت بهره‌گیری از سرمایه‌های اجتماعی و معنوی جامعه پیش برود و به نظر می‌رسد تاکنون تحت عنوان توسعه و علم بسیار بی‌محابا و ریسک آمیز با این سرمایه مواجه شده‌ایم.

وی اظهار داشت: این مواجهه‌ها به چند دسته تقسیم می‌شود که اغماض در سرمایه‌ها، تخریب مستقیم آنها به‌منظور رفع موانع توسعه و به‌کارگیری روش‌های علمی، توجه به سرمایه‌های اجتماعی و معنوی بومی از منظر «دیگری»، توجه اصیل به سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی و… از جمله آنهاست.

محرم و صفر؛ مهمترین سرمایه اجتماعی و معنوی

این جامعه شناس یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های اجتماعی و معنوی را مناسک عزاداری محرم و صفر برشمرد و به طرح این سوال پرداخت که مناسک عزاداری چه نسبتی با این عوامل دارد؟ آیا به تشدید آنها منجر می‌شود و یا اینکه در جهت رفع آنها اهتمام دارد؟

وی در پاسخ به این پرسش، گفت: عوامل عمده‌ای که به وجود آورنده و تشدیدکننده مسائل اجتماعی در فرد و جامعه هستند شامل بدسازمانی اجتماعی، اختلال در جامعه‌پذیری یا اجتماعی شدن، هم‌نشینی با نا اهل، ساختارهای بی‌هنجاری و فرصت، برچسب‌زنی، بی‌عدالتی، فقر و …. می‌شوند.

این استاد دانشگاه گفت: بدسازمانی به چینش نامناسب دکوراسیون جامعه معطوف می‌شود. چنانچه این چینش به‌گونه‌ای باشد که دستیابی به اهداف مشروع و تأکید شده را دچار اختلال کند، با بدسازمانی روبرو هستیم.

وی ابراز کرد: در دوره‌ای از تاریخ معاصر شاهد آن هستیم که بدون توجه به ظرفیت‌ها، بسترها و نیازهای جامعه ایرانی این تصور پیش آمد که برای توسعه همه‌جانبه و عقب نماندن از قافله تمدن بشری و به‌اصطلاح مدرنیته، باید نسبت به کپی‌برداری از قوانین و بوروکراسی غربی اهتمام ورزید.

دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی با تأکید بر اینکه مهم‌ترین مشکل بوروکراسی در ایران این است که رویه‌های به کار گرفته‌شده فاقد کارآمدی لازم هستند، اظهار داشت: درعین‌حال عقلانیت ایرانی و اسلامی با عقلانیت مورد انتظار دستگاه‌های بوروکراتیک تناسب لازم را ندارد.

کارآمدی سازمان هیئت به دلیل تناسب آن با عقلانیت اسلامی و ایرانی است

انتظاری گفت: آنچه موجب شده است هیئت و الگوی هیئتی حداقل در رابطه با حل مسائل جامعه، کارآمدتر از بوروکراسی باشد، تناسب بیشتر آن با عقلانیت اسلامی و ایرانی است. همه آنچه پیرامون سازمان هیئت رخ می‌دهد حول محور اباعبدالله (ع) و رشادت‌ها و مظلومیت وی و یارانش صورت می‌گیرد و این امر موجب می‌شود تا دفاع از مظلوم، حق‌طلبی و عدالت‌جویی در کنار غیرت و دفاع از ناموس در میان ایرانیان ارزش‌های مشترک و به تعبیری سنگ بنای ساختار ارزشی‌ هیأت باشد.

وضعیت فزاینده آسیب‌های اجتماعی به سبب ضعف امربه‌معروف و نهی از منکر است

وی یکی از مهم‌ترین نتایج این مبحث را مواجهه دینی با آسیب‌های اجتماعی در قالب امربه‌معروف و نهی از منکر دانست و گفت: رونق چنین فریضه‌ای در جامعه ایرانی موجب می‌شود که بسیاری از آسیب‌ها و مسائل اجتماعی از بین بروند. می توان گفت وضعیت فزاینده آسیب‌ها و مسائل اجتماعی به سبب ضعف تحقق امربه‌معروف و نهی از منکر است.

دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی،ادامه داد: بوروکراسی وارداتی از جهات گوناگون بستر را برای رواج انواع منکرات فراهم ساخته است، درحالی‌که سازمان هیئت به‌گونه‌ای طراحی شده است که موجب همبستگی بیشتر مردم و در نتیجه استقرار هسته مرکزی امربه‌معروف و نهی از منکر در قالب ولایت مسلمین بر یکدیگر می‌شود.

انتظاری در پایان با بیان اینکه مهم‌ترین کارکرد هیئت، امربه‌معروف و نهی از منکر است، گفت: بوروکراسی به سبب انواع اختلالاتی که ایجاد کرده است، زمینه‌های انواع مفاسد نظیر رانت‌خواری و رشوه‌خواری را فراهم کرده است.