ستون سفيد جمال خاشقجی

پنج روز از ناپدید شدن جمال خاشقجی، نویسنده و روزنامه‌نگار سعودی گذشته است و حالا همكاران خاشقجی دیگر چندان هم از او بی‌خبر نیستند. اخباری به نقل از برخی مقامات تركیه درز كرده است مبنی بر اینكه این روزنامه‌نگار و فعال رسانه‌ای پس از ورود به كنسولگری عربستان در استانبول، به دست تیم 15 نفره‌ای كه با نقشه قبلی مقدمات خاموش كردن او را فراهم كرده بودند به قتل رسیده است.

به گزارش عطنا به نقل از اعتماد، «جمال خاشقجی، نویسنده و روزنامه‌نگار سعودی است و ستون‌نویس بخش نظرات بین‌الملل روزنامه واشنگتن‌پست. كلمات خاشقجی باید در ستون بالا منتشر می‌شد اما از بعدازظهر سه‌شنبه كه برای طی یك روال اداری عادی پا به درون كنسولگری عربستان در استانبول گذاشت دیگر خبری از او در دست نیست.» این توضیح تیم سردبیری روزنامه واشنگتن‌پست بود كه روز پنجشنبه 4 اكتبر (12 مهر) در زیر یك ستون سفید و خالی روزنامه به چاپ رسید. ستونی كه تا پیش از آن همیشه توسط یادداشت‌های روزنامه‌نگار عربستانی پر می‌شد.

5 روز از ناپدید شدن این روزنامه‌نگار گذشته است و حالا همكاران خاشقجی دیگر چندان هم از او بی‌خبر نیستند. اخباری به نقل از برخی مقامات تركیه درز كرده است مبنی بر اینكه این روزنامه‌نگار و فعال رسانه‌ای پس از ورود به كنسولگری عربستان در استانبول، به دست تیم 15 نفره‌ای كه با نقشه قبلی مقدمات خاموش كردن او را فراهم كرده بودند به قتل رسیده است.

ماجرا هنوز در تب‌وتاب تكذیب‌های مقامات عربستان سعودی و اظهارات مقامات تركیه است اما یكی از دوستان این روزنامه‌نگار به واشنگتن‌پست گفته: «فكر نمی‌كنم دیگر هرگز او را ببینم. جمال مرده.»

از زمانی كه احتمال مرگ خاشقجی مطرح شده است، همكاران او در رسانه‌های مختلف آمریکایی در بهت و ناباوری آرزو می‌كنند تا تكذیب خبر به دستشان برسد. كریستین امان‌پور خبرنگار سی‌ان‌ان در توییتر خود نوشته است: «تركیه گفته كه به نتیجه وحشتناكی در مورد سرنوشت دوست ما جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی رسیده است. به درگاه خدا دعا می‌كنم كه این خبر درست نباشد.»

فرد هیات، دبیر بخش مقالات روزنامه واشنگتن‌پست در آخرین اظهارنظر رسمی از سوی این روزنامه گفته است: ‌«اگر گزارش‌ها در مورد قتل جمال حقیقت داشته باشد، این اقدام هیولاوار و غیرقابل درك است. جمال یك روزنامه‌نگار متعهد و شجاع بود (یا آرزو می‌كنم كه بگوییم هست). او از روی عشق به كشورش و باور كامل به آزادی و كرامت انسانی می‌نویسد. او در این كشور، در خاورمیانه و در دنیا محترم شمرده می‌شود. انتشار نوشته‌های او در روزنامه‌ باعث افتخار ما بوده است.»

جویس كرم، خبرنگار روزنامه اماراتی «نشنال» نوشته است: «جمال را از سال 2000 و زمانی كه ستون‌نویس نشریه الحیات بود می‌شناختم. وی بسیار روشنفكر، واقع‌بین و آماده بحث است و منطقه را از ابعاد مختلف می‌بیند. دعا می‌كنم كه ماجراهایی كه می‌خوانیم درست نباشند و او هنوز در میانمان باشد.»

بن هوبارد، سردبیر دفتر بیروت روزنامه نیویورك‌تایمز هم سؤالات متعددی را در توییت خود مطرح كرده است: «حالا همه چشم‌ها متوجه تركیه است. پس‌ازاینکه اطلاعاتی از سوی برخی از مقامات تركیه به بیرون درز كرد كه ازنظر آن‌ها جمال خاشقجی در كنسولگری عربستان كشته شده است، آیا حاضرند این خبر را به‌صورت رسمی اعلام كنند؟ چه مداركی را برای این ادعا ارائه می‌دهند؟ آیا دولت‌های دیگر حاضرند این نتیجه را تائید كنند؟»

توماس فریدمن نویسنده برنده جایزه پولیتزر و ستون‌نویس نشریه واشنگتن پس در توییتر خود نوشته است: «ترامپ باید از عربستان بخواهد كه شرح كامل و موثقی ازآنچه در كنسولگری آن‌ها در استانبول بر سر جمال خاشقجی آمده است ارائه دهد و خودش هم به ما بگوید كه در این مورد چه می‌داند.»

متولد مدینه، گم‌شده در استانبول

جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار 59 ساله عرب در شهر مدینه به دنیا آمد و برای گذراندن تحصیلات عالیه به دانشگاه ایندیانای امریكا رفت. جمال كارش را با مدیریت یك کتاب‌فروشی آغاز كرد و در دهه 80 میلادی به‌عنوان خبرنگار روزنامه سعودی گزت، روزنامه انگلیسی‌زبان چاپ عربستان مشغول به كار شد و بعدتر حرفه خبرنگاری را با همكاری با چندین نشریه روزانه و هفتگی عرب‌زبان ادامه داد: الشرق‌الاوسط، المجله و المسلمون و بعد از سال 1991 تا 1999 سردبیری روزنامه المدینه را بر عهده گرفت.

او به‌عنوان خبرنگار اعزامی در كشورهای افغانستان، الجزیره، كویت و سودان هم بود. خاشقجی در سال 2003 كمتر از دو ماه سردبیری روزنامه الوطن را هم برعهده داشت و پس از انتشار چندین مطلب در مورد تأثیر مؤسسات مذهبی در عربستان سعودی از سوی وزارت اطلاعات این كشور از كار بركنار شد. یكی از دلایل شهرت این روزنامه‌نگار به خاطر چندین مصاحبه‌ای بود كه در زمان‌های مختلف با اسامه بن‌لادن، رهبر سابق القاعده انجام داده بود.

جمال خاشقجی از سال گذشته نوشتن ستون ثابتش در روزنامه واشنگتن‌پست را آغاز كرد. دبیر بخش نظرات بین‌الملل این روزنامه می‌گوید كه خاشقجی پس از افزایش فشارها بر او تصمیم گرفت وطنش را ترك كند و در واشنگتن ساكن شود.

نیكلاس كریستوف، ستون‌نویس روزنامه نیویورک‌تایمز معتقد است كه حالا صدای نوشته‌های خاشقجی رساتر به گوش مخاطبانش می‌رسد: «اعتقاد بر این است كه عربستان سعودی جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار شجاع سعودی را به قتل رسانده و مثله كرده. نگاهی به نوشته‌های او در واشنگتن‌پست بیندازید كه به نظر می‌رسد سبب شده تا ولیعهد عربستان او را به قتل برساند. امید است كه این قتل مخاطبان جمال را بیشتر كند.»

نشریه واشنگتن‌پست در نسخه الكترونیكی خود مجموعه‌ای از یادداشت‌های روزنامه‌نگار عربستانی را جمع كرده تا مخاطبان با آنچه او نوشته و اندیشیده است بهتر آشنا شوند.

«عربستان سعودی هیچ‌وقت تا این اندازه سركوبگر نبوده اما حالا غیرقابل‌تحمل است» این تیتر مطلبی از خاشقجی است كه در تاریخ 18 سپتامبر سال جاری در ستون او در واشنگتن‌پست به چاپ رسید. او در این مطلب نوشته است: «وقتی در مورد ترس، تهدید، دستگیری و بی‌آبرو كردن عمومی روشنفكران و رهبران مذهبی كه جرئت می‌كنند آنچه در سر دارند را بیان كنند حرف می‌زنم و بعد به شما می‌گویم كه من هم اهل عربستان سعودی هستم غافلگیر می‌شوید؟

وقتی ولیعهد جوان، شاهزاده محمد بن سلمان به قدرت رسید، وعده شكوفایی در حوزه اصلاحات اجتماعی و اقتصادی داد. او در مورد بازتر شدن فضای كشور و مدارای بیشتر حرف زد و قول داد كه به موضوعاتی كه جلوی پیشرفت ما را گرفته بودند بپردازد، موضوعاتی مانند ممنوعیت رانندگی زنان؛ اما حالا آنچه من مشاهده می‌كنم موج دستگیری‌های اخیر است...»

«ولیعهد عربستان می‌خواهد افراط‌گرایان را نابود كند اما مشغول تنبیه كردن آدم‌های اشتباهی است» این عنوان یادداشتی است كه خاشقجی در تاریخ 31 اكتبر سال 2017 در این روزنامه منتشر كرد. در بخش از این مطلب آمده است: «شاهزاده محمد حق دارد كه به سراغ افراط‌گرایان برود اما او به سراغ آدم‌های اشتباهی رفته است. ده‌ها روشنفكر، رهبر مذهبی، روزنامه‌نگار و فعال شبكه‌های اجتماعی ظرف دو ماه گذشته دستگیر شده‌اند كه اغلب آن‌ها در بدترین حالت انتقادات خفیفی به حاكمیت داشته‌اند.

درحالی‌که بسیاری از اعضای شورای علما ایده‌های افراطی دارند. شیخ صالح الفوزان كه موردتوجه ویژه شاهزاده محمد است در تلویزیون سعودی گفته است كه شیعه‌ها مسلمان نیستند...ما چگونه می‌توانیم مدرن شویم درحالی‌که چنان ایده‌های افراطی را تحمل می‌كنیم؟ چطور می‌توانیم به‌عنوان یك ملت پیشرفت كنیم وقتی آن‌هایی را كه واكنش‌های سازنده (و در بسیاری موارد در قالب طنز) و متفاوت ارائه می‌دهند، تبعید می‌شوند؟»

او در 5 نوامبر 2017 یادداشتی نوشت با عنوان «ولیعهد عربستان مانند پوتین رفتار می‌كند» و در این مطلب منتشر شده در واشنگتن‌پست، در مورد فساد در دستگاه حكومتی این كشور نوشت: «فساد در عربستان سعودی، کاملاً با فساد در اغلب كشورهای دیگر متفاوت است. در این كشور فساد تنها به دریافت رشوه در قبال گرفتن یك قرارداد، خرید هدایای گران‌قیمت برای اعضای خانواده مقامات حكومتی یا ولیعهد و استفاده از جت خصوصی خریداری‌شده از محل درآمدهای دولتی برای فرستادن خانواده به تعطیلات محدود نمی‌شود. به‌جای این موارد، بالاترین مقامات عربستان سعودی و ولیعهد تبدیل به میلیاردر شده‌اند و دلیل این ثروت قراردادهایی است كه یا بسیار بالاتر ازآنچه كه باید قیمت‌گذاری می‌شوند یا (در بدترین حالت) وجود خارجی ندارند.

سال 2004 لارنس رایت در نشریه نیویوركر در مطلبی با عنوان «پادشاهی سكوت» در مورد یك پروژه بزرگ فاضلاب در شهر جده نوشت كه درواقع مجموعه‌ای بود از سوراخ‌ها و چاله‌هایی كه روی زمین و در سراسر شهر حفر شده بودند، بدون اینكه در زیر آن‌ها لوله‌ای كار گذاشته شده باشد. آن موقع من سردبیر یك روزنامه بزرگ بودم و همه ما از این موضوع اطلاع داشتیم اما هیچ‌كدام نمی‌توانستم آن را گزارش كنیم.»

«با مرگ علی عبدالله صالح، عربستان سعودی دارد تاوان خیانت به بهار عربی را می‌پردازد» روزنامه‌نگار سعودی در ماه دسامبر سال 2017 در ستونش نوشت: «انتخاب درگیر شدن در جنگ‌های بیشتر برای آن دسته از كسانی كه در ریاض خواستار شكست قطعی حوثی‌ها و بیرون راندن آن‌ها از بازی سیاست هستند بسیار وسوسه کننده است اما این كار نه‌تنها برای پادشاهی بلكه برای مردم یمن كه همین حالا هم در رنج بسیار هستند هزینه بالایی دارد.

این درگیری نتیجه ممانعت كردن از رسیدن مردم یمن به خواسته‌شان یعنی آزادی است. حالا حوثی‌ها تبدیل به قدرت عظیمی شده‌اند و ارزش‌های بهار عربی كه بر مبنای تقسیم قدرت شکل‌گرفته بود را هم قبول ندارند. دنیا در حال تماشای یمن است؛ عربستان سعودی نه‌تنها باید جنگ را متوقف كند بلكه باید فشار بیاورد تا ایرانی‌ها هم دست از حمایت از حوثی‌ها بردارند. هر دو طرف باید فرمول تقسیم قدرت در یمن را بپذیرند. شاید مرگ صالح، دیكتاتور یمن فرصتی برای ایجاد صلح در این كشور باشد.»

یكی از آخرین یادداشت‌های جمال خاشقجی در تاریخ یازدهم سپتامبر سال جاری در واشنگتن‌پست به چاپ رسید، یادداشتی كه روزنامه‌نگار سعودی در آن به مسئله وضعیت زندگی مردم یمن و ضرورت پایان دادن جنگ از سوی عربستان اشاره كرده بود. عنوان یادداشت این بود: «ولیعهد عربستان باید با پایان دادن به جنگ بی‌رحمانه یمن، عزت را به كشورش برگرداند»

خاشقجی در این متن آورده بود: «هرچه این جنگ بی‌رحمانه در یمن طولانی‌تر شود، خسارت وارده هم ماندگارتر می‌شود و مردم یمن درگیر جنگ با فقر، وبا، كمبود آب و بازسازی كشورشان خواهند بود. ولیعهد عربستان باید به این خشونت پایان دهد و عزت محل تولد دین اسلام را به آن بازگرداند.»

روزنامه واشنگتن‌پست صفحه زیر را در غیبت «جمال الخاشقجی» منتشر كرد كه به‌طورمعمول ستون ثابت او در این صفحه بود. این در حالی است كه شامگاه دیشب خبرهایی از خانواده این روزنامه‌نگار منتشر شد كه غیبتش را موجه می‌كردند و از حال مساعد او خبر می‌دادند. بااین‌حال مرور مجموعه كارهای او در این مطلب خود گویای علت غیبت این روزنامه‌نگار است.