پارک‌های علم و فناوری محلی برای اشتغال‌زایی جامعه دانشگاهی به شمار می‌رود

وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با اعلام آمار شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در کشور و آخرین وضعیت سهم پژوهش گفت: هر جا مشتری جدی پای سفارش پژوهش وجود داشته باشد، دانشگاه‌های ما خوب واردشده‌اند.

به گزارش عطنا به نقل از مهر، ایران طی سال‌های گذشته روند رو به رشدی درزمینهٔ تولیدات علمی در جهان و منطقه داشته به‌نحوی‌که اکنون رتبه ۱۶ جهان و رتبه نخست خاورمیانه را به خود اختصاص داده است، اما بر اساس تأکیدات مقام معظم رهبری علاوه بر حفظ رشد علمی کشور باید زمینه تبدیل علم به محصول و ثروت از سوی مسئولان و سیاست‌گذاران در رأس برنامه‌ریزی‌ها قرار گیرد.

منصور غلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در گفت‌و‌گو با خبرگزاری مهر به تشریح برنامه‌های این وزارتخانه در حوزه علم و فناوری و تجاری‌سازی تحقیقات پرداخت و در خصوص تأکیدات مقام معظم رهبری درزمینهٔ تولید علم به ثروت، ورود دانشگاه‌ها به مسائل صنعت و جامعه، بودجه‌ها و سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی، روند فعالیت پارک‌های علم و فناوری و وضعیت قراردادهای دانشگاه‌ها با خارج از دانشگاه، توضیحاتی ارائه کرد.

 در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.

در دیدار اساتید با مقام معظم رهبری در ماه رمضان امسال بیشترین تأکید ایشان بر توجه به حوزه علم و فناوری، کاربردی سازی پژوهش، رفع نیازهای صنعت و جامعه و به‌خصوص ورود دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها به زمینه‌های تخصصی ازجمله نفت بود. با توجه به اینکه وزارت علوم یکی از اصلی‌ترین نهادها در راستای تحقق این منویات مقام معظم رهبری به شمار می‌رود، چه اقداماتی در این زمینه به‌خصوص در حوزه نفت انجام داده است؟

طی دو سال اخیر برنامه‌هایی برای ورود دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها به حوزه نفت اجرایی شده و با توجه به فعالیت‌های صورت گرفته در این مراکز، وزارت نفت نیز برای همکاری‌های بیشتر جلو آمده است. اواخر اسفندماه سال گذشته نشستی با وزیر نفت داشتیم و طی آن چندین قرارداد مربوط به اکتشاف میدان‌های نفتی منعقد شد که این قراردادها قرار است به‌واسطه دانشگاه‌ها ازجمله دانشگاه‌های واقع در شهرستان‌ها پیگیری و اجرا شود.

تاکنون فعالیت عملیاتی برای اجرای قراردادهای مربوط به حوزه نفت از سوی دانشگاه‌ها انجام‌شده است؟

بله. به‌طور مثال دستگاه‌های پمپ استخراج نفت که راندمان تخلیه چاه‌های نفت را بسیار افزایش می‌دهد توسط دانشگاه شهید چمران اهواز ساخته و نصب شد و اکنون این دانشگاه در حال طراحی و ساخت مابقی سفارشات است.

البته دیگر دانشگاه‌های کشور نیز در این زمینه در حال فعالیت هستند بنابراین می‌توان گفت که میان وزارت علوم و زیرمجموعه‌های آن با وزارت نفت همکاری وجود دارد.

ارتباط وزارت علوم و دانشگاه‌ها با دستگاه‌های اجرایی در تمامی بخش‌ها و زمینه‌ها پیگیری می‌شود به‌نحوی‌که در خصوص مسائل اجتماعی نیز گزارش‌های خوبی به نهادهای مختلف ازجمله وزارت کشور ارسال کرده‌ایم.

همچنین در چند سال گذشته طرح‌هایی با وزارت کشور داشته‌ایم که منجر به تدوین پایان‌نامه‌های متعددی با محوریت مسائل مختلف جامعه شده است.

به نظر من، سفارش تحقیق باید به شکلی صورت گیرد که دستگاه‌ها مسائل و مشکلات کشور را بیابند و به دانشگاه‌ها منتقل کنند تا براین‌اساس دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی به مسائل واقعی‌تر وارد شوند.

دانشگاه‌های وزارت علوم بیشتر توانایی اجرای چه پروژه‌هایی را در چه بخش‌هایی دارند؟

ما در بخش‌های مختلف پژوهشی ورود کرده‌ایم، درواقع می‌توان گفت هر موضوعی که در کشور باشد ما می‌توانیم به آن ورود کنیم چراکه متخصصین مختلفی در دانشگاه‌ها داریم.

بنابراین می‌خواهم بگویم ارتباطات و فعالیت‌ها میان وزارت علوم، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها با دستگاه‌های اجرایی مختلف، وجود دارد اما نیازمند گسترش و اطلاع‌رسانی بیشتر است.

در صحبت‌هایتان به موضوع توجه به توانایی جامعه دانشگاهی و علمی کشور در ورود به موضوعات مختلف صنعت و جامعه اشاره کردید؛ بنابراین حلقه بعدی پس از شناسایی مسائل، کاربردی سازی و تجاری‌سازی علم و فناوری است. وزارت علوم چه بستری را برای این موضوع ایجاد کرده تا فعالیت‌های علمی و پژوهشی کشور تنها در کاغذ و کتابخانه‌ها باقی نمانند؟

در کنار مجموعه فعالیت‌های پژوهشی، وزارت علوم طی سال‌های گذشته اقدام به راه‌اندازی پارک‌های علم و فناوری کرده که هدف از راه‌اندازی این مراکز سوق دادن نتایج تحقیقات و یافته‌های علمی به سمت کاربردی سازی است.

ما در برخی از بخش‌های علمی مانند زیست‌فناوری، فناوری نانو، زمینه‌های آی تی بسیار خوب عمل کردیم. در دیگر مباحث علمی که در لبه‌های علم حرکت می‌کند شاید در بحث کاربردی سازی مشتری به سراغ این نوع تحقیقات نیاید اما پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد و شرکت‌های دانش‌بنیان که از سوی وزارت علوم حمایت می‌شود محلی هستند که می‌توانند این نوع تحقیقات را به محصول و ثروت تبدیل کنند.

درواقع پارک‌های علم و فناوری محلی برای اشتغال‌زایی جامعه دانشگاهی به شمار می‌رود.

پارک‌های علم و فناوری ما به‌شدت فعال هستند و طی چند سال گذشته این فعالیت بسیار رشد داشته و برای سال ۹۷ نیز حمایت‌های خوبی را از باب پشتیبانی از پارک‌های علم و فناوری خواهیم داشت که امیدواریم این نوع حمایت‌ها نتایج خود را به‌خوبی در جامعه نشان دهد.

سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی سالیان سال است موردبحث و تأکید رهبری قرار دارد اما همچنان این سهم به یک درصد نرسیده و به نظر می‌رسد که در سال جاری نیز نتوانیم به این هدف دست یابیم. وزارت علوم چه تلاشی برای افزایش این سهم داشته است؟

در سال جاری میزان سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی به کمی بالاتر از نیم درصد یعنی ۵۹ صدم درصد رسیده است.

ما هرسال پیشنهادهای مربوط به بودجه را به سازمان برنامه بودجه کشور ارائه می‌کنیم و در تمامی این پیشنهادها تقاضا داریم که موضوع پژوهش دیده شود اما آن‌ها نیز یک مدلی از بودجه را محاسبه و آن را اجرا می‌کنند.

بنابراین بودجه‌ای به دانشگاه‌ها اختصاص داده می‌شود که این مراکز در ابتدا باید مبالغ مربوط به حقوق را کنار بگذارند، بعدازآن هزینه‌ها برآورد شود و درنهایت هرچه باقی ماند به پژوهش اختصاص یابد.

در کلان موضوع سازمان برنامه و بودجه در توزیع‌های خود نمی‌تواند عدد را بالا ببرد که سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی به یک درصد برسد بنابراین بخشی از این مباحث مربوط به بودجه پژوهش و سهم آن از تولید ناخالص ملی را باید سازمان برنامه بودجه توضیح دهد.

با توجه به اینکه دانشگاه‌های کشور طی سال‌های گذشته با مشکل کمبود بودجه مواجه بوده‌اند، در حال حاضر این مراکز چه میزان از بودجه‌های خود را به امر پژوهش اختصاص می‌دهند؟

در حال حاضر میزان بودجه پژوهشی برای دانشگاه‌های بزرگ کشور ۱۰ تا ۲۰ درصد است و ما همیشه تأکید داریم که دانشگاه‌های بزرگ بیش از ۱۵ درصد کل بودجه خود را به امر پژوهش اختصاص دهند.

این درحالی است که بخشی از بودجه‌های پژوهشی دانشگاه‌ها از درآمدهای اختصاصی آن‌ها تأمین می‌شود. باوجود محدودیت‌هایی که دانشگاه‌های ما با آن مواجه هستند می‌توان گفت اکثر این مراکز ۱۵ درصد از بودجه خود را برای پژوهش هزینه می‌کنند.

اما در کلان کشور که دستگاه‌های اجرایی، سازمان‌ها و نهادهای دولتی شامل آن می‌شوند با تمام تلاش‌های سازمان برنامه‌وبودجه، سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی به بالای نیم درصد رسیده اما تحقق آن نیز منوط به میزان تخصیص‌ها در سال جاری خواهد بود.

پس شما می‌گویید مقصر اصلی در عدم تحقق افزایش سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی درواقع سازمان برنامه‌وبودجه است؟

من نمی‌گویم مقصر. حالا نمی‌خواهیم بین ما و سازمان و برنامه‌وبودجه دعوا راه بیافتد، بلکه من می‌گویم این جزء مسائلی است که سازمان برنامه‌وبودجه با آن درگیر است و باید به‌نوعی آن را حل کند.

مراکز پژوهشی و علمی کشور ظرفیت استفاده و به نتیجه رساندن مبالغ بیشتری از اعتبارات پژوهشی را دارند و اکنون نیز این مراکز با توجه به توانمندی‌های خود میزان بیشتری از بودجه را صرف پژوهش می‌کنند.

آقای وزیر به موضوع توانمندی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها و تأمین بخشی از نیازهای بودجه‌ای پژوهشی این مراکز از طریق درآمدهای اختصاصی اشاره کردید براین اساس وضعیت قراردادهای دانشگاه‌ها با صنعت و یا دیگر بخش‌های بیرون از دانشگاه را طی سال‌های اخیر چگونه ارزیابی می‌کنید؟

دانشگاه‌ها در این حوزه با یکدیگر متفاوت هستند. به‌طور مثال دانشگاه‌های بزرگ و صنعتی کشور قراردادهای مختلفی با خارج از دانشگاه منعقد کرده‌اند که این قراردادها رقم‌های خوبی داشته است اما عموماً درآمدهای این نوع قراردادها صرف تحقیقات می‌شود و به‌عنوان درآمد دانشگاه نیست.

درمجموع با انعقاد این نوع قراردادها مسئولیت‌های اجتماعی اساتید و دانشجویان که مبتنی بر ورود به مسائل کشور است تقویت می‌شود.

همچنین با عملیاتی سازی این قراردادها شاهد تجهیز و تقویت آزمایشگاه‌های دانشگاه‌ها هستیم که این دستاوردها نیز در جایگاه خود بسیار ارزشمند است.

ارتباط دانشگاه‌ها با جامعه و صنعت تنها منوط به دانشگاه‌های شهر تهران نیست بلکه دانشگاه‌های واقع در دیگر شهرهای کشور نیز قراردادهای صنعتی خوبی منعقد کرده‌اند که می‌توان به قراردادهای آن‌ها در حوزه دفاعی اشاره کرد.

قراردادهای دانشگاه‌ها تنها در بخش‌های صنعتی نیست و در سال‌های اخیر رشته‌های علوم انسانی نیز به این چرخه واردشده‌اند به‌طور مثال ارزش قراردادهای دانشگاه علامه طباطبایی که یک دانشگاه تخصصی در حوزه علوم انسانی است از ۳۰۰ میلیون تومان در سال ۹۲ به ۱۱ میلیارد تومان در پایان سال ۹۶ رسیده که این رقم رشد حدود ۳ هزار و ۵۰۰ درصدی را نشان می‌دهد.

درواقع می‌توان گفت، هر جا مشتری جدی پای سفارش پژوهش وجود دارد دانشگاه‌های ما خوب واردشده و توانمند بوده و هستند.

طی سال‌های گذشته شاهد رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت آپ‌ها در کشور بوده‌ایم، مراکزی که نقش مهمی در تبدیل ایده به محصول دارند. ارزیابی شما از وضعیت توسعه این نوع مراکز در کشور چیست و وزارت علوم چه برنامه‌ها و سیاست‌هایی برای حمایت و توسعه این مراکز دارد؟

من یک‌بار به مزاح به دکتر ستاری گفتم خوشحالم براساس آمارهایی که اعلام می‌کنید این تعداد از اساتید ما در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان فعال هستند. این معاونت به نحوی آمار می‌دهد که انگار شرکت‌های دانش‌های بنیان مربوط به آن‌ها است من می‌گویم همکارانی که در این معاونت فعالیت می‌کنند نیز برای وزارت علوم هستند و این آمارها بر بستر دانشگاه‌ها شکل‌گرفته است.

البته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز حمایت‌های خوبی طی سال‌های گذشته از فعالیت‌های فناورانه و دانش‌بنیان داشته و از این معاونت تشکر می‌کنیم و بسیار خوشحال هستیم که آن‌ها با جدیت به دنبال حمایت از فعالیت‌های دانش‌بنیانی در کشور هستند.

در حال حاضر بیش از ۳ هزار و ۵۰۰ شرکت دانش‌بنیان در کشور فعالیت می‌کنند که این شرکت‌ها با محوریت اساتید، دانشجویان و فارغ‌التحصیلان تأسیس و راه‌اندازی شده‌اند درواقع بخش قابل‌توجهی از فعالیت‌های این شرکت‌ها در بستر دانشگاه‌ها شکل‌گرفته است.

طی سال‌های اخیر دانشگاه‌ها بر اساس توان و ظرفیت خود از مراکز رشد و شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت‌های مختلفی را انجام داده‌اند که اختصاص ساختمان و حمایت‌های قانونی بخشی از آن‌ها به شمار می‌رود.

اکنون در کشور شاهد توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان ازجمله شرکت‌های مربوط به حوزه فناوری اطلاعات هستیم که به لحاظ درآمدزایی و اشتغال بسیار موفق هستند. طی سال‌های گذشته درزمینهٔ استارت آپ ها نیز حرکت‌های خوبی شده و فعالیت در این حوزه نیز بسیار امیدوارکننده است.

درمجموع ما در وزارت علوم، دانشگاه‌ها و معاونت علمی و فناوری باید بخش مهمی از فعالیت‌های خود را به سمت حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، مراکز رشد و استارت آپ ها ببریم.

در حال حاضر ۴۳ پارک علم و فناوری زیرمجموعه وزارت علوم هستند. با تلاش‌های صورت گرفته برای توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیانی در کشور، بودجه سال ۹۷ این مراکز نسبت به سال گذشته ۵۰ درصد افزایش‌یافته که این افزایش با کمک سازمان برنامه‌وبودجه و مجلس شورای اسلامی صورت گرفت و امیدواریم این افزایش بودجه در تخصیص‌های سال جاری محقق شود.

تحقق کامل بودجه پارک‌های علم و فناوری ظرفیت‌های حمایتی برای تبدیل ایده‌های جدید، نوآورانه و فناورانه به محصول، توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت آپ ها را فراهم می‌کند.

سخن آخر...

آینده خوبی برای حوزه علم و فناوری کشور دیده می‌شود بنابراین همه ما باید تلاش کنیم که زمینه آن را با وسعت و قدرت بیشتری فراهم کنیم.