ایران، بیست و چهارمین کشور دنیا از نظر تنوع قومیتی

عضو هیئت علمی گروه مدیریت جهانگردی ضمن بررسی تنوع قومی در ایران و عوامل شکل گیری این تنوع، به علل و میزان پراکندگی این اقوام در نقاط مختلف کشور پرداخت و گفت: تنوع قومی یکی از عوامل شکل‌گیری تنوع فرهنگی است.

به گزارش عطنا، اولین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی کانون ایران‌شناسی و گردشگری دانشگاه علامه‌طباطبائی با عنوان «آشنایی با تنوع هویت ایرانی» با سخنرانی دکتر اسماعیل قادری، عضو هیئت علمی گروه مدیریت جهانگردی دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه‌طباطبائی یکشنبه، 20 اسفندماه در دانشکده مدیریت و حسابداری برگزار شد.

اسماعیل قادری، عضو هیئت علمی گروه مدیریت جهانگردی دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه‌طباطبائی در ابتدای این نشست با اشاره به اینکه کشور ایران از لحاظ تعدد قومیتی در رتبه 24 کشورهای جهان قرار دارد، گفت: تنوع قومی یکی از عوامل شکل‌گیری تنوع فرهنگی است، کشور ایران براساس رتبه‌بندی تنوع قومیتی در جهان رتبه 24 را دارد، به همین دلیل ایران مقصد مناسبی برای گردشگران فرهنگی است.

وی افزود: هرچند رتبه‌های بالای این رنکینگ در اختیار کشورهای آفریقایی است که تنوع قومی بسیار زیادی دارند، کشور ایران با توجه به عوامل مختلفی از جمله پهنه جغرافیایی وسیع محل زیست مردمانی با آیین‌های مختلف زرتشتی، یهودی و مسیحی بوده است، نقشه ایران به خوبی نشان دهنده این تنوع زیست محیطی است. به رغم اینکه کشور ایران در دوره‌های مختلف، به مرور زمان کوچکتر شده اما توانسته تنوع قومیتی خود را حفظ کند و مردمانی را با آیین، زبان و آداب و رسوم مختلف درون خود جای دهد.

بیشترین تنوع قومیتی در آفریقا

این عضو هیئت علمی گروه مدیریت جهانگردی ضمن اشاره به این موضوع که قومیت‌های مختلف در ایران به صورت مسالمت‌آمیز در کنار یکدیگر زندگی کرده و خود را ایرانی می‌دانند، گفت: عوامل مختلفی باعث شکل‌گیری تنوع قومی در ایران است، یکی از این عوامل شرایط محیط طبیعی ایران است، وجود رشته کوه‌های متعدد، سواحل، منطق بیابانی‌ و دشت‌ها باعث ایجاد شرایط زندگی مختلف شده و تنوع قومی را در پی دارد.

قادری یکی‌دیگر از عوامل تاثیرگذار تنوع قومی را تغییر گستره جغرافیایی ایران در طول تاریخ دانست و گفت: در دوران هخامنشی کشور از سویی با چین و از سوی دیگر با امپراطوری روم همسایه بوده، در صورتی که مرکز حکومت در نقاط مرکزی کشور قرار داشت، جابه‌جایی بین نقاط و شهر‌ها و همچنین رفت و آمد به دربار زمینه مناسبی برای جابه جایی قوم‌ها دردرون مرزها فراهم کرده و امروزه این جابه جایی‌ها یکی از عوامل تنوع قومی درون مرزهای ایران شده است.

وی یکی دیگر از علل تنوع قومی در ایران را بروز جنگ‌های متعدد در طول تاریخ عنوان کرد و گفت: با توجه به قرار گرفتن ایران به عنوان پلی میان شرق و غرب، حدود 1200 جنگ را تجربه کرده است. لشگرکشی و گذر از مرزها، آثار متنوعی از جمله، سکونت مهاجمین، کشتار بافت جمعیتی و آثار فرهنگی را به همراه دارد.

این عضو هیئت علمی مدیریت جهانگردی افزود: جنگ‌هایی مانند حمله اسکندر، لشگرکشی اعراب و حمله مغول تاثیرات متنوع زبانی، فرهنگی و نژادی زیادی در کشور به همراه داشته است. امروزه ما روستاهایی در اطراف خراسان با زبان عربی مشاهده می‌کنیم. حضور مهاجمین آثار متفاوتی در زمینه‌های معماری، پوشش، آداب و رسوم داشت.

قادری ورود ترکان سلجوقی و حمله تیمور و مغولان را علت ورود زبان ترکی به کشور دانست و گفت: امروزه حدود 40 درصد واژگان ما ترکی است، ایران در طول تاریخ هفت‌بار اشغال شده است و این اتفاق آثار قابل مشاهده‌ای را در تنوع قومی ایران به جا گذاشته است.

رئیس مرکز مطالعات گردشگری دانشگاه علامه‌طباطبائی در ادامه به بررسی عوامل دیگر تاثیرگذار در تنوع قومیتی در ایران پرداخت و افزود: علاوه بر تاثیری که بیگانگان برفرهنگ ایرانی داشته‌اند، از این فرهنگ نیز تاثیر پذیرفته‌اند. به گونه‌ای که عناصر فرهنگی داخلی و خارجی با یکدیگر ترکیب شده و آثاری مانند گنبد سلطانیه را ایجاد کرده‌اند. همچنین بسیاری از بیگانگان مسلمان شده و این نشان از تاثیر فرهنگ داخلی بر بیگانگان دارد.

وی افزود: مهاجرت بیگانگان و اقوام مختلف در طول تاریخ عامل مهمی در وجود قومیت‌های مختلف در ایران است، مهاجرت آریایی‌ها از شمال غرب و شرق ایران، حمله اعراب و به دنبال آن مهاجرت آنها به ایران که با ورود امام رضا(ع) به ایران گسترش پیدا کرد، مهاجرت سلجوقیان در زمان خلفای عباسی و کوچ ارامنه نمونه‌های بارزی در مورد ورود اقوام به ایران است.

به گفته قادری بسیاری از امامزاده‌ها در ایران ناشی از ورود اعراب به ایران است و وجود امامزاده عبدالله در مسیر هراز نشان از تاثیرگذاری اعراب، بعد از ورود به ایران دارد.

استاد مدیریت جهانگردی دانشگاه علامه در ادامه گفت: با توجه به اینکه ارامنه در مکان‌هایی در حد فاصل ایران و عثمانی زندگی می‌کردند، جنگ‌های ایران و عثمانی تاثیر به سزایی در جابه‌جایی آنها داشته است به طوری که امروزه ما منطقه جلفا در اطراف اصفهان را، به یاد جلفای ارمنستان مشاهده می‌کنیم.

رئیس مرکز مطالعات گردشگری افزود: ارامنه به مرور زمان در دربار قدرت گرفته و بعد‌ها حکومت غزنویان و سلجوقیان را تشکیل دادند. حضور سلجوقیان آثار مختلفی در زمینه‌های معماری و آداب و رسوم به همراه داشت. سلجوقیان برای اینکه بتوانند بر فارسی‌زبانان تسلط پیدا کنند، در مواقع متعددی زبان فارسی را ترویج می‌دادند و زمانی که جمهوری ارمنستان تشکیل شد، بسیاری از ارامنه به مناطق مادری خود بازگشتند.

قادری یکی از علل دیگر تنوع قومی در ایران را، جابه‌جایی اقوام در داخل مرزهای سیاسی ایران دانست و گفت: جابه‌جایی اقوام به دلیل سرکوب و تبعید از سوی حکومت صورت می‌گرفت، حضور تبعیدی کرمانجی‌ها در شمال خراسان در همین جابه‌جایی تعریف می‌شود.

به اعتقاد وی مناسبات ایران با دنیای غرب و نظام سرمایه‌داری که از دوران صفویه آغاز شده، یکی از عوامل مهم تنوع قومیتی در ایران است. ارتباط با فرانسه، پرتغال و انگلیس آثار فرهنگی متفاوتی به جای گذاشته است، به عنوان نمونه شروع تغییر سبک‌های پوششی و حجابی در ایران ناشی از سفر ناصر‌الدین‌شاه به یکی از کشورهای خارجی است که شاه تعداد زیادی لباس زنانه برای درباریان خریداری می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه در ادامه به میزان پراکندگی اقوام مختلف در درون مرزهای ایران پرداخت و گفت: در شمال غرب ایران و منطقه آذربایجان که بنا بر روایاتی خواستگاه زرتشت است، زبان ترکی به علت هجوم سلجوقیان و حمله مغول، رواج یافت. سلجوقیان به دلیل نفوذی که در دربار حکومت عباسی داشتند و توانستند تاثیر بسزایی در فرهنگ و معماری این منطقه داشته باشند. امروزه درتمامی استان‌های کشور ترک‌ها حضور دارند.

قادری افزود: کردها یکی دیگر از اقوام کهن با سابقه دیرینه در ایران هستند که امروزه در استان کردستان، جنوب آذربایجان غربی و کرمانشاه ساکن هستند. این اقوام دارای مذاهب شیعه، سنی و دراویش هستند. این قوم یکی از قدیمی‌ترین اقوام ساکن فلات ایران هستند. کردها در مناطق دیگری مانند کرمانجی‌ها در شمال خراسان یا مناطق کوهستانی مازندران حضور دارند. همچنین کردهایی در منطقه بلوچستان بودند که امروزه قسمتی از آنها در پاکستان زندگی می‌کنند و کردها اغلب سنی مذهب هستند.

به گفته وی یکی دیگر از اقوام مهم در ایران، اعراب شیعه هستند که عمدتا در استان خوزستان ساکن و از بقایای ساکنین منطقه بین النهرین هستند که تعدادی از آنها به اطراف سمنان تبعید شدند به همین دلیل روستاهای عرب زبانی را در این منطقه مشاهده می‌کنیم و در شمال خراسان تعدادی از ترکمن‌ها در نتیجه تقسیمات سیاسی جزء ایران شدند.

اسماعیل قادری، رئیس مرکز مطالعات گردشگری دانشگاه علامه‌طباطبائی در پایان با اشاره به این نکته که لرها، گیلک‌ها، مازندرانی‌ها و سیستانی‌ها، فارس هستند، گفت: لرها قومی قدیمی و فارس هستند که در بخش-هایی از خوزستان، ایلام، مرکزی، همدان، اصفهان و فارس حضور دارند و تالشی‌ها بین اردبیل و گیلان ساکن هستند.