دکترصبوری:از پژوهش با دست خالی درنبرد با محققان مجهز دنیا انتظار چه کار خارق‌العاده دارید؟

رییس مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک با انتقاد از عدم توجه مسؤولان به وضعیت بودجه پژوهشی کشور که نتیجه‌ای جز توقف رشد تولید علم نداشته است گفت: همانطور که تا کنون با پژوهشگران رفتار شده و آنها را با دستان خالی به نبرد بین‌المللی با محققان مجهز دنیا فرستاده‌اید، انتظار کار خارق‌العاده هم نداشته باشید.

پروفسور علی‌اکبر صبوری،‌ دانشمند بیوشیمی حاضر در فهرست دانشمندان یک درصد برتر جهان و استاد برجسته دانشگاه تهران در گفت‌و‌گویی با خبرنگار علمی پژوهشی ایسنا، ابتدا به آمار تولید علم ایران و برخی کشورها در سال 2014 در شاخه‌های مختلف و بودجه‌های پژوهشی اشاره کرد و گفت: بر اساس شمارش اسناد منتشر شده ایران در وبگاه علم موسسه اطلاعات علمی تامسون رویترز‌ (ISI)، سهم ایران در تولید اسناد علمی 2014 جهان در حوزه علوم : 29 هزار و 429 (1/69 درصد مقدار جهانی)، در حوزه علوم اجتماعی: 1839 (0/68 درصد مقدار جهانی)، در حوزه علوم انسانی به علاوه هنر: 117 (0/10 درصد مقدار جهانی) و در مجموع 29 هزار و 812 (1/50 درصد مقدار جهانی) بوده است.

علوم انسانی و هنر در رتبه 48 تولید علم 2014 جهان

وی افزود: تولید علم ایران در حوزه علوم، رتبه هجدهم، در حوزه علوم اجتماعی رتبه سی و یکم، در حوزه علوم انسانی به علاوه هنر رتبه چهل و هشتم و در مجموع هر سه حوزه رتبه بیستم جهان را کسب کرده‌ است.

رتبه اول ترکیه و رتبه دوم ایران در تولید علم منطقه

رییس مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک

رییس مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران یادآور شد: اکنون چهار سال (2014- 2001) است که ایران از نظر تولید اسناد علمی رتبه بیستم جهان را دارد. کشور ما از نظر تولید اسناد علمی بین‌المللی در مقام دوم در بین کشورهای منطقه و مسلمان قرار داشته و کشور ترکیه در مکان اول منطقه قرار دارد. سهم کشور ترکیه از تولید اسناد علمی در حوزه علوم 31 هزار و 16 (1/78 درصد مقدار جهانی)، در حوزه علوم اجتماعی 3 هزار و 19 (1/12 درصد مقدار جهانی)، در حوزه علوم انسانی به علاوه هنر 492 (0/42 درصد مقدار جهانی) و در مجموع 33 هزار و 146 (1/67 درصد مقدار جهانی) بوده است. ترکیه در حوزه علوم رتبه هفدهم، در حوزه علوم اجتماعی رتبه بیست و دوم، در حوزه علوم انسانی به علاوه هنر رتبه بیست و چهارم و در مجموع هر سه حوزه رتبه هفدهم جهان را کسب کرده است.

کاهش ارائه مقالات محققان ایرانی در کنفرانس‌های جهانی

استاد دانشگاه تهران گفت: از مجموع 29 هزار و 812 سند علمی منتشر شده ایران در سال 2014، تعداد مقالات کامل 27 هزار و 68 (90/7 درصد)، مقالات مروری 644 (2/2 درصد)، نامه 406 (1/4 درصد)، موارد هیأت تحریریه‌ای 249 (0/8 درصد)، تصحیح 121 (0/4 درصد)، تعداد مقالات کامل همایش‌ها 62 ( 0/2 درصد)، دیگر موارد شامل مرور کتاب، بیوگرافی، خبری و فصل کتاب 64 (یعنی 0/2 درصد) و بالاخره تعداد چکیده‌های ارائه شده با نمایه تامسون رویترز در همایش‌های علمی یکهزار و 271 ( 4/3 درصد)، بوده است.

به گفته وی، درچند سال اخیر، میزان تولید علم مربوط به مقالات کامل کنفرانسی و چکیده مقالات کنفرانس کاهش یافته و این نشان از کاهش حضور اعضای هیأت علمی در کنفرانس‌های علمی است.

کاهش ارائه مقالات محققان ایرانی در کنفرانسهای علمی بین‌المللی

شش رشته برتر ایران در تولید علم 2014

دکتر صبوری در ادامه به تعداد اسناد علمی نمایه شده ایران در سال 2014 در حوزه‌های مختلف اشاره کرد و گفت: تعداد اسناد علمی نمایه شده ایران در موضوع مهندسی شامل شش هزار و 429 (21/5 درصد)، شیمی چهار هزار و 555 (15/3 درصد)، مواد، دو هزار و 789 (9/4 درصد)، فیزیک 2 هزار و 758 (9/3 درصد)، ریاضیات یکهزار و 559 (5/2 درصد) و علوم کامپیوتر یکهزار و 324 (4/4 درصد) بوده که اینها شش موضوع برتر تحقیقات ایران بوده‌اند.

به گفته وی، شیمی عمومی، مهندسی شیمی، مواد عمومی، برق و الکترونیک و شیمی فیزیک، پنج رشته برتر در تولید اسناد علمی کشور بوده‌اند.

شش کشوری که بیشترین مشارکت را در تولید اسناد علمی 2014 ایران داشته‌اند

استاد و پژوهشگر برجسته بیوشیمی کشور با بیان این که همکاری‌های علمی بین‌المللی نقش بسیار مهمی در توسعه علمی کشورها دارد، خاطرنشان کرد: میزان مشارکت دانشمندان ایرانی با دانشمندان خارجی کشورهای مختلف در نشر اسناد علمی نمایه شده در سال 2014 حاکیست آمریکا، مالزی، کانادا، آلمان، انگلستان و استرالیا، رتبه‌های یک تا شش را در مشارکت علمی با ایران دارند. همکاری علمی مالزی با ایران رشد بسیار خوبی در این سال داشته است به طوری که از همکار پنجم در سال گذشته به همکار دوم رسیده است.

سهم دانشگاه‌های ایران در تولید اسناد علمی 2014 ایران

وی در خصوص میزان مشارکت دانشگاه‌های مختلف ایران در تولید اسناد علمی منتشر شده در موسسه اطلاعات علمی تامسون رویترز در سال 2014 نیز گفت: دانشگاه تهران با دو هزار و 712 (9/1 درصد کشور) و دانشگاه علوم پزشکی تهران با 2 هزار و 353 (7/9 درصد کشور) سند علمی منتشر شده به ترتیب در مقام اول و دوم قرار گرفته‌اند. دانشگاه صنعتی امیرکبیر با یکهزار و 285 (5/5 درصد کشور)، دانشگاه تربیت مدرس با یکهزار و 430 (4/8 درصد کشور)‌ و دانشگاه صنعتی شریف با یکهزار و 419 (4/8 درصد کشور) جایگاه سوم تا پنجم رده‌بندی را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین مجموعه کل دانشگاه‌های آزاد اسلامی کشور، با انتشار پنج هزار و 552 سند علمی در سال 2014 میلادی توانسته است 18/5درصد اسناد علمی کشور را تولید کند.

حضور حدود 53 هزار نویسنده کشور در تولید اسناد علمی 2014 ایران

دکتر صبوری با اشاره به این که نام 52 هزار و 993 نفر در فهرست نویسندگان 29 هزار و 810 سند علمی ایران در سال 2014 میلادی وجود دارد، گفت نام یک نفر در 149 سند علمی (بیشترین تعداد) وجود دارد. نام چهار نفر در بیش از یکصد سند علمی و نام ده ایرانی و نام یک نفر خارجی در بیش از هشتاد و کمتر از یکصد سند علمی تکرار شده است.

رییس مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران تاکید کرد: همه نویسندگان، ایرانی نیستند. نام 500 نفر هم در بین هفتاد و پنج تا هشتاد سند علمی تکرار شده است که اغلب آنها افراد غیر ایرانی هستند.

دکتر صبوری خاطرنشان کرد: امروزه همکاری علمی در همه رشته‌های علوم و حتی علوم اجتماعی و در بسیاری از موارد علوم انسانی و هنر، به ویژه در تحقیقات بین رشته‌ای، اجتناب‌ناپذیر است.

افزایش تعداد نویسندگان به ازای هر مقاله در علوم پزشکی و زیستی و رشد روحیه همکاری

وی افزود: یک بررسی آماری بر روی سه هزار مقاله ایرانیان در رشته‌های پزشکی و علوم زیستی که در سال 2014 میلادی چاپ شده است نشان داد که میانگین تعداد نویسنده به ازای هر مقاله 4/7 است. هر چند این تعداد تا تعداد کشورهای پیشرفته و حتی متوسط جهانی فاصله دارد، اما در مقایسه با مقادیر سالهای 2010 و 2012 (به ترتیب 4/5 و 4/6 ) رشد اندکی را نشان می‌دهد که حکایت از افزایش روحیه همکاری بین محققان ایرانی است.

لزوم افزایش تولیدات علمی اعضای هیات علمی

حضور کمتر از 20 درصد اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها در تولید علم ایران

استاد دانشگاه تهران گفت: به هر حال، اسناد علمی منتشر شده ایران تنها به فعالیت پژوهشی کمتر از بیست درصد اعضای هیات دانشگاه‌ها مربوط می‌شود.اما چنانچه هر عضو هیأت علمی در داشگاه‌های دولتی و غیردولتی به طور متوسط در هر سال حداقل یک سند علمی تولید کند، آنگاه در فهرست ده کشور برتر جهان از حیث تولید اسناد علمی قرار خواهیم گرفت.

نشریاتی که بیشترین اسناد علمی ایران را منتشر کرده‌اند

داور چندین مجله بین‌المللی در ادامه گفت: اسناد علمی ایران در مجموعه‌ای شامل 4501 نشریه علمی منتشر شده است که از رشد چهار درصدی نسبت به سال قبل برخوردار است. نشریه ایرانی Iranian Journal of public Health با انتشار 737 مقاله ایرانی (2/5 درصد تعداد اسناد علمی منتشر شده ایران) سهم نخست را در انتشار اسناد داشته است. نشریه RSC Advances انگلستان با انتشار 279 مقاله ایرانی و نشریه ایرانیIranian Red Crescent Medical Journal با انتشار 275 مقاله ایرانی در رده‌های بعدی قرار دارند.

وی گفت: در 19 نشریه‌ای که هشت مورد از آنها ایرانی است، هر کدام بین 100 تا 200 سند علمی از ایران به چاپ رسیده است و در 500 نشریه، هر کدام بیش از دوازده سند چاپ شده است.

دکتر صبوری افزود: حدود 12 درصد اسناد علمی کشور در سال 2014 در 44 نشریه ایرانی که در موسسه تامسون رویترز نمایه شده و دارای فاکتور تاثیر در همین سال بوده‌اند منتشر شده است. تعداد نشریات ایرانی که در اسکوپوس (رقیب پایگاه اطلاعات علمی تامسون رویترز) در همین سال نمایه شده‌اند به 135 مورد رسیده است.

استاد و پژوهشگر برجسته بیوشیمی کشور، در ادامه گفت‌و‌گو با خبرنگار علمی ایسنا ضمن ارائه تحلیلی بر وضعیت تولید علم کشور در شرایط کنونی بودجه‌ پژوهش گفت: در طول چهار سال اخیر همواره رتبه جهانی ایران در تولید علم بیستم بوده است. این در حالی است که رتبه علمی ایران در سال 2000 میلادی 48 بوده و در طول سال‌های 2011 تا 2014 ،به رتبه ثابت 20 رسیده است.

وی با اشاره به رشد بودجه پژوهش کشورهایی که در رتبه‌های نخست تولید علم قرار گرفته‌اند،‌گفت: رتبه علمی چین در سال 2000 میلادی با در اختیار داشتن حدود سه درصد تولید علمی، هشتم بوده است و در سال 2010 با در اختیار داشتن 8/5 درصد تولید علمی به رتبه دوم جهان رسیده و در سال 2014 موقعیت جهشی خود را با سهم 13/6 درصدی تولید علم حفظ کرده است.

موضع‌گیری‌های چند گانه و ضد و نقیض در حمایت از پژوهش

دلایل توقف رشد تولید علم و رتبه علمی کشور از موضع‌گیری‌های چندگانه تا عدم رشد بودجه

دکتر صبوری در تشریح علت توقف رتبه تولید علم کشور گفت: دلیل توقف در رتبه علمی کشور به ترتیب شامل موضع‌گیری‌های چند گانه و ضد و نقیض برخی مسؤولان در حمایت و تشویق از تولید علم،‌ عدم رشد بودجه‌های پژوهشی دانشگاه‌ها با توجه به گرانی‌های ناشی از تورم و تحریم، بی‌ثباتی در مدیریت نظام پژوهشی کشور و همچنین استفاده از مدیران ناکارآمد در حوزه‌های پژوهشی دانشگاه‌ها و سازمانها و دیپلماسی‌های سیاسی نظام در چند سال گذشته، ایران هراسی‌های نابحق کشورهای غربی،‌ تحریم‌های ظالمانه بیگانه و متاسفانه گاهی هم خودی است.

وی تصریح کرد: این درحالیست که پیش‌بینی شده است کشور چین تا پایان سال 2019 میلادی برترین کشور جهان از نظر تحقیقات علمی شود و تا سال 2020 میلادی بودجه‌ای معادل 2.5 درصد از تولید ناخالص داخلی را به این امر اختصاص دهد. در حال حاضر سهم تحقیقات از تولید ناخالص ملی در کشور چین حدود دو درصد است.

سهم نیم درصدی بودجه پژوهش در ایران و سهم 4/4 درصدی در کره جنوبی!

استاد برجسته بیوشیمی کشور یادآور شد: دیگر کشورهای شرق آسیا شامل ژاپن، کره جنوبی، هنک‌کنگ، سنگاپور و تایوان هم سهم بودجه تحقیقات خود را افزایش داده‌اند. در تایوان 3/1 درصد و در ژاپن 3/4 درصد از تولید ناخالص ملی صرف تحقیقات می‌شود. کره جنوبی حتی از رژیم اشغالگر قدس که بالاترین بودجه تحقیق و توسعه را در اختیار دارد (3/9 درصد از تولید ناخالص ملی)، پیشی گرفته و 4/4 درصد از تولید ناخالص داخلی را به تحقیق و توسعه اختصاص داده است.

وی با اشاره به این که میانگین سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی در کشورهای اروپایی حدود دو درصد است و در این میان سوئد با 3/5 درصد پیشتاز است گفت: در آمریکا این سهم، حدود 2/8 درصد است. در ترکیه نزدیک به 0/9 درصد، در هند و آفریقای جنوبی هر کدام حدود 0/8 درصد و در مالزی نزدیک 1/1 درصد از تولید ناخالص ملی صرف پژوهش می‌شود و این در حالی است که در کشور ما فقط نیم درصد از تولید ناخالص ملی صرف تحقیقات می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: بر اساس سهم بودجه تحقیقات از بودجه کشور، آنچه تا کنون در بحث تولید علم اتفاق افتاده چشمگیر و قابل ستایش است اما نباید توقع بیش از این وجود داشته باشد. اگر قرار باشد اتفاق دیگری در شتاب تولید علم کشور را شاهد باشیم نیازمند یک تحول در بودجه تحقیقات کشور و همچنین همدلی مسوولان نظام در اجرای یک برنامه منسجم تحقیقاتی هستیم.

وی تاکید کرد: اکنون باید به سیاست‌های کلی «علم و فناوری» ابلاغ شده از سوی رهبر انقلاب در شهریور ماه 1393 چشم دوخت که این سیاست‌ها به نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری پرداخته و در بند 8-2 به بودجه پژوهش اشاره دارد که بر اساس آن باید بودجه تحقیق و پژوهش به حداقل چهار درصد تولید ناخالص داخلی تا پایان سال 1404 با تاکید بر مصرف بهینه منابع و ارتقاء بهره‌وری افزایش یابد.

بودجه پژوهش کفاف هزینه‌ دانشجویان تحصیلات تکمیلی را هم نمی‌دهد

واردات آدامس در چند قدمی بودجه پژوهش

دانشمند حاضر در فهرست دانشمندان یک درصد برتر دنیا گفت: کل بودجه پژوهش کشور در سال 1393، 2300 میلیارد تومان (هفتصد میلیون دلار) بوده است و کمتر از نیمی از آن در اختیار دو وزارت مسوول آموزش عالی (وزارت علوم و وزارت بهداشت) قرار گرفت. این مبلغ در مقابل 1700 میلیارد تومان واردات آدامس حکایت از یک بودجه اندک برای پژوهش کشور است که نیازمند یک تحول اساسی است و کفاف هزینه‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی را هم نمی‌دهد.

وی بر این نکته تاکید کرد که تولید اسناد علمی یکی از راه‌های ادعای علمی بودن کشور است. کمیت تولید علم، شرط لازم برای توسعه علمی است اما شرط کافی نیست. حال که به یک بالندگی درخور تقدیر رسیده‌ایم، باید به کیفیت تولید بپردازیم و در دهه 90 کارهای با کیفیت را تشویق و به رشد کیفی توجه کنیم.

برنده جایزه علامه طباطبایی افزود: باید فهرستی از نشریات کم اعتبار و بی‌اعتبار ارائه شود تا محققان را از نوشتن در آنها باز بداریم و برای نوشتن در نشریات برتر پاداش خاص قایل شویم. در قبال این خواسته بجا، باید بسترهای لازم را هم برای محقق فراهم سازیم و او را به حال خود وانگذاریم.

پژوهش را با دستان خالی به نبرد با محققان مجهز دنیا فرستاده‌اند

با این بودجه پژوهش انتظار کار شگفت‌انگیز از محققان دارید؟

دکتر صبوری گفت: همانطور که تا به حال با محققان رفتار شده و از آنها با دست خالی استقبال کرده‌ایم و او را به نبرد بین‌المللی با محققان مجهز فرستاده‌ایم، انتظار کار خارق‌العاده هم نداشته باشیم. وقتی بودجه تحقیقاتی همه دانشگاه‌های وزارت علوم به اندازه یک سوم یک بودجه دانشگاه عربستان سعودی هم نمی‌شود، انتظار چه چیزی وجود دارد؟‌ وقتی حقوق اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها بر اساس نرخ برابری ارز در سال 1387 نسبت به سال 1392 نصف می‌شود، چگونه انتظار داریم کار علمی شگفت‌انگیز ببینیم؛ با این حال دیدیم که در مدت همان پنج سال ، کمیت علمی به طور شگفت‌انگیزی رشد کرد و جهان را تحت تاثیر حرکت ایثارگرانه محققان ما قرار داد!