محمدرضا ضیائی‌بیگدلی در نشست «دستاورهای اعلامیه جهانی حقوق بشر»: (3)

اعلامیه جهانی حقوق بشر الگویی مناسب برای قانون اساسی کشورها است

اشتراک گذاری

۲۶ آذر ۱۳۹۶ ۱۴:۵۳

کد خبر: ۱۵۹۱۸۴

عضو هیئت علمی گروه حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی گفت: حقوق بشر بر تمامی عرصه‌های حقوق بین‌الملل سایه افکنده تا به آنجا که امروزه سخن از انسانی شدن حقوق بین‌الملل به میان آمده است. اعلامیه بی‌تردید یکی از منابع چشمه‌های فیاض حقوق بشر است و می‌توان آن را قانون اساسی حقوق بشر دانست، از این رو برای قوانین اساسی کشورها در زمینه حقوق بشر الگویی است.

به گزارش عطنا، نشست علمی «دستاوردها و ناکامی‌های ارتقای حقوق انسانی پس از گذشت ۷ دهه از تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر» با همکاری کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران به مناسبت روز جهانی حقوق بشر با حضور سیدمحمد هاشمی، استاد حقوق عمومی، محمدرضا ضیائی‌بیگدلی، عضو هیئت علمی گروه حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی، داود فیرحی، استاد گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، حسین شریفی طرازکوهی، استاد حقوق بشر و محمدرضا دهشیری، استاد دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه، شنبه، ۱۸ آذر ماه در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد.

محمدرضا ضیائی‌بیگدلی، عضو هیئت علمی گروه حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه‌طباطبائی در تعریف اعلامیه حقوق بشر گفت: اعلامیه حقوق بشر نتیجه تلاش‌های کمیته نگارش منتخب کمیسیون حقوق بشر به عنوان رکن فرعی شورای اقتصادی-اجتماعی سازمان ملل است. اعلامیه با ۴۸ رای مثبت از جمله ایران و ۸ رای ممتنع از جمله کشورهای کمونیستی آفریقای جنوبی و عربستان در 10 دسامبر ۱۹۴۸ مورد تصویب مجمع عمومی قرار گرفت.

وی افزود: اعلامیه اولین سند بین‌المللی مستقل در زمینه حقوق بشر است پیش از آن منشور ملل متحد مواد معدودی را به موضوع اختصاص داد. اعلامیه کامل‌تر از حقوق بشر امریکا و اعلامیه حقوق بشر شهروند فرانسه است.

وی ادامه داد: کمیته نگارش اعلامیه پیشنهاد کرده بود که اعلامیه در یک معاهده بین‌المللی گنجانده شود و همچنین یک دادگاه بین‌المللی حقوق بشر تاسیس شود که مورد موافقت قرار نگرفت. اعلامیه فی‌نفسه یک قطعنامه اعلامی است و جنبه توصیه‌ای دارد اما به تدریج به قواعد عرفی و عام الشمول تبدیل شده است. اعلامیه بی‌تردید یکی از منابع چشمه‌های فیاض حقوق بشر است. اعلامیه را می‌توان قانون اساسی حقوق بشر دانست و از این رو الگویی است برای قوانین اساسی کشورها در زمینه حقوق بشر.

عضو هیئت علمی گروه حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه‌طباطبائی در ادامه بیان کرد: اعلامیه مورد تایید برخی از سازمان‌های منطقه نیز قرار گرفت. اعلامیه حقوق بشر اسلامی معروف به اعلامیه قاهره ۱۹۹۰ از این اعلامیه است. اعلامیه و 2 میثاق ۱۹۶۶ منشور حقوق بین‌المللی بشر را تشکیل می‌دهد. مجمع عمومی سازمان ملل هرساله روز ۱۰دسامبر را روز حقوق بشر نامیده است. اعلامیه هرچند الزام آور نیست اما راهنمای معتبری جهت تفسیر منشور ملل متحد و به طور کلی قواعد حقوق بشری و بیانگر آرمان انسانی جامعه بین المللی است.

ضیائی بیگدلی تصریح کرد: در واقع اعلامیه موجب گسترش مفاهیم حقوق بشری منشور ملل متحد شده است. اعلامیه رعایت حقوق بشر را به صلح بین‌المللی ربط و پیوند می‌دهد. اعلامیه طبق گزارش کتاب گینس بیشترین ترجمه را در بین مکتوبات در طول تاریخ داشته است. چرا که به بیش از سیصد زبان ترجمه شده است. تقدیم‌کنندگان اعلامیه مخصوصا آن را جهانی و نه بین‌المللی خواندند. چرا که واژه جهانی ابعاد گسترده‌تری نسبت به بین‌المللی دارد.

وی درباره مبانی فلسفی اعلامیه گفت: مبانی فلسفی اعلامیه مکاتب حقوق طبیعی اومانیسم و لیبرالیسم است. اجماع جهانی برای احترام به حقوق بشر اعلامیه را از حالت یک مجموعه حقوقی فراتر برده و در قالب یک ایدئولوژی قرار دارد. اعلامیه از تکالیف و وظایف بشری جز در یک ماده ، ماده ۲۹، آن هم به صورت کلی یاد نکرده است. از این رو است که جناب آقای دکتر محمدعلی موحد شخصیتی که برای همه تا حدود زیادی آشناست بارها و بارها تاکید کرده که کاش جامعه جهانی به فکر تهیه اعلامیه جهانی تکالیف بشری نیز بود. به رغم آنکه بسیاری از علمای اسلامی از جمله شیعی به دید انتقادی به اعلامیه نگریستند اما امام خمینی(ره) بارها اعلامیه را صریحا تایید کرده و انتقاد را متوجه کشورهای پیشگام مخصوصا امریکا در جهت عدم اجرای اعلامیه دانسته‌اند.

ضیائی بیگدلی با اشاره به فریدون هویدا نماینده ایران، برادر عباس هویدا که سال ۱۹۴۸ به اعلامیه رای مثبت داد، گفت: حقوق بشر تقریبا در تمامی شاخه‌ها و موضوعات گوناگون بین‌الملل نفوذ پیدا کرده است. این نفوذ هم ناکارآمدی‌ها و هم کارآمدی‌هایی را به همراه داشته است. به بیان دیگر حقوق بشر کمابیش بر تمامی عرصه‌های حقوق بین‌الملل سایه افکنده تا به آنجا که امروزه سخن از انسانی شدن حقوق بین‌الملل به میان آمده است. متاسفانه در هر شاخه‌ای که حقوق بشر بیشتر نفوذ کرده و کارآمدی‌های بیشتری داشته ناکارآمدی‌ها نیز بیشتر بوده است. پلان سخنرانی خود را بر اساس شاخه‌ها و موضوع‌های حقوق بین‌الملل و میزان نفوذ حقوق بشر در آنها و کارآمد‌های آنها از یک سو و ناکارآمدی‌های آنها از سوی دیگر طراحی کردند.

وی درباره حقوق بین‌الملل بشر بیان کرد: نظام بین‌المللی حقوق بشر که امروزه به آن حقوق بین‌المللی بشر هم می‌گویند وجود و حیاتش در اساس مدیون منشور حقوق بین‌المللی حقوق بشر مخصوصا اعلامیه جهانی حقوق بشر است البته لازم به ذکر است که پیش از آنها همانطور که گفتم منشور ملل متحد نیز به طور کلی توجهی به جایگاه حقوق بشر در نظام بین‌المللی داشته که هیچوقت کافی به مقصود نبوده است. بیشترین کارآمدی‌ها و در مقابل ناکارآمدی‌ها و چالش‌ها را در این شاخه از حقوق بین‌الملل ملاحد کرد.

الف- کارآمدی‌ها در زمینه حقوق بین‌الملل بشر:

۱-کثرت تعهدات معاهده‌ای و غیرمعاهده‌ای حقوق بشر

۲-کثرت نهادهای معاهده‌ای سازمانی جهانی اعم از منطقه‌ای و ملی در خدمت حقوق بشر

۳-اعتلای حقوق بشر به عنوان میراث مشترک بشریت

۴-قابلیت اعمال حقوق بشر در کلیه اشکال درگیری‌های مسلحانه در کنار و به موازات حقوق بین‌الملل بشر دوستانه

۵-ورود مفهوم امنیت انسانی به عنوان یکی از مفاهیم حقوق بشری در کنار مفهوم امنیت ملی و در مقابل امنیت دولتی

۶-حقوق بیگانگان،‌ پناهندگان و اقلیت‌ها

۷-از مداخله بشردوستانه تا مسئولیت حمایت به گونه‌ای که امروز حاکمیت حق نیست بلکه مسئولیت است از تحریم‌های هوشمند یا هدفمند یعنی تهدید یا محدود کردن دایره تحریم‌ها به اهداف مشخص و غیرانسانی

۸-جدایی جبران‌ساز موضوعی که در قضیه ۲۰۱۰ در دیوان بین‌المللی دادگستری مطرح شد و در واقع اهالی آن تقاضای جدایی از صربستان را کردند و موضوع در دیوان هم مطرح شد و منجر به اعلامیه استقلال شد و آن را خلاف حقوق بین‌الملل ندانست بدون اینکه دیوان وارد مفهوم جدایی چاره‌ساز شود به گونه‌ای تلویحا این استقلال را پذیرفت.

۹- عملکرد دادگاه‌های بین المللی از جمله دیوان بین‌المللی دادگستری، دیوان یوگسلاوی و ICT و منطقه‌ای

۱۰-ضمانت اجراهای کیفری حقوق بشری نقض فاحش و گسترده حقوق بشر جنایت علیه بشریت‌، تهدیدی علیه صلح و امنیت بین المللی است و زمینه را برای مداخله بشردوستانه و اعمال نظریه مسئولیت-حمایت فراهم می‌سازد و بالاخره نقض فاحش و گستره حقوق بشری اقلیت‌های یک منطقه در یک کشور ممکن است زمینه را برای جدایی طلبی در چارچوب جدایی جبران ساز فراهم سازد.

۱۱- حمایت از انسان‌ها در قبال خشونت و افراط‌گری است

۱۲-حقوق مردم بومی جهان

۱۳-ورود برخی حق‌ها و حمایت‌های جدید به حقوق بشر: حق دسترسی به غذا، امنیت غذایی، حق مجازات نشدن، آزادی و رهایی از ترس و وحشت، حقوق قربانیان تروریسم، حقوق تروریست‌ها، حق امنیت اقتصادی، حمایت از فرزندخواندگی‌های میان کشوری، حمایت از کارگران پناهنده و مهاجر، حمایت از کودکان پناهنده، حمایت و تشویق مظاهر فرهنگی

ب- ناکارآمدی ها در زمینه حقوق بین الملل بشر:

۱-تورم هنجاری به رغم آنکه کثرت معاهدات بین المللی خود پیشرفت محسوب می شود اما در دنیای امروز ما در زمینه حقوق بشر و ابعاد مختلف آن دچارتورم هنجاری شدیم .

۲-تورم نهادی که احتمال تعارض در تصمیمات نهادها است.

۳-مفاهیم نظری، امنیت انسانی،‌ مسئولیت حمایت، تحریم‌های هوشمند یا هدفمند،‌ جدایی جبران ساز اینها کماکان به صورت نظریه باقی مانده و تبدیل به حقوق بین‌الملل موضوعه نشده است.

۴-سو استفاده از مفاهیم نظری ، مسئولیت حمایت می‌تواند به صورت شمشیر دو لبه باشد هم جنبه مثبت دارد هم زمینه را فراهم می‌کند برای مداخله در امور نظامی در داخل کشورها

دومین شاخه از حقوق بین‌الملل، حقوق بین‌الملل محیط زیست عبارت است از:

الف-کارآمدی‌ها:

۱-حق بر محیط زیست سالم به عنوان یکی از حقوق نسل سوم

۲-ایمنی نیروگاه‌های اتمی

۳-تجارت و محیط زیست امروزه به گونه‌ای بحث محیط زیست توسعه پیدا کرده که یک پیوند عمیقی پیدا کرده است با تجارت مخصوصا تجارت بین‌الملل

۴-آلودگی صوتی مخصوصا در زیر دریا برای جانوران دریایی

۵-مسئله ریزگردها

۶-خسارات تنبیهی در قبال آلودگی‌های زیست محیطی

۷-معاهده پاریس ۲۰۱۵ در ارتباط با مسائل اقلیمی

۸-تسری حقوق بشر به حیوانات و گیاهان

ب- ناکارآمدی‌ها:

۱-خروج امریکا به عنوان یکی از بزرگترین آلوده کننده‌های به خصوص گازهای گلخانه‌ای متاسفانه خارج شد از این کنوانسیون