تاریخ شفاهی حرکتی نو برای تکمیل منابع اجتماعی است

جامعه‌ شناس و مدیر گروه برنامه‌ ریزی و رفاه اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران گفت: ثبت و ضبط تاریخ شفاهی در واقع حرکتی نوین و ماندگار در راستای دستیابی و تکمیل منابع اجتماعی است.

به گزارش عطنا، علی اصغر سعیدی در گفت‌وگو با ایرنا ضمن بیان تاریخچه چگونگی شکل گیری تاریخ شفاهی با همکاری سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، اظهار کرد: شروع به کار تاریخ شفاهی در سازمان اسناد و کتابخانه‌ ملی به سال 1371 همزمان با تأسیس اداره‌ آرشیو شفاهی در مدیریت خدمات آرشیو این سازمان باز می‌ گردد.
وی گفت: اداره آرشیو ملی در وحله نخست، فعالیت خود را با هدف مطالعه و پژوهش درباره تاریخ شفاهی و روش‌های انجام مصاحبه و به دنبال آن با محور قراردادن مصاحبه‌های تاریخ شفاهی در این سازمان ، بیان زندگینامه و تجربه‌های مهم شخصیت‌های مؤثر در تاریخ معاصر ایران، آغاز کرد.
استاد علوم اجتماعی دانشگاه تهران گفت: کار سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در پیگیری این امر بسیار مهم است و ثبت و ضبط تاریخ شفاهی تنها برای آیندگان نیست بلکه برای هر مجموعه ای که در حال حاضر در جامعه حضور دارد نیز در شناسایی رفتار سازمانی و دستیابی به اهداف ، مهم و موثر خواهد بود.
دبیر برگزاری نخستین همایش تاریخ شفاهی از سوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران گفت: پس از اجرای نمودار تشکیلات جدید در سال 1385، وظایف تاریخ شفاهی به گروه اطلاع ‌رسانی منابع دیداری و شنیداری سپرده ‌شد و از آنجا که در تشکیلات جدید این گروه در درجه اول وظیفه‌ اطلاع ‌رسانی را پیش روی خود داشت ، مبنا را بر اطلاع ‌رسانی منابع تاریخ شفاهی گذاشت و به روش‌های مختلف در این جهت فعالیت کرد. از جمله فراهم آوردن امکان دسترسی پژوهشگران به اطلاعات تاریخ شفاهی از طریق راه‌اندازی تالار اطلاع ‌رسانی تاریخ شفاهی از سال 1386، برگزاری نمایشگاه‌های تاریخ شفاهی ، چاپ و انتشار مصاحبه و برگزاری مراسم بزرگداشت مصاحبه‌ شوندگان می توان اشاره کرد.
سعیدی افزود: در سال 1386 سازمان به منظور توسعه طرح‌های تاریخ شفاهی ، با استفاده از توانمندی بخش خصوصی ، به مصاحبه با شماری از چهره‌های شاخص تاریخ و فرهنگ معاصر ایران اقدام کرد. در مجموع ، تاکنون بیش از 2هزار ساعت مصاحبه به ‌وسیله این سازمان انجام و یا از طریق خریداری ، جمع آوری و به اداره آرشیو تحویل داده شده است.
وی با بیان اینکه در بیشتر استانهای کشور کار جمع آوری مصاحبه تاریخ شفاهی دستگاههای اجرایی از سوی مدیریت‌های استانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی انجام شده است ، اظهار کرد: اهمیت این کار به تمامی دستگاههای اجرایی ابلاغ شده و بدین ترتیب جایگاه تاریخ شفاهی با توجه به نقش سازمان و ویژگی های فرد رسمی و تجربیات غیررسمی و وجود شبکه های غیررسمی ، به عنوان سرمایه های اجتماعی سازمانها به شمار می رود ، که خیلی مهم است.
سعیدی با اشاره به اینکه استفاده از اطلاعات و نحوه استفاده از این تجارب در مرحله بعدی قرار دارد ، افزود: مروری بر تجربه دستگاههای اجرایی بر دستیابی به روایات کارمندان و مسئولان هر دستگاه باید جدی تلقی شود و این برنامه از سال گذشته و با همکاری سازمان اسناد و کتابخانه ملی و هیات دولت شروع شد و دولت به تمام دستگاهای اجرایی ابلاغ کرد که هر دستگاه اداره واحدی در مورد جمع آوری روایات افراد ، در نظر گیرد.
استاد دانشگاه گفت: بطورعلمی معمولا اولویت با افراد بازنشسته و یا در حال بازنشستگی است چراکه این افراد بدون ملاحظه تجربیات خود را در اختیار خواهند گذاشت و این روش تا پایان خدمت مسئولان ، کارشناسان و کارمندان باید با جمع آوری روایات و تجربیات آنان در طول خدمت در آن دستگاه انجام پذیرد.
سعیدی افزود: اما چون این مساله جدیدی است ، از سوی سازمان اسناد تصمیم گرفته شد که همه ساله افرادی که مسئول این کار هستند یک جلسه تحت یک همایش و با حضور مسئولین امر گردهم آمده ، ضمن بیان تجربیات ، مشکلات و چالش های دستگاه اجرایی خود ، با آخرین روش ها و متددها برای جذب روایات ، آشنا شوند.
کارشناس علوم اجتماعی اظهار کرد: در تاریخ شفاهی افراد باید روش ضبط کیفی متدها را بدانند و در این رابطه در سازمان اسناد و کتابخانه ملی کارگاه‌هایی تشکیل شده و کارشناسان سازمان با مشکلات ، اجرا ، جمع آوری ، معرفی افراد در طول مصاحبه و در نهایت با راه حل ها آشنا می شوند.
وی با بیان اینکه در بعد از انقلاب دولت ها بزرگ و بزرگتر شدند گفت: افراد درون سازمان شاید به اهمیت تاریخ شفاهی واقف نبوده و این مساله برای آنها خیلی مهم نباشد ولی برای بهره برداری در آینده بسیار مهم است و لذا اهمیت اجرای سیاست ها به سازمانهای اداری باز می گردد که در گذشته هم اجرای برنامه ها بر عهده خود سازمان های اداری بود.
سعیدی افزود: جامعه شناسان معتقد سازمانهای اداری در گذشته به عنوان قفس آهنین دمکراسی ، نوآوری ، فکرو اندیشه به شمار می رفتند ، ولی در زمان حاضر سازمان از ظرفیت های دیگری همچون ظرفیت غیررسمی برخوردار هستند که باید از آنها هم استفاده کرد.
وی افزود: جمع آوری روایات و ظرفیت های غیررسمی که از آن به عنوان سرمایه اجتماعی پنهان نام برده می شود ، باید آشکار شود و لذا این ظرفیت اجتماعی یکی از اصول حکمرانی و مدیریت خوب در سازمانها به شمار می رود که با شفافیت و پاسخگویی مناسب راویان مواجه خواهد شد.
وی پیشنهاد کرد برای پاسخگویی و دادن گزارش مناسب به جامعه ، دولت ها باید به نحوه دستگاهها در دادن اطلاعات نظارت داشته تا در یک مدت مشخص اطلاعات طبقه بندی شده هم مانند سایر سازمانهای جهانی ، آزاد شود تا از این طریق محققان بتوانند به این اطلاعات دسترسی پیدا کنند.
بنابه گزارش سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ، تاریخ شفاهی (oral History) یکی از شیوه های پژوهش در تاریخ است و به شرح و شناسایی وقایع ، رویدادها و حوادث تاریخی بر اساس دیدگاه ها، شنیده ها و عملکرد شاهدان ، ناظران و فعالان آن ماجراها می پردازد. تاریخ شفاهی حتی در صورت مکتوب شدن ، خصلتی گفتاری دارد. در فرآیند مصاحبه تاریخ شفاهی دو عامل مصاحبه کننده و راوی ارتباطی تنگاتنگ یافته و مصاحبه کننده به عنوان یک شنونده فعال نقشی اساسی ایفاء می کند تا مصاحبه شونده (راوی) در فضایی آرام و بی دغدغه به شرح و بسط دیدگاه ها و شنیده های خود بپردازد. بنابراین گزارش بدیهی است نقش مصاحبه گر در این میان ، نقشی فعال و پویاست و گفتمان متقابل مصاحبه گر و راوی با به کارگیری شیوه های اصولی و استاندارد مصاحبه تاریخ شفاهی به آشکار شدن زوایای پنهان تاریخ و بازسازی دوباره آن منجر می شود.