دانشگاه‌های ما قیف برعکسند/ «مقبولیت علمی» شاخصه اصلی وزیر علوم باشد

اگر بخواهید به‌اختصار به مشکلات دانشگاه ها اشاره کنید، اکنون دانشگاه‌ها در چه وضعیتی از این نظر قرار دارند؟

یکی از مشکلات اساسی دانشگاه‌ها سیستم آموزشی است. سیستم آموزشی ما سیستم واحدی است. فرض کنید ارائه دروس‌مختلف در 16هفته با جلسات یک‌ساعت‌ونیمه پیش‌بینی شده‌اند و درنهایت دانشجو باید در کلاس‌ها شنونده باشد، امتحان دهد و نمره بگیرد. طبیعتا از چنین‌سیستمی انتظار نمی‌رود خروجی‌خوبی داشته باشد. مشکل بعدی جذب‌دانشجوست که با دانشگاه‌های معتبر دنیا مقایسه می‌شود. دانشگاه‌های ما قیف برعکسند، یعنی ورود به آنها سخت است، اما خروج به‌راحتی امکانپذیر است، درحالی که در دانشگاه‌های معتبر دنیا ورود را بسیار آسان می‌گیرند، ولی خروج بسیارجدی و سخت است. به‌عبارت دیگر، فردی که حد مورد انتظار را به‌دست نیاورده، نمی‌تواند فارغ‌التحصیل شود و مسئولیتی در جامعه برعهده بگیرد. مساله‌بعدی مشکلات ساختاری است. همیشه بر استقلال دانشگاه‌ها تاکید شده است. واقعا دانشگاه‌های ایران چقدر استقلال واقعی دارند و در اداره امور سهیمند؟ مدیران چگونه انتخاب می‌شوند؟ حتی در برخی دانشگاه‌های ما ممکن است مدیران‌گروه‌ها انتصابی باشند و همین انتصاب‌ها هم بیشتر براساس روابط است. طبیعتا این مسائل دانشگاه را آسیب‌پذیر می‌کند. بنابراین عدم‌استقلال دانشگاه‌ها یکی از گرفتاری‌های اصلی آنهاست. مساله دیگر بحث ورودی دانشگاه‌هاست. داوطلبان صد رشته انتخاب می‌کنند و شانسی در یکی از آنها قبول می‌شوند، اما آیا افرادی که می‌خواهند به آن رشته وارد شوند، مستعد آن هستند؟ تعداد قابل‌توجهی از دانشجویان ما در رشته‌هایی که تحصیل کرده‌اند، کار نمی‌کنند، برای اینکه با ذوق و استعداد آنها سازگاری ندارد. فلسفه‌وجودی مقطع‌راهنمایی این بود که نوجوانان ما به‌درستی هدایت شوند و مطابق با استعدادها، توانمندی‌ها و ذوقشان بتوانند رشته‌ای انتخاب کنند تا پیشرفت داشته باشند. وقتی جوانان ما از کشور بیرون می‌روند و در دانشگاه‌های کشورهای‌دیگر تحصیل می‌کنند، شکوفا می‌شوند، برای اینکه آنجا به این مسائل اهمیت می‌دهند و افراد در بستری قرار می‌گیرند که مستعد آن هستند. به‌قول اندیشمندان در حوزه منابع‌انسانی هر کسی را بهر کاری ساختند؛ یعنی حکمت‌الهی این است که هرکسی برای کاری ساخته شده است. بنابراین در مقطع‌راهنمایی استعداد فرد مشخص می‌شود، اما حالا این دوره حذف شده است. از این رو داوطلبان رشته‌ای را شانسی قبول می‌شوند و علاقه و انگیزه‌ای در آن رشته ندارند. بنابراین خروجی دانشگاه‌ها وضعیت‌خوبی ندارد. آخرین نکته این است که دانشگاه‌های ما مشکلات‌مالی و بودجه‌ای دارند. دانشگاه‌های ما به دوره شبانه و تولید انبوه و پردیس‌ها روی آورده‌اند تا دانشجویان مبلغی را پرداخت کنند و بتوانند مدرک بگیرند. این مساله آسیب‌زننده است. باید دانشگاه‌ها حمایت شوند و دولت کمک کند. البته به این معنا نیست که دانشگاه‌ها زیر سلطه دولت قرار گیرند. باید دانشگاه‌ها استقلال‌عملی و مدیریتی داشته باشند و نهایتا درآمدهایی درقالب وقف، موقوفات و کمک‌های‌مردمی و دولتی برای آنها ایجاد شود که گرهی از مشکلاتشان باز شود، در غیر این صورت وقتی دانشگاه‌ها تامین‌مالی نشوند، کیفیت‌لازم را ندارند و با چالش‌جدی مواجه هستند.

علل عملکرد ضعیف دانشگاه‌ها در برخورد با مشکل بیکاری فارغ‌التحصیلان چیست؟

اخیرا مبحث کارورزی‌ برای کل‌دانشگاه‌ها مطرح شده که برای من بسیار جالب است. فرض کنید دانشجو در مقطع کارشناسی فارغ‌التحصیل شود؛ چون در آن رشته کار یاد نمی‌گیرد، کارگاهی برایش برگزار می‌شود تا عملا چندماه چیزی را یاد بگیرد و نهایتا بتواند در بازار کار جذب شود و کارآمدی در جامعه داشته باشد. این اتفاق نشان می‌دهد که رشته‌های ما چندان کاربردی نیستند و تنها تئوری در کلاس‌ها مطرح می‌شود و بعد هم هیچ‌جایگاهی برای عملیاتی‌کردن بحث‌های‌کلاسی در جامعه وجود ندارد. این مساله می‌تواند آسیب جدی بزند.

از منظر شما وزیرعلوم جدید باید از چه ویژگی‌هایی برخوردار باشد؟

وزیر جدید علوم باید از مقبولیت‌علمی برخوردار باشد؛ یعنی درمیان دانشگاهیان اعتبار و درجه‌علمی و تجربه‌اجرایی و مدیریتی قابل‌قبولی داشته و حداقل یک یا دو دوره مدیریت دانشگاه‌معتبری را برعهده گرفته باشد. همچنین این فرد باید به استقلال دانشگاه‌ها اعتقاد داشته باشد و در راستای استقلال‌علمی و مدیریتی دانشگاه‌ها حرکت کند و به دانشگاه‌ها اجازه رشد و شکوفایی بدهد. فردی که قرار است به‌عنوان وزیرعلوم معرفی شود، باید به مشارکت دانشگاهیان به‌شکل‌های مختلف در دانشگاه‌ها اعتقاد داشته باشد. درواقع باید به امورصنفی، تشکل‌های‌صنفی و جامعه‌صنفی اساتید باور داشته باشد، چرا که خردجمعی گره‌گشای مشکلات‌دانشگاهی است. وزیرعلوم جدید نباید دانشگاه را بنگاه اقتصادی بداند. دانشگاه مرکز علمی است و بدون‌اینکه مشکلات اقتصادی دانشگاه را زمینگیر کند، باید وزیرجدید بتواند با فراغ‌بال در راستای گره‌گشایی از جامعه حرکت علمی اثرگذاری داشته باشد. وزیری که معرفی می‌شود، حتما و لزوما باید به ارتباط تنگاتنگ صنعت و دانشگاه اعتقاد داشته باشد، چراکه دانشگاهیان جایگاهی دارند که می‌توانند در حل مشکلات کمک‌کننده باشند. صنعت به‌معنای عام کلمه باید محلی باشد که حاصل کار وقتی به آنجا می‌رود، کارآمدی لازم را داشته باشد. ما انتظار داریم وزیر جدید جلو کمیت‌گرایی را بگیرد؛ یعنی نباید فقط افتخارمان این باشد که 5/4‌میلیون دانشجو داریم. باید افتخار کنیم که دانش‌آموختگان قوی و علاقه‌مند داریم که فردا می‌توانند گرهی از مشکلات جامعه را باز کنند. ما وزیری می‌خواهیم که فضای دانشگاه را فضای آزاداندیشی و نقادی قرار دهد؛ فضایی که اساتید و صاحبنظران دغدغه‌ای برای امنیت شغلی نداشته باشند و دانشجویان بتوانند با فراغ‌بال در کلاس‌های حضور پیدا کنند. امیدوارم در این دوره رئیس‌جمهور فرصتی هم برای متخصصان علوم‌انسانی فراهم کنند. این حق علوم‌انسانی است که به جایگاه خود دست یابد. ما اکنون خواستار دانشگاه پویا و دانشجوی امیدوار هستیم. باید زندگی اساتید تامین شود که آنها بدون دغدغه کارعلمی را در اولویت قرار دهند.