شورای تحول در علوم انسانی به جای دانشگاه‌ها خود را متحول کرده است/ با ترس و لرز از علوم اجتماعی بومی و دینی حرف می‌زنیم/ برچسب علم غربی مانع بزرگی برای جلوگیری از تولید علم است

عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی بیان کرد: برچسب علم غربی مانع بسیار بزرگی برای جلوگیری از تولید علم است و تولید علم زمانی در دانشگاه‌ها اتفاق می‌افتد که به ما اعتماد داشته باشند و آن وقت می‌توانیم در موضوعات و مسائل مختلف کار کنیم.

به گزارش عطنا، دکتر علی انتظاری، یکشنبه 21 اردیبهشت‌ماه در نشست هم‌اندیشی استادان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی با موضوع بررسی «تحول و ارتقاء علوم انسانی» در سالن شهید ارشاد این دانشکده، بیان کرد: درمورد مسئله علوم اجتماعی بومی یا دینی، این موضوع کم و بیش دغدغه استادان دانشکده ما هست و یا حداقل برخی از آنها این دغدغه را دارند.

با ترس و لرز از علوم اجتماعی بومی و دینی حرف می‌زنیم

وی افزود: در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی هسته‌ علمی و پژوهشی را نیز راه‌اندازی کرده‌‌ایم با عنوان علوم اجتماعی بومی که برخی از استادان و بعضی از دانشجویان مقاطع دکتری و ارشد نیز در آن فعالیت دارند.

انتظاری با اشاره به اینکه یک برنامه سه ساله را نیز برای این هسته علمی و پژوهشی تدوین کرده‌ایم، گفت: قرار است در سال اول نیز یک بررسی از همه کشورها در زمینه علوم اجتماعی بومی داشته باشیم تا ببنیم که اساساً این بحث توسط چه کشورهایی مطرح شده است.

وی درباه همین موضوع تصریح کرد: می‌خواهیم بررسی کرده و ببنیم که متفکرین علوم اجتماعی غربی و غیرغربی در این زمینه بحثی دارند و به موارد جالبی نیز برخورد کردیم از جمله اینکه خیلی از استادان در جهان اسلام و سایر نقاط دنیا هم در زمینه علوم انسانی بومی و هم دینی بحث دارند.

عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبائی خاطرنشان کرد: برخی از استادان در جامعه ما همچین با ترس و لرز می‌گویند دینی، مثل اینکه یک برچسب ایدئولوژیک به آن‌ها الصاق شده باشد حال آنکه در دنیا و حتی در خود غرب جامعه شناسی مسیحیت و یهودیت نیز وجود دارد.

وی با بیان اینکه به نظرم تحول در علوم انسانی که شامل بومی کردن علوم انسانی و یا اسلامی کردن آن است بحث قابل طرحی است، گفت: به نظرم برخورد اغماضی با این موضوع ایدئولوژیک است تا اینکه خود موضوع قابل بحث و نیز اینکه دین چه نگاهی به موضوع علوم اجتماعی دارد هم قابل طرح و بحث است.

انتظاری با بیان اینکه برخی از چیزهایی که در دانشگاه به دانشجویان درس می‌دهیم با آموزه‌های دینی ما تعارض دارد که باید آن‌ها را برطرف کنیم، گفت: اینکه در زمینه علوم اجتماعی بومی و یا دینی به این طرف و آن طرف بغلتیم و یه نوک به این طرف و یه نوک به آن طرف بزنیم، مشکل حل نمی‌شود و اتفاقاً یکی از مهمترین مشکلات معرفتی ما در رشد علوم اجتماعی نیز همین است.

هیچ‌کس شجاعانه نیامده و بگوید من مارکسیست هستم

وی با طرح این سئوال که تاکنون زمینه‌ای فراهم نشده است که ما تکلیف خودمان را با این قضیه روشن کنیم، افزود: در ارتباط با دین و مکاتب مختلف تاکنون استادان نتوانسته‌اند درست و شجاعانه ایستادگی کنند، یعنی شرایط طوری است که مثلاً مارکسیست‌های ما خیلی که سوسیالست می‌شوند، می‌گویند اولین سوسیالیست علی(ع) بوده است. نمی‌توانستند از علی دست بکشند، یعنی می‌خواستند هم مارکسیست باشند و هم اسلام‌شان را حفظ کنند و از قضا به لیبرالیسم هم یک نوکی بزنند و استادان مسلمان نیز همین وضعیت را دارند.

انتظاری خاطرنشان کرد: اینکه در مشربه‌های فکری ما یک آبش‌خوری داشته باشیم، موجب شده است دچار یک سری تناقضات و تعارضات معرفتی بشویم این خود یکی از عوامل عدم رشد معرفتی علوم اجتماعی در ایران شده است.

وی اضافه کرد: هیچ‌کس شجاعانه نیامده و بگوید من مارکسیست هستم و می‌خواهم از موضع مارکس به موضوع نگاه کنم و اگر هم بگوید با ترس و لرز آن را عنوان می‌کند. ضمن‌آنکه مارکسیسم که جای خود را دارد، حتی نمی‌گوید من مسلمان هستم و می‌خواهم از موضع اسلام و یا اینکه من لیبرال هستم و می‌خواهم از موضع لیبرالسیم به این موضوع نگاه کنم و اگر از این زوایه به موضوع را بررسی کنیم همه ترس و لرز دارند.

عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبائی معتقد است، این مشکل ما است که هیچ‌کس نمی‌تواند شجاعانه از یک موضع معرفتی به موضوع نگاه کند و همین تناقض معرفتی ایجاد کرده که مانع رشد علوم اجتماعی شده است.

مسئله ما علوم اجتماعی بومی و دینی نیست بلکه خود علوم اجتماعی است

وی با اشاره به اینکه تصادفاً در دوره اخیر که درمورد علوم انسانی بومی و دینی صحبت شده هم مسئله را حادتر کرده است، گفت: مسئله ما در موضوع تحول علوم انسانی و چیزی که باید حواس‌مان به آن باشد این است که جنبه مسئله و مشکل‌دار بودن موضوع را درک کنیم.

انتظاری اذعان کرد: مسئله ما علوم اجتماعی دینی نیست، مسئله ما علوم اجتماعی بومی نیست بلکه مسئله ما خود علوم اجتماعی است، در دانشگاه‌های ما این مسئله مطرح می‌شود که نباید تولید علم غربی و کفر داشته باشیم و باید علم بومی تولید کنیم و این در حالی است که ما اصلاً علمی در دانشگاه تولید نمی‌کنیم.

وی افزود: مسئله‌ ما خود تولید است، ولی وقتی می‌گوییم علوم اجتماعی بومی و دینی باید در این زمینه تولید علم داشته باشیم و اینکه چرا خط تولید علم بومی نداریم چون مصرف کننده علوم غربی هستیم. ضمن‌آنکه در خیلی از چیزهای دیگر در جامعه هم مصرف کننده هستیم.

عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبائی تصریح کرد: در واقع انتظار تولید علم هم نمی‌رود و حتی در همین علوم اجتماعی بومی و دینی از ما نخواسته‌اند که بیاییم و دست به تولید علم بزنیم.

وی در ادامه به شورای تحول در علوم انسانی اشاره کرد و یادآور شد: اکنون در جایی بیرون از دانشگاه تحول علوم انسانی در حال اتفاق افتادن است.

شورای تحول در علوم انسانی به جای دانشگاه‌ها خود را متحول شده کرده است

انتظاری با بیان اینکه شورای تحول در علوم انسانی قرار نبود تحولی ایجاد کند بلکه باید این تحول را مدیریت بکند، گفت: هم‌اکنون خود شورای تحول وارد ایجاد تحول در علوم انسانی شده و در زمینه برنامه‌ درسی، انتشار کتاب و مواردی از این قبیل فعالیت می‌کند و حتی افرادی را هم معرفی کرده که در این زمینه کتاب بنویسند.

وی خاطرنشان کرد: بنده در انتشارات سمت، مسئول گروه علوم اجتماعی هستم و همیشه با سیل کتاب‌هایی از شورای تحول در علوم انسانی مواجه می‌شوم آن هم با افرادی که عمدتاً صلاحیت نوشتن اینگونه کتاب‌ها را ندارند.

انتظاری خاطرنشان کرد: به جای اینکه شورای تحول، تحولات را مدیریت کند دست به اینگونه فعالیت‌ها می‌زند در حالی دانشگاه باید متحول شود و این تحول در خارج از این نهاد رخ می‌دهد که عملاً کاری صورت نگرفته است.

وی با بیان اینکه مهمترین مسئله ما در علوم اجتماعی مصرف علمی است، گفت: باید با یک گفتمان مشخص به سمت تولید علم حرکت کنیم و این مهم لوازمی دارد که مهمترین آن معطوف به نگاشت نهادی کشور است.

در کشور ما ارتباط ارگانیک دانشگاه‌ها با نظام اجرایی بسیار ضعیف است

انتظاری با اشاره به اینکه همه سازمان‌ها و نهادهای کشور دارای مراکز آموزشی و پژوهشی هستند، افزود: این سازمان‌ها و نهادها خود فعالیت‌های علمی و پژوهشی را انجام می‌دهند که در این صورت نقش دانشگاه‌‌ها در این میان چه می‌شود؟‌

وی بیان کرد: مثلا بودجه پژوهشی کشور که می‌گویند 2/1 درصد است در حالی که در مجموع 5/0 درصد است، 17 درصد از این میزان بودجه پژوهشی ناچیز کشور متعلق به نیروی انتظامی است. یک‌بار در دانشکده علوم انتظامی که دارای فصل‌نامه‌های متعددی است و خیلی از استادان ما نیز عضو هیئت تحریریه آن هستند، بنده را دعوت کرده بودند و گفتند می‌خواهیم سمیناری را برگزار کنیم، همان جا اعلام کردم چرا شما باید این سمینار را برگزار کنید در حالی که دانشگاه‌هایی وجود دارند که کار تخصصی آن‌ها است.

این استاد جامعه شناسی با بیان اینکه در دانشگاه‌های خارج از کشور هم آموزش و هم پژوهش وجود دارد و دانشگاه‌ها به فعالیت‌های علمی خود برای دستگاه‌ها و نهاده نیز می‌پردازند، گفت: در کشور ما ارتباط ارگانیک دانشگاه‌ها با نظام اجرایی بسیار ضعیف است و این نه فقط در علوم انسانی که حتی در علوم فنی و مهندسی نیز دیده می‌شود اما علوم انسانی وضعیت حادتری دارد.

عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: در کشور به دانشگاه‌های علوم انسانی چون دارای علوم غربی هستند، اعتمادی ندارد ولی چرا درمورد دانشگاه‌های فنی نیز این بی‌اعتمادی وجود دارد؟ دلیل این است که چون سازمان‌های ما مصرف کننده هستند ترجیح می‌دهند که مصارف خود را از خارج تأمین کنند.

وی خاطرنشان کرد: اصطلاحاً «له‌له» می‌زنیم که قرارداد‌های خرید هواپیمای بوئینگ بسته شود و اینکه چقدر جشن و هورا می‌کشند در حالی که دانشگاه‌های ما توانایی ساخت و طراحی دارند و یا حداقل می‌توانند موتور اتومبیل بسازند در حالی که همین موتور را نیز از آلمان وارد می‌کنند و در این حد هم اعتماد به دانشگاه نیست.

علم غربی بهتر از جهل شرقی است/ در حد ساخت یک موتور مشاین به دانشگاه‌های کشور اعتماد ندارد

انتظاری با بیان اینکه در دانشگاه‌های علوم انسانی با یک برچسبی مواجه هستیم که می‌گویند علم غربی تولید می‌کنند، گفت: حالا مگر در خارج از دانشگاه چه علمی تولید می‌شود که ما به این متهم هستیم، به نظرم علم غربی که بهتر از جهل شرقی است.

وی یادآور شد: جلسه‌ای را با کمیته امداد اما خمینی(ره) برای همکاری داشتیم که اولین صحبتی بیان کردند این بود که ما نمی‌خواهیم در دام علم غربی بیفتیم، حال آنکه مثلاً مگر ما علم شرقی داریم که علم غربی را انکار کنیم.

انتظاری افزود: این برچسب علم غربی مانع بسیار بزرگی برای جلوگیری از تولید علم است و تولید علم زمانی در دانشگاه‌ها اتفاق می‌افتد که به ما اعتماد داشته باشند و آن وقت می‌توانیم در موضوعات و مسائل مختلف کار کنیم.

وی با بیان اینکه برای برخی از آسیب‌های اجتماعی بودجه‌های فراوانی هزینه می‌شود، افزود: مثلاً در زمینه حجاب چقدر تحقیق و پژوهش در سازمان‌ها و نهادهای مختلف انجام دادیم و نتیجه آن چیزی است که اکنون در جامعه می‌بینیم که «رنگ رخساره خبر می‌دهد از ضمیر سر درون».

مجلس در زمینه مرجعیت دانشگاه‌ها برای سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها قانون تصویب کند

عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: حداقل قانونی در مجلس تصویب شود که بر اساس آن سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها موظف باشند اعتبار دانشگاه را برای پژوهش و تولید علم کسب کنند و مرجعیت دانشگاه را بپذیرند.

وی به بیان مثالی در این زمینه پرداخت و خاطرنشان کرد: تازه در کشور ما انقلاب شده بود و شبکه (ای.بی.سی نیوز) در مصاحبه با کارتر، رئیس جمهور آمریکا از او می‌پرسد که چطور ابتدا با تمام توان از شاه سپس بختیار و در آخر بازرگان حمایت و چرا اینطور موضع‌گیری متناقض کردید؟، کارتر در جواب گفت: تصمیمات و موضع‌گیری‌های من در این زمینه بر اساس تحقیقات سازمان سیا بود و با چند جمله ساده جواب داد ولی اگر مسئولان ما بودند شروع به داستان سرایی می‌کردند.