مقاله‌محوری مانع بزرگ در راه مبارزه با تخلفات پژوهشی / غرب از رشد علمی ما حیرت‌زده است

مدیرکل روابط عمومی وزارت علوم گفت: در سال 2010 فقط یک دانشگاه ما در بین بهترین دانشگاه‌های جهان بوده است در حالی که امروز 43 دانشگاه ایران در بین دانشگاه ­های برتر دنیا حضور دارند.

به گزارش عطنا، جلسۀ اخلاق در پژوهش، دوشنبه 22 آذرماه در سالن شورای دانشکدۀ ارتباطات علامه طباطبائی برگزار شد. در این جلسه  که به مناسبت هفتۀ پژوهش صورت گرفت، مهدخت بروجردی، عضو هیئت علمی دانشکدۀ ارتباطات دربارۀ تخلفات موجود در پژوهش­ها و راهکارهای مبارزه با آن به سخنرانی پرداخت.

بروجردی برای درک بهتر دانشجویان از مسائلی که تخلف­های رساله‌نویسی، پایان‌نامه‌نویسی و سایر تخلفات دیگری که مطرح می­شود به ذکر یک مثال پرداخت و گفت: اخیراً یک استاد خارجی به ایران سفر کرده بود و وقتی که به کشورش برگشت، عکس­هایی را از خیابان انقلاب تهران منتشر کرده که در واقع در آن عکس­ها نوشته «خرید و فروش مقاله، پایان‌نامه و رساله» که آن را چاپ کرده و این عکس باعث پایین آوردن جایگاه علمی کشور شده است.

بروجردی با ارائۀ آماری از تولید علم در ایران، افزود: در حال حاضر که با شما صحبت می­کنم از نظرکمی تولید مقاله رتبه شانزده دنیا را داریم و از نظر رشد کیفی، رتبه اول دنیا مطرح می‌شویم.

وی اضافه کرد: رشد کمی به تعداد مقاله است و رشد کیفی ارجاعاتی است که به مقاله می­شود. مثلاً در رشته نانو رتبه ششم هستیم، در مهندسی شیمی سوم..

نگاه منفی مجلات علمی غرب به ایران

بروجردی در ادامه با اشاره به اینکه نگاه مجلات علمی غرب به ایران منفی است و این توهم توطئه نیست، گفت: رشد عجیب علمی ما حیرت­زده شان کرده است و اگر شما نمودار­ها را ببینید در همۀ رشته­ها به سنت بالا حرکت می­کند البته این سیر صعودی مانند سالهای قبل نیست، حال می­توان گفت که چرا این رشد مانند سال‌های قبل نیست، چون تا الآن ما با کشورهای زیمبابوه و بولیوی طرف بودیم و حالا با شانزده کشور برتر دنیا طرف هستیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی با اظهار تأسف از درصد پایین رشد علمی علوم انسانی در ایران علت آن را اینگونه بیان کرد: در علوم انسانی مسائل و مشکلاتی مورد توجه ما است، ممکن است برای خارجی­ها چنان جذاب نباشد چون این تعداد کمی که از آن صحبت می­کنیم متعلق به مقالاتی است که در مجلات خارجی چاپ می­شود.

بروجردی با اشاره به سابقۀ دیرینۀ تخلف و عدم رعایت اخلاق پژوهش خاطر نشان کرد: برای مثال جعل احادیث، که احادیثی را به امامان نسبت می­دهند یا در ادبیات بحث­های جالبی داریم، مثلاً یک کتابی است به عنوان زوایای تاریک حکمت که نویسنده آن انگلیسی است که ادعا کرده فیثاغورث مطالب دیگران را جعل می­کرده است و می­گوید که علم واقعی به این دانشمندان مشهور به عمد از بین رفته است.

وی همچنین افزود: این بحث مشکل همه جهان است نه فقط ایران برای مثال متخصصی به نام رابرت اسلاستکی 173 مقاله نوشته بوده است که به این فرد شک می­کنند که پنجاه مورد آن خراب بوده است و دو مورد که جعلی بوده است که نشان دهنده این است که در دنیا این مسائل جود دارد. در سال 2002 فردی به نام جانی هنریکشون یک فیزیکدان سی­و دو ساله، که متوجه شدند به طور متوالی مقاله می­دهد و پس از بررسی­ها فهمیدند که دچار تخلف شده است.

43 دانشگاه ایران در بین بهترین­های دنیا

 مدیرکل روابط عمومی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در توضیح  کیفیت چگونگی محاسبه مقاله­ها گفت: کیفیت مقاله را دستگاه حساب می‌کند، ملاک کیفیت این است که چه کسانی و چه افرادی به مقاله رفرنس می‌دهند. سایت­های متفاوتی مانند آی اس آی و اسکاپوس این کار را می‌کنند و به همین دلیل است که رقم‌ها متفاوت‌اند، ولی دانشمندانی که بیشترین ارجاعات از مقالات آنها بوده ، در این یک درصد 199 استاد ایرانی هستند. کمیت  بر اساس همان اعداد و رقم­هاست که حساب می‌کنند که در واقع تعداد مقالات است.

وی در ادامه سخنان خود افزود: در سال 2010 فقط یک دانشگاه ما در بین بهترین دانشگاه­های کشور بوده است در حالی که امروز 43 دانشگاه ایران در بین دانشگاه­های برتر دنیا قرار دارند.

بروجردی با ارائۀ تعریفی دربارۀ تخلف پژوهشی ، به توضیح این مسئله پرداخت و بیان کرد: تخلف پژوهشی به معنای جعل، تحریف و دستبرد علمی است. در مراحل پورپوزال نویسی، اجرا یا گزارش تحقیق، نکته­ای موجود در این مسئله این است که تخلف پژوهشی شامل خطای غیرعمد یا اختلاف دیدگاه نیست. تعریف عملیاتی جعل ارائه داده­ها با نتایج ساختگی است. تحریف دستکاری مواد در حوزه پزشکی یا شیمی است. دستبرد علمی تصاحب ایده و فرآیند نتایج فردی بدون اجازه از وی یا دادن رفرنس است.به این واژه دستبرد علمی امروزه در ادبیات به واژه انتحال مد شده است.

مقاله‌محوری معضل اساسی اخلاق در پژوهش

عضو هیئت علمی دانشکدۀ ارتباطات در ادامه با ارائه سخنی از دروکیم مبنی بر اینکه «ارزش­ها و هنجارهای رفتارهای علمی باید در خلال دوره آموزش درونی شود و با سیستمی از کنترل اجتماعی که شامل دو بخش پاداش و مجازات است تقویت شود» گفت: بنابراین او می­گوید رفتار انحرافی زمانی روی می­دهد که ارزش­ها کیفیتشان پایین بیاید و جاه‌طلبی در تضاد با ساختارهای جامعه قرار بگیرد.

وی  چندین عامل را برای وقوع تخلف برشمرد و عنوان کرد: جاه طلبی، منافع مادی، فشارهای اقتصادی، نفوذ سیاسی و سازمانی، آموزش ضعیف در باب پژوهش، ضعف آموزش اخلاقی، فشارهای وارده برای انتشار نتایج خاص، ضعف سیستم کنترلی و غیره از این دست عوامل هستند.

بروجردی همچنین ادامه داد: در ایران 58 مورد مصداق تخلف شناسایی شده است که مهم­ترین آنها عبارت‌اند از انتشار مجدد بدون اجازه ناشر، عدم رعایت حقوق مالکیت معنوی، عدم رعایت حقوق آزمودنی­ها، جعل هویت، خرید­وفروش آثار پژوهشی، هم­پوشانی انتشارات.

 عضو هیئت علمی دانشکدۀ ارتباطات مقاله‌محوری را مشکلی برزگ در سیستم ارتقای سطح دانشگاهی و سازمانی عنوان کرد. وی برای تشریح این مسئله به ذکر مثالی پرداخت و گفت: برای پذیرش دوره دکتری یکی از پیش­شرط­ها، داشتن مقاله است. حتی در بین بعضی از اساتید هم این مشکل وجود دارد که برای ارتقاء و یا دریافت حق­الزحمه خود از پایان­نامه مجبور به انتشار یک مقاله هستند.در این بین ممکن است عده­ای تخلفی را انجام دهند و مقاله­های خود را از راه­های دیگر تهیه کنند.

اخلاق درونی راهکار اصلی مبارزه با تخلفات / تقصیر ما اعضای هیئت علمی است

بروجردی «تعارف داشتن در نقد علمی» را مانع اصلی برای مبارزه با تخلفات پژوهشی دانست و عنوان کرد:. ما در دنیا بحثی تحت عنوان اعتبار علمی داریم که می­گوید مادامی که نتایج یک پژوهش علمی توسط دیگر دانشمندان تأیید نشود اصلاً قابل انتشار نیست، بنابراین ما باید بدون حب و بغض شخصی و فارغ از نگاهای منبعث از دیدگاه­های شخصی در مورد یک مقاله اظهار­نظر کنیم و کار علمی را به مثابه یک کار علمی نگاه کنیم. اگر این فرهنگ درست را در خودمان بوجود آوردیم، می­توانیم انتظار داشته باشیم که وضعیت موجود تغییر کند.

وی  با نگاه انتقادی به اعضای هیئت علمی هم گفت: در واقع تا اندازه­ای تقصیر ما هیئت علمی است، یعنی ما سرمان شلوغ است و تعداد دانشجویان به شدت بالا رفته و این رشد کمی تعداد دانشجویان اعضای هیئت علمی را درگیر کرده است، بنابراین تعداد زیاد دانشجویان و چندشغله بودن اساتید از معضلات موجود است.

وی در پایان سخنان خود با ذکر این نکته که این­ها همه مسائل بیرونی این مسئله است گفت: ما باید عوامل درونی خود را تقویت کنیم، یعنی باید نگاه اخلاق­مدارانه و متدیانه به پژوهش­های انجام شده داشته باشیم. چیزی که من به آن اعتقاد دارم یک اخلاق حرفه­ای و درونی شده است، بنابراین اگر همه تخلف می­کنند ما بگوییم این­ کار را نمی­کنیم و اگر هر کسی این را بگوید جامعه درست می­شود.

در پایان این جلسه زمانی برای پرسش و ارائه نظرهای دانشجویان اختصاص داده شده بود که دانشجویان به ذکر سوالات خود پرداختند و  دکتر بروجردی به این سؤالات پاسخ داد.